6 Dywizjon Artylerii Konnej

6 Dywizjon Artylerii Konnej

im. gen. Romana Sołtyka

Odznaka pamiątkowa artylerii konnej
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	6 grudnia 1919
Rozformowanie	1939
Patron	Roman Sołtyk
Tradycje
Święto	13 sierpnia
Nadanie sztandaru	22 listopada 1938
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Michał Belina-Prażmowski
Ostatni	ppłk dr Stanisław Pochopień
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Garnizon Lwów (1921-1924) Garnizon Stanisławów (1924-1939)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Rodzaj wojsk	Artyleria
Podległość	VI Brygada Jazdy 2 pułk strzelców konnych[1] 6 Samodzielna BK Podolska BK
Odznaczenia
(3 bateria)

Roman Sołtyk

6 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Romana Sołtyka (6 dak) – oddział artylerii konnej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Dywizjon sformowany został na przełomie 1919/1920. Jego poszczególne baterie walczyły na różnych frontach wojny polsko-bolszewickiej. Po podpisaniu pokoju w Rydze jednostka została włączona w skład „pokojowej” VI Brygady Jazdy. 1 kwietnia 1937 dywizjon wszedł w skład Podolskiej Brygady Kawalerii. Pod względem wyszkolenia fachowego dywizjon podporządkowany był dowódcy 6 Grupy Artylerii. W okresie międzywojennym stacjonował początkowo we Lwowie, a później w Stanisławowie. W kampanii wrześniowej walczył w składzie macierzystej Podolskiej Brygady Kawalerii, między innymi nad Bzurą.

Formowanie dywizjonu

Dywizjon został sformowany na podstawie zarządzenia Generalnego Inspektora Artylerii i rozkazu nr 7 Dowództwa Artylerii Konnej z 6 grudnia 1919. Na mocy tych dokumentów formująca się w Warszawie 3 bateria 1 dywizjonu artylerii konnej została przemianowana na 1 baterię 6 dak. Na stanowisko dowódcy dywizjonu został wyznaczony kapitan Michał Belina-Prażmowski z 4 dak^[2].

Dowództwo dywizjonu i 2 bateria formowały się w Górze Kalwarii, w koszarach baterii zapasowej artylerii konnej nr 1. Na dowódcę baterii wyznaczony został podporucznik Tadeusz Linsenbarth, a od 7 lutego 1920 por. Adam Petrażycki. Oficerami baterii zostali ppor. Ludwik Ćwirko-Godycki i ppor. Kalikst Sosnowski^[3].

Pod koniec czerwca, w koszarach na Wólce we Lwowie, na podstawie rozkazu nr 101/20 dowódcy baterii zapasowej artylerii konnej nr 2 rozpoczęto formowanie 3 baterii 6 dak (złożonej z gimnazjalistów^[4]). Na stanowisko dowódcy 3 baterii został wyznaczony porucznik Antoni Mokrzycki, będący adwokatem^[4]. Po trzydniowym przeszkoleniu 3 bateria została skierowana na front^[4].

Walki poszczególnych baterii o granice

Wojenna historia dywizjonu to oddzielne losy jego baterii^[5].

Działania 1 baterii

1 bateria 6 dak powstała jako 3/1 dak. Została uzbrojona we włoskie 75 mm armaty polowe wz. 1906, niemieckie ciężkie karabiny maszynowe Maxim wz. 1908, karabinki francuskie, a później austriackie oraz wyposażona w uprzęże i rzędy austriackie^[6].

11 maja 1920 z dworca Warszawa-Wschodnia odjechała na front. 13 maja przybywa do Wilna, tam została podporządkowana dowódcy 1 Brygady Jazdy, włączona w skład 1 dak i tymczasowo zakwaterowana w koszarach 13 pułku Ułanów Wileńskich. 17 maja bateria została przetransportowana koleją na stację Ignalino, skąd pomaszerowała do wsi Pięta^[7]. I pluton pod dowództwem por. Mikołaja Więckowskiego przydzielono 11 pułkowi Ułanów Legionowych działającemu w rejonie folwarku Wymskiego, a II dowodzony przez por. Jana Radwana do 7 pułku Ułanów Lubelskich. Ten ostatni wspierał ułanów w wypadach na Wielenie i Małe Kruki. 28 maja I pluton wziął udział w wypadzie na Stary Pohost^[8][9]. 6 czerwca już cała bateria uczestniczyła w ataku na Dzisnę^[10]. Podczas boju pod Błażką strzelała z odkrytych stanowisk zmuszając Sowietów do odwrotu. W następnych dniach bateria walczyła pod Jakubowem, Małymi Krukami i Hulkami^[11].

27 czerwca 1 bateria załadowała się na eszelon w Duksztach, skąd przetransportowano ją do Równego, a dalej marszem pieszym przeszła w rejon Tuczyna. 2 lipca otworzyła ogień do nieprzyjaciela^[12][13]. Po kontrataku Sowietów, odcięta od własnych wojsk, bateria pod dowództwem por. Radwana przebiła się do ugrupowania polskiej piechoty. Prowadząc działania odwrotowe na Wołyniu, walczyła między innymi w rejonie Łysuchy, Młynowa, Chodze, kolonii Bryszcze, wsi Rekany, Werbajew, Mstyszyn, Podliścia i Boratyna. 7 sierpnia przeszła pod Kryłowem na zachodni brzeg Bugu. Następnie uczestniczyła w walkach pod Tyszowcem i Hrubieszowem^[12][14]. Od 16 sierpnia brała udział w polskiej ofensywie wspierając oddziały 3 Dywizji Piechoty Legionów. Walczyła pod Łowczą, Włodawą, Brześciem Litewskim i Żabinką. 2 września przetransportowana została koleją do Lwowa celem uzupełnienia. Tu dołączyła do dowództwa 6 dak i 3 baterii i razem z nimi przeszła na Wołyń. Szlak bojowy zakończyła w okolicach Korca i Zwiahla^[15][16].

Działania 2 baterii

Po sformowaniu 2 bateria była uzbrojona w rosyjskie 76,2 mm armaty polowe wz. 1902, niemieckie ciężkie karabiny maszynowe Maxim wz. 1908, austriackie 8 mm karabinki Mannlicher wz. 1895 oraz wyposażona w uprzęże i rzędy austriackie. Na uzbrojeniu obu baterii znajdowały się szable polskie z Fabryki Broni Siecznej Gabriela Borowskiego^[3].

12 maja 1920 dowództwo 6 dak i 2 bateria zostały przewiezione koleją do Lwowa, gdzie zakończony został proces formowania jednostki. 22 czerwca 2 bateria przybywa koleją do Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie zostaje podporządkowana dowódcy Grupy Operacyjnej Jazdy i włączona w skład 4 dywizjonu artylerii konnej. Dowódcą 4 dak był kapitan Michał Belina-Prażmowski, pierwszy dowódca 6 dak. Tu przez dłuższy czas bateria pozostawała w odwodzie. 30 i 31 lipca nad Styrem, działając pojedynczymi plutonami, a nawet działonami, wspierała walkę piechoty i kawalerii^[17].

1 sierpnia bateria została podporządkowana dowódcy 6 Brygady Jazdy^[18]. Pod Smażowem i pod Stanisławczykiem walczyła z kawalerią Budionnego. 3 sierpnia w rejonie Brodów obroniła się ogniem na wprost przed atakiem nieprzyjaciela, a 8 sierpnia, będąc w kolumnie marszowej, otworzyła ogień zmuszając nieprzyjaciela do odwrotu. W dniach 11 – 13 sierpnia bateria walczyła w rejonie Radziechowa. W obronie miasta rozwinęła stanowiska ogniowe w rejonie kościoła. Mimo że podczas walki była wielokrotnie zmuszona do zmiany frontu, prowadziła silny i celny ogień^[19][20]. Zagrożona okrążeniem, wycofała się z miasta. W czasie walk o jego utrzymanie poległo 2 żołnierzy (w tym dowódca baterii por. Adam Petrażycki), 3 zostało rannych, a 4 wziętych do niewoli^[a]. W ciągu następnych dni bateria pod dowództwem ppor. Adama Leśniewskiego, wycofywała się przez Dobrowotor i Żółkiew. 19 sierpnia walczyła pod Artasowem. Tu zginął ppor. Leśniewski, a dowództwo baterii objął por. Władysław Kaliszek^[22]. Pod jego dowództwem 31 sierpnia bateria walczyła w bitwie pod Komarowem. Zastosowany przez dowódcę baterii manewr na polu walki uchronił otaczaną baterię przed zniszczeniem. Za postawę w boju por. Kaliszek i osłaniający odwrót pchor. Wacław Chomichowski zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari V klasy^[22]. Następnie bateria uczestniczyła w pościgu za armią Budionnego walcząc pod Kryłowem i Kosmowem. 15 września bateria wkroczyła do Równego. 29 września, już pod dowództwem kpt. Jana Radwana, uczestniczyła w zagonie na Korosteń oraz w boju pod Carywbrodem. Stąd bateria przeszła do kolonii Aneta, gdzie zastało ją zawieszenie broni. Następnie bateria udała się w rejon Zwiahla^[23].

3 bateria

Bateria została uzbrojona w rosyjskie 76,2 mm armaty polowe wz. 1902, rosyjskie ciężkie karabiny maszynowe Maxim wz. 1910, austriackie 8 mm karabinki Mannlicher wz. 1895 i francuskie szable oraz wyposażona w uprzęże austriackie i rzędy francuskie^[24]. 16 sierpnia bateria zajęła stanowiska na rogatce żółkiewskiej, ale już 18 sierpnia otrzymała rozkaz przemarszu do Kulikowa do dyspozycji dowódcy 5 Dywizji Piechoty. Tam pluton por. Włodzimierza Czartoryskiego ogniem na wprost obezwładnił 5 sotni kozackich. 21 sierpnia działon pod dowództwem ppor. Witolda Babińskiego uczestniczył w wypadzie na Dziadziłów-Nastasów. Holowana przez samochód armata zaatakowana została przez wroga. Osamotniony działon zdołał odeprzeć wszystkie ataki i dołączyć do własnej piechoty. 25 sierpnia jedna z baterii 5 pułku artylerii polowej została zaskoczona przez nieprzyjaciela. Jej resztki wyprowadził spod ognia ppor. Babiński przy pomocy kilku kanonierów^[25].

30 sierpnia bateria uczestniczyła w wypadzie na Wyrów, Milatyn, Busk i Krasne. Następnego dnia pod Kutkorzem zmusiła do odwrotu sowiecki pociąg pancerny i odparła trzy ataki nieprzyjaciela^[26]. Do 8 września bateria wspierała obronę linii Bugu. I pluton por. Mokrzyckiego ze stanowisk ogniowych w Busku, a II pluton por. Czartoryskiego w rejonie Streptowa. Następnie bateria skierowana została do Lwowa, a stąd na Wołyń. W rejonie Zwiahla dołączyła do macierzystego 6 dywizjonu artylerii konnej^[26].

Mapy walk dywizjonu

Bilans walk

W czasie działań bojowych zginęło w pierwszej linii 3 oficerów oraz 5 szeregowych. Za zasługi bojowe 19 osób otrzymało Krzyże Srebrne Orderu Virtuti Militari V klasy. Ponadto 14 oficerów i 28 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[29]

Dywizjon w okresie pokoju

Oficer 6 dak na koniu na tle budynku stajni w Stanisławowie

Ćwiczenia konne ze skokami przez przeszkody w 6 dak

Uroczystości imieninowe Józefa Piłsudskiego w Stanisławowie. Defilada, żołnierze w mundurach z okresu Księstwa Warszawskiego

Podolska BK w 1938

Artyleria konna Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Zakwaterowanie

Po zakończeniu działań bojowych dywizjon pozostał nadal w rejonie Zwiahla, a następnie wycofał się na linię demarkacyjną i do 1921 pełnił na niej służbę patrolową. Po podpisaniu pokoju w Rydze przeszedł do swojego nowego miejsca postoju w koszarach na Wulce we Lwowie (Okręgu Korpusu nr VI)^[31][32].

W maju 1924 dywizjon został włączony w skład 6 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a 4 czerwca tego roku przeniesiony do garnizonu Stanisławów^[4]. Z uwagi na zniszczenia koszar i stajni w Stanisławowie przez pierwszy rok jednostka kwaterowała w okolicznych wsiach. W 1925 dywizjon zajął koszary w mieście, które w dalszym ciągu wymagały jednak prac remontowych. Po częściowym remoncie koszarowce przy ul. Zosina Wola zapewniały w miarę dobre zakwaterowanie szeregowych i właściwe utrzymanie sprzętu. Nadal jednak brakowało mieszkań dla kadry i sprzętu kwatermistrzowskiego. Przeprowadzona we wrześniu 1926 inspekcja kierowana przez gen. dyw. Mieczysława Norwid-Neugebauera stwierdziła, że niektóre budynki nie są przystosowane do kwaterowania dywizjonu artylerii konnej. 3 bateria posiadała zdewastowane stajnie po byłym szpitalu koni. Remont kontynuowano do końca 1927. Wybudowano dwie nowoczesne kuchnie oraz ocieplono część stajni. Z uwagi na brak kredytów, prace przerwano^[32]. Kolejna inspekcja przeprowadzona z początkiem 1930 przez inspektora armii gen. dyw. Juliusza Rómmla stwierdziła iż w budynkach koszarowych grzyb zniszczył podłogi, a brak pieców na korytarzach i w ustępach powodował dotkliwe zimno. Piwnice budynku podoficerskiego były w zasadzie zalane wodą gruntową, a w kilku stajniach stropy groziły zawaleniem. Dużym problemem były cztery studnie z często psującymi się ręcznymi pompami. Na terenie koszar znajdowała się kryta ujeżdżalnia, ale jej stan groził zawaleniem i dowódca dywizjonu wydał zakaz korzystania z niej^[33].

Szkolenie w pułku

Najważniejszym zadaniem każdej jednostki jest szkolenie żołnierzy. Jego poziom kontrolowany był poprzez systematycznie przeprowadzane inspekcje. W lutym 1925 lutego inspekcję w 6 dak przeprowadził generalny inspektor kawalerii gen. Tadeusz Rozwadowski. Stwierdził on dobry wygląd żołnierzy i bardzo dobry poziom wyszkolenia^[34]. Rok później jednostkę kontrolował gen. Mieczysław Norwid-Neugebauer. Liczyła ona w owym czasie 15 oficerów, 29 podoficerów zawodowych, 276 szeregowych i 326 koni. W protokole ujęto staranny dobór kadry instruktorskiej, wzorowe utrzymanie sprzętu i magazynów mobilizacyjnych oraz bardzo dobry stan koni. Jedynie buty szeregowych były w fatalnym stanie. W 1928 gen. Norwid-Neugebauer stwierdził zaledwie zadowalający stan wyszkolenia bojowego. Na 41 podoficerów zawodowych zaledwie 27% uczestniczyło w zajęciach. Kadra podoficerska została określona jako „niejednolita”, a plan mobilizacyjny wymagał szybkiej aktualizacji^[35]. W kwietniu 1930 inspekcji dywizjonu dokonał gen. Rómmel. Stwierdził on dobry stan koni oraz woltyżerki i jazdy konnej. Szkolenie rekruckie ocenił na bardzo dobrze ^[36]. W latach 1936/37 kontroli dokonywał inspektor armii gen. dyw. Kazimierz Fabrycy. Ocenił on poziom wyszkolenia w sposób następujący: pod względem wartości taktycznych kadra dywizjonu otrzymała ocenę dobrą, ale współdziałanie z innymi broniami oceniono jako niedostateczne; wartość moralna kadry oficerskiej oceniona została jako dobra, a kadra podoficerska otrzymała ocenę dostateczną; stopień wyszkolenia dowódcy dywizjonu, oficerów sztabu i podoficerów zawodowych został oceniony dobrze, zaś oficerów młodszych dostatecznie^[37].

Święta państwowe i wojskowe w dywizjonie

Szczególnie istotne w dla żołnierzy 6 dak było święto dywizjonowe. 19 maja 1927 minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził datę 13 sierpnia jako datę święta dywizjonu^[38]. Święto obchodzono w rocznicę walki stoczonej 13 sierpnia 1920 pod Radziechowem przez 2 baterię kapitana Adama Petrażyckiego^[39]. Obchody najczęściej łączono z dniem Wojska Polskiego i przez 3 dni odbywały się w dywizjonie uroczystości. W tych dniach organizowano przeglądy wojska, defilady zawody sportowe itp^[40].

14 grudnia 1937 minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki nadał 6 dak nazwę „6 Dywizjon Artylerii Konnej imienia generała Romana Sołtyka”^[41][o]. Co roku uroczyście obchodzono też dzień imienin marszałka Józefa Piłsudskiego. W 1939 obchody rozpoczęły się wieczorem 18 marca. Żołnierze w szyku pieszym z pochodniami i przy akompaniamencie werbli przemaszerowali ulicami Zosina Wola - Sobieskiego - Sapieżyńską - Kilińskiego - Romanowskiego - 3 Maja - Sapieżyńską - Pierackiego - Gillera - Bilińskiego - Zosiną Wolą do koszar. Następnego dnia na 8.00 w ujeżdżalni 2 baterii zarządzono uroczystą zbiórkę dywizjonu. Przemawiał p.o. dowódcy dywizjonu mjr Wacław Cypryszewski. Potem żołnierze wzięli udział w mszy żałobnej i pogadance poświęconej Marszałkowi. O 19:00 wysłuchano okolicznościowego orędzia radiowego Prezydenta RP^[42].

6 dak w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

Mobilizację w dywizjonie rozpoczęto 27 sierpnia 1939 o godz. 20.00. W ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej w czasie od Z+24 do Z+36 zmobilizowany został do etatów wojennych 6 dywizjon artylerii konnej. W czasie od Z+40 do Z+42 zmobilizowano:

• drużynę parkową uzbrojenia nr 642,
• kolumnę taborową kawaleryjską typ II nr 646,
• warsztat taborowy nr 646.

Dodatkowo w I rzucie mobilizacji powszechnej do 4 września zmobilizowano plutony marszowe dla: 2 dak, 6 dak, 13 dak^[46].

Wystąpiły trudności z przydziałem odpowiedniego typu koni, wozów taborowych oraz uprzęży. Zabrakło części broni krótkiej dla oficerów i podoficerów rezerwy, które zastąpiono karabinkami. Dokupiono część brakującej uprzęży, brakowało map zachodnich rejonów kraju. Na placu alarmowym doszło do samobójstwa podoficera 2 baterii narodowości niemieckiej. Wieczorem 29 sierpnia na dworcu w Stanisławowie załadowano do transportu kolejowego 1 baterię, a w nocy 2 baterię. 30 sierpnia dowództwo dywizjonu i kolumnę amunicyjną i jako ostatnią 3 baterię. Transporty odjechały przez Lwów, Kraków, Częstochowę, Kutno, Wrześnię do Nekli. W trakcie jazdy eszelonu z dowództwem dywizjonu i kolumną amunicyjną w nocy 30/31 sierpnia na stacji Bóbrka-Chlebowice dywersanci zerwali łączność pomiędzy stacjami w obu kierunkach oraz rozkręcili i rozmontowali tor kolejowy. W godzinach rannych 1 września baterie 1 i 2 wyładowały się w miejscu przeznaczenia. Przed południem na miejsce dotarła 3 bateria. Ostatni transport z dowództwem dywizjonu i kolumną amunicyjną rano 1 września był atakowany przez samolot niemiecki na stacji w Koluszkach^[47].

Działania bojowe

W czasie kampanii wrześniowej dywizjon, złożony z trzech baterii i kolumny amunicyjnej, walczył w składzie Podolskiej Brygady Kawalerii. Jego 3 bateria udekorowana została orderem VM^[48].

Działania w Wielkopolsce

Po wyładowaniu z transportów 1 bateria dołączyła do 6 pułku ułanów w rejonie Marzenin, Czerniejewo, Graby. 2 bateria dołączyła do 9 pułku ułanów w rejonie Wagowo, Czachurki, Sanniki. 3 bateria do 14 pułku ułanów w Nekli. Przed świtem 2 września został wyładowany ostatni transport z dowództwem dywizjonu i kolumną amunicyjną. Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, dowódca Armii „Poznań“ wysunął nocą 2/3 września Podolską Brygadę Kawalerii na przedpole Poznania, która następnie zluzowała 14 Dywizję Piechoty^[49]. Do świtu 3 września 6 dak przeszedł na zachodni brzeg Warty, baterie rozwinęły się na stanowiskach ogniowych. 2 bateria w miejscowości Wysogotowo (majątek Pokrzywnica), 3 bateria w rejonie Sierosławia, 1 bateria w rejonie Skórzewo, Plewiska jako dowód Podolskiej BK. Marsz ten wykazał skandaliczny stan wozów, uprzęży i koni z poboru. Nocą 3/4 września 6 dywizjon wraz z oddziałami brygady przez Poznań przeszedł na wschodni brzeg Warty. Ponownie rano 4 września baterie zajęły stanowiska; 1 w lesie na południe od Swarzędza, 2 w lesie na północ od Kobylego Pola, 3 w rejonie Starołęki. Nocą 4/5 września, dywizjon wraz z brygada wycofał się do rejonu Gniezna, zajmując stanowiska bateriami: 1 w rejonie miejscowości Wierzyca, 2 na południe od Gniezna, 3 w rejonie Iwna. Rozkazem dowództwa Armii „Poznań“, w nocy 5/6 września brygada podjęła daleki marsz w kierunku północno wschodnim, osiągnięto rejon Kleczewa w południe 6 września. Baterie 6 dak maszerowały wraz z ułanami poszczególnych pułków. Wieczorem wyruszono do dalszego marszu w kierunku na Przedacz, lecz nowym rozkazem rozwinięto Podolską BK na rubieży Sompolno-Babiak. 7 września baterie 1 i 2 rozwinęły się na zachód i południe od Sompolna, a 3 bateria w rejonie Babiaku. Wieczorem 7 września Podolska Brygada Kawalerii pojechała w kierunku Dąbia. Jako pierwsza pomaszerowała 3 bateria z 14 puł. przez Dębinę, Chełmno, za nimi 1 bateria z 6 puł. do Nowin Brdowskich, a 2 bateria z 9 puł. do Czołowa.

Udział w bitwie nad Bzurą

Do świtu 8 września 6 dak bateriami zajął nakazany rejon. 8 września Podolska BK weszła w skład Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego. W nocy 8/9 września Podolska BK skoncentrowała się w rejonie Dąbie, Chełmno, Ladorudź. 6 dywizjon skoncentrował się w lesie na północ od miejscowości Dąbie^[50]. 9 września 6 dak ostrzelał pojawiające się patrole motocyklowe. O godz.18.00 14 p uł. z 2/6 dak obszedł i oskrzydlił las Rożniaków. W kierunku Uniejowa wraz z 6 p uł. pojechała 1/6 dak. O północy po przejściu mostu na Nerze, 6 p uł. rozwinął się do natarcia na Uniejów. Natarcie ułanów zaległo w ogniu niemieckiego oddziału z 360 pp 221 DP. 1 bateria zajęła stanowiska na skraju lasu kolonii Orzeszków Przed świtem „z mapy“ salwą ostrzelano rynek w Uniejowie zadając straty szykującej się do kontrataku niemieckiej odwodowej kompanii. Następnie wraz ze świtem 10 września obłożono celnym ostrzałem punkty ogniowe na cmentarzu likwidując je i obezwładniając obronę. Część Niemców w panice opuściła swoje stanowiska. Osiągnięto sukces taktyczny opanowując przez spieszonych ułanów 6 pułku Uniejów. Wkrótce 1 bateria ostrzałem zniszczyła most na Warcie. W czasie walk 1 bateria dając wsparcie wystrzelała 219 pocisków, a więc prawie cały swój zapas amunicji^[51]. 10 września w godzinach porannych 14 puł. wraz z 2 baterią zdobył Wartkowice, a w niej duże ilości żywności i amunicji. 9 pułk ułanów z 3 baterią wyruszył w nocy 10/11 września w kierunku Poddębic, zajmując las na wschód od Poddębic, gdzie w południe 3/6 dak zajęła stanowiska ogniowe. Tego dnia został zastrzelony przez dywersantów na punkcie obserwacyjnym oficer ogniowy 3 baterii ppor. Władysław Kuryłło.

10 września 6 pułk ułanów z 1/6 dak przeszedł do Wartkowic, bateria zajęła stanowiska we wsi Ignacew Parzęczewski. 2 bateria maszerowała za 14 pułkiem ułanów w kierunku Poddębic szosą z Gostkowa pod dowództwem ppor. Władysława Chilomera. Na wysokości Golic została zaatakowana przez pododdział kolarzy z niemieckiego 360 pp, wspartych samochodami pancernymi. Zaskoczona atakiem od strony Poddębic bateria, odprzodkowała na szosie i ogniem 4 armat i 2 lkm, przez 2 godziny broniła się. Podczas walki zniszczyła 6 niemieckich samochodów pancernych, przy stratach 2 rannych. O zmroku kolarze niemieccy wycofali się, a 2 bateria kontynuowała marsz przez Golinę do lasu na wschód od Poddębic. Była ostrzelana ogniem niemieckiej artylerii. Nocą 10/11 września Podolska BK skoncentrowała się na południe od Parzęczewa w rejonie Ignacew, Anastazew. Do południa porządkowano baterie, wystawiono z każdej baterii działon jako obronę ppanc. 9 puł. z 3/6 dak skierowano przez Ujazd, na południe od Białej Góry, celem przejścia na zachodni brzeg rzeki Ner. W trakcie dojazdu natknięto się na niemiecką piechotę przekraczającą Ner. W wyniku walki ułanów i wsparcia ogniem 3 baterii, niemiecki oddział został wyrzucony za Ner, a ułani małopolscy i 3 bateria przejściowo zajęli obronę nad rzeką Ner. Po nocnym przegrupowaniu, od rana 12 września Podolska BK przystąpiła do działań zaczepnych przeciwko niemieckiej 221 DP. 3/6 dak wsparła natarcie ułanów małopolskich na Białą Górę, gdzie natrafiono na silną obronę. 2/6 dak wsparła natarcie ułanów jazłowieckich na Krzepocin II, a 1 bateria wspierała ułanów kaniowskich w natarciu na Janków^[52]. W wyniku tych walk odrzucono oddziały 221 DP na zachód i opanowano szosę na odcinku dwór Gostków-Łęczyca. O zmierzchu nadszedł rozkaz dowództwa Armii „Poznań“ o odejściu Podolskiej BK za Bzurę. Baterie 6 dak zeszły ze stanowisk ogniowych i przeszły przez płonącą Łęczycę.

O świcie 13 września 6 dywizjon w całości zajął stanowiska ogniowe w rejonie Chrząstówki z zadaniem wsparcia obrony na odcinku od Błonia do Ględzianówka. Wieczorem z 14 puł. nawiązały kontakt oddziały 221 DP, które zajęły Łęczycę. Prowadzono ostrzał celi wykrytych we własnym zakresie i wskazanych przez ułanów brygady. Ponadto uzupełniono amunicję, wydano żywność dla ludzi i koni, odpoczywano. Zgodnie z rozkazem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby rozwiązano GOKaw. gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego, Podolska BK otrzymała rozkaz przejścia na północne skrzydło Armii „Poznań“.

O godz. 22.00 rozpoczęto marsz po osi Kutno, Żychlin, Luszyn, Omolin, Sanniki, Iłów do Bud Starych. W czasie schodzenia ze stanowisk 2/6 dak została celnie ostrzelana przez artylerię niemiecką szrapnelami i pociskami rozpryskowymi. Zabito cały zaprzęg z 6 końmi, część zaprzęgów rozproszyła się, armaty wytoczono pieszo z zagrożonego rejonu. 2 bateria podjęła marsz nad ranem 14 września. W rejonie Żychlina 14 września o godz. 8.00 miał miejsce nalot na brygadę, 6 dak uniknął strat. Postój dzienny odbył się w miejscowości Remki. Kolejnej nocy 14/15 września kontynuowano marsz, z uwagi na przegrupowanie się innych oddziałów Armii „Poznań“ i Armii „Pomorze“ drogi były zatłoczone przez oddziały, tabory i uchodźców cywilnych. Około południa brygada zatrzymała się na postój w rejonie Dwór Podczachy, Luszyn. Nocnym marszem 15/16 września przemieszczono się do Bud Starych. Podolska BK weszła w skład Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Romana Abrahama. Nocą 16/17 września Podolska BK trzema kolumnami maszerowała przez Bzurę, miała się wraz z Wielkopolską Brygadą Kawalerii na odcinku od Witkowic do Brochowa, uchwycić wejścia do Puszczy Kampinoskiej. Po dojściu do Bzury, do kolumny północnej 6 p uł. nie dołączyła 1 bateria, podobnie do kolumny południowej z 9 puł. nie dołączyła 3 bateria. Dowództwo 6 dak i 1 bateria, a wkrótce 3 bateria znalazły się za kolumną środkową na przeprawie przed Bzurą. Nad ranem 17 września o świcie, ze względu na słabe mosty i ich zajęcie przez tabory i inne oddziały, 6 dak pod ostrzałem artylerii niemieckiej rozpoczął przeprawę w bród pod Witkowicami.

Boje w Puszczy Kampinoskiej

Po przeprawie 1 bateria została przez dowódcę 6 dak odesłana do miejscowości Famułki Królewskie celem dołączenia do ułanów kaniowskich. 3 bateria podążyła do ułanów jazłowieckich, wsparła ona natarcie 7 pułku strzelców konnych na Zamość. Następnie 3/6 dak wsparła natarcie 14 p uł. na silnie bronione przez oddział niemiecki wzg.100,3. O godz. 18.00 dowództwo i 3 bateria 6 dywizjonu podjęły dalszy marsz w kierunku lasów palmirskich, po drodze wraz z ułanami odrzucając natarcie czołgów niemieckich z 4 Dywizji Pancernej z kierunku Bud Nowych^[53]. Po zmroku 3 bateria oderwała się od nieprzyjaciela i wraz z ułanami z 14 pułku wycofała się do lasu na północ od wsi Łubiec. Do maszerujących ułanów 6 pułku po trasie z Formułek Królewskich przez Krubiczew do Polesia Starego o godz. 10.00 dołączyła bateria 1/6 dak. O godz. 11.30 ułani kaniowscy uderzyli na bronioną przez oddziały niemieckie wieś Polesie Stare. Z uwagi na zadrzewienie niemożliwe było wsparcie natarcia ogniem pośrednim, spieszeni ułani zalegli w ogniu niemieckiej. Ponowne natarcie o godz.15.00 ułanów 6 pułku wsparte ostrzałem na wprost z szyków nacierających trzech armat baterii umożliwił zajęcie części wsi. Ok. godz. 17.00 nastąpił nalot niemieckich samolotów Ju-87, który spowodował zatrzymanie dalszego natarcia i straty zwłaszcza w koniach 1 baterii. Bateria wycofała się do Krubiczowa, gdzie kompletowała z koni po poległych ułanach nowe zaprzęgi do armat. Dalszy marsz w ślad za 6 puł. podjęła 1/6 dak samotnie nocą 17/18 września. Po odpoczynku w kolumnie gen. bryg. Romana Abrahama 6 dak bez 1 i 2 baterii osiągnął rejon Wędziszewa. Tu przeszedł na postój, do dywizjonu dołączyła 1 bateria, jako pododdział konnych, gdyż podczas nocnego marszu, bez map w lesie armaty i jaszcze wjechały w bagna i ugrzęzły. Z uwagi na wyczerpanie koni, armaty porzucono po uprzednim ich uszkodzeniu. W południe 18 września podjęto dalszy marsz, we wsi Czeczotki dywizjon został ostrzelany przez niemiecką artylerię zza Wisły. Dalej pojechano przez Małocice na Adamówek, dojechano na skraj lasów palmirskich, gdzie o godz. 14.00 zarządzono odpoczynek. Podjęto dalszy marsz w kierunku Warszawy przez Janówek, Pociecha, Sieraków.

Boje o Sieraków i Laski

Ok. północy jednostki dotarły do Sierakowa, który był silnie broniony przez jednostki niemieckiej 1 Dywizji Lekkiej. O godz. 2.00 19 września do natarcia na Sieraków przystąpiły 9 p uł., 14 p uł. i 15 pułk ułanów ze wsparciem ogniem na wprost przez 3 baterię. Sieraków zdobyto. O świcie 19 września z kierunku Truskawia wyszło uderzenie kilkunastu czołgów niemieckich, na las i zachodnią część Sierakowa. Usytuowane na skraju lasu armaty 3 baterii i armaty ppanc. ułanów ogniem na wprost zniszczyły trzy czołgi niemieckie, poległo kilku kanonierów i utracono kilka koni. Następnie 3 bateria wspierała próbę zdobycia przez ułanów Lasek. Laski były ostrzeliwane przez armaty 3 baterii, a sformowany z artylerzystów konnych 1 baterii, dowództwa dywizjonu pododdział brał udział w walce o Laski. W walce spieszonego pododdziału artylerzystów konnych kilku zostało rannych, wśród nich ppor. Bogumił Dziedzic. Do niewoli dostała się część plutonu kolumny amunicyjnej, będącej przy 3 baterii^[54]. Z uwagi na zbyt silną obronę niemiecką w Laskach, kawalerzyści i artylerzyści konni 6 dywizjonu wycofali się do lasu Smolarnia. Pomimo rozkazu zniszczenia armat ppłk Pochopień, zabrał pozostałość 6 dak do lasu Sieraków. Stamtąd z niewiadomych przyczyn ruszył pieszo do Warszawy z pozostałościami 1 baterii i częścią dowództwa dywizjonu. O świcie 20 września grupa ta, została ostrzelana przez niemiecką placówkę, oficer łącznikowy ppor. Tadeusz Stauffer poległ, a ranny ppłk Stanisław Pochopień, wraz z lekarzem por. Wacławem Krzyżewskim dostali się do niewoli. Pozostałość 1 baterii pod dowództwem por. Czesława Zaperta przedarła się do Warszawy. Bateria 3/6 dak wraz ze zwiadem dywizjonowym wyruszyła przez Dąbrowę i Łomianki ku Warszawie. Pod Łomiankami została zaatakowana przez niemiecki podjazd, na rozkaz kpt. Rudolfa Jocha, bateria odprzodkowała i ogniem na wprost odrzuciła niemiecki pododdział.

Zwiad dywizjonowy 6 dak szarżą przebił się przez linie niemieckie, strzegący tego odcinka niemiecki pododdział wycofał się. O świcie 3/6 dak i konna pozostałość dywizjonu z 4 armatami dotarła do stolicy. Do miejsca postoju Podolskiej BK na terenie Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego na Bielanach spływały pozostałości 6 dak. 2 bateria dotarła w rejon przeprawy przez Bzurę 17 września z dużym opóźnieniem. W trakcie marszu 2/6 dak została zaatakowana przez lotnictwo niemieckie, co spowodowało podzielenie jej na dwie części. W pierwszej części oprócz I plutonu był zwiad baterii i oficer ogniowy. Ok. godz. 10.00 przeprawiła się przez Bzurę druga część 2 baterii, a w niej II pluton wraz z plutonem kolumny amunicyjnej. Obie części 2 baterii kierowały się w południową część Puszczy Kampinoskiej. I pluton ze zwiadem maszerując nocą 18/19 września skierował się na Modlin. W trakcie czego został ostrzelany przez niemiecką artylerię i utracił kilkanaście koni. Z uwagi na brak koni porzucono oba jaszcze. O świcie 19 września w marszu, ponownie półbateria por. rez. Adama Morawskiego została ostrzelana przez niemiecką artylerię, utraciła kolejnych kilka koni. Ze względu na to, porzucono jedną armatę i zdemontowano z niej zamek. Skierowano się w kierunku Palmir, a nocą 19/20 września półbateria pojechała w kierunku Warszawy. Po drodze znaleziono porzucony z zaprzęgiem i amunicją jaszcz. 20 września półbateria wsparła pododdział piechoty w walce z czołgami niemieckimi. Wieczorem półbateria por. rez. Adama Morawskiego dołączyła z jedną armatą i jednym jaszczem oraz zwiadem 2/6 dak do pozostałości 6 dak w CIWF na Bielanach. Drugi człon 2 baterii z plutonem kolumny amunicyjnej, dowodzony przez kpt. Zbigniewa Wiszniewskiego, był ostrzeliwany przez artylerię niemiecką podczas marszu w puszczy, skierował się do Modlina. Do tej części 2 baterii dołączył por. rez. Leon Liwicki i por. Ładomirski. Nocą 19/20 września skierowała się ta część 2 baterii do Palmir. Została włączona do grupy płk. Juliana Skokowskiego. Na stanowiska jej był dokonany nalot, w wyniku jego poniosła duże straty osobowe. Wcielono do niej artylerzystów z II dywizjonu 17 pułku artylerii lekkiej. W nocy 20/21 września i ta część 2 baterii wyruszyła w kierunku Warszawy w zgrupowaniu gen. bryg. Mikołaja Bołtucia. 22 września udzieliła wsparcia artyleryjskiego natarciu na Łomianki Górne. W trakcie tej walki ciężko ranny został por. rez. Józef Ładomirski. Wobec niepowodzenia natarcia skierowano się na Buraków, skąd usiłowano przebić się pomiędzy szosą, a wałem wiślanym do Warszawy. Nastąpił nalot lotnictwa niemieckiego, który zniszczył obie armaty i zadał ciężkie straty półbaterii kpt. Wiszniewskiego. Następnie resztki 2 baterii przystąpiły do walki pieszej usiłując przerwać okrążenie. Przyniosło to następne straty, wśród nich śmiertelnie rany odniósł por. rez. Leon Liwicki. Ocalałe resztki dostały się do niewoli^[55].

W obronie Warszawy

22 września nastąpiło przegrupowanie do Łazienek pozostałości Podolskiej BK i pozostałości 6 dak. Podczas przejazdu ulicami miasta, teren ten znalazł się pod ostrzałem niemieckiej dalekonośnej artylerii, jeden z pocisków trafił w maszerującą kolumnę. Poległo 5 żołnierzy, 3 zostało rannych, zabito 4 konie, a 3 raniono. Resztki dywizjonu zatrzymały się w Alei Szucha przy kasynie garnizonowym. W wyniku reorganizacji kawalerii z pozostałości 6 dak utworzono baterię, która wspólnie z pozostałościami 7 dywizjonu artylerii konnej, utworzyła kombinowany dywizjon artylerii konnej. 5-działowa bateria 6 dak zajęła stanowiska ogniowe w Łazienkach koło Belwederu, skąd rozpoczęła ostrzał celów. W trakcie dalszych walk w okresie od 24 do 27 września bateria wspierała pododcinek południowy od Ochoty do brzegu Wisły. Podczas bombardowań i ostrzału artylerii niemieckiej, rannych zostało 2 żołnierzy i utracono kilka koni zabitych. Po kapitulacji Warszawy uszkodzono broń, dywizjon formalnie rozwiązał kpt. Rudolf Joch 30 września tuż przed wyjściem do niewoli^[56].

Dekretem z 11 listopada 1966 3 bateria 6 dywizjonu artylerii konnej w uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie II wojny światowej (kampania wrześniowa) została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari^[4].

Plutony marszowe 6 dak, 2 dak i 13 dak

Zgodnie z planem mobilizacyjnym w koszarach 6 dywizjonu artylerii konnej, sformowano do 4 września, pluton marszowy 1/6 dak, pod dowództwem ppor. rez. Juliusza Zarzyckiego. Do 15 września pluton stacjonował w Stanisławowie i był podporządkowany dowódcy Ośrodka Zapasowego Podolskiej Brygady Kawalerii. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej do koszar 6 dak przybyły kilkuosobowe grupy oficerów i podoficerów z 2 dywizjonu artylerii konnej i 13 dywizjonu artylerii konnej. Ze skierowanych zasobów mobilizacyjnych oraz wyposażenia i broni pozostałego w magazynach 6 dak i napływających rezerwistów podjęto formowanie z zalążków przysłanych przez 2 i 13 dak ich plutonów marszowych. Po ich zmobilizowaniu, weszły w skład OZ Podolskiej BK w Stanisławowie. Plutonem marszowym 1/2 dak dowodził ppor. rez. Zbigniew Letyński. Plutonem marszowym 1/13 dak dowodził por. rez. Witold Cieński. Rano 14 września^[57] lub 15 września^[58] dowódca Grupy „Stryj“ gen. bryg. Maksimilian Milan-Kamski wydał rozkaz zorganizowania z części żołnierzy ośrodka, pułku marszowego Podolskiej Brygady Kawalerii, pod dowództwem ppłk. Włodzimierza Gilewskiego. Z trzech plutonów marszowych artylerii konnej, sformowano 4 szwadron pułku marszowego, w składzie:

• dowódca 4 szwadronu - rtm. Jerzy Cielecki (9 p uł.)
  • dowódca I plutonu - ppor. rez. Zbigniew Lityński (2 dak)
  • dowódca II plutonu - ppor. rez. Juliusz Zarzycki (6 dak)
  • dowódca III plutonu - por. rez. Witold Cieński (13 dak)
  • szef szwadronu - plut. Józef Król^[59]

4 szwadron liczył 4 oficerów, 25 podoficerów rezerwy, 80 konnych artylerzystów, 115 koni, 7 wozów taborowych, 1 kuchnię polową. Posiadał na uzbrojeniu kbk wz. 29 i szable typu francuskiego, brak był zupełny broni maszynowej, połowa stanu otrzymała używane buty filcowe. O godz. 19.30 szwadron wymaszerował ze Stanisławowa, celem obsadzenia przepraw na rzekach Stryj i Dniestr w miejscowościach Brzeziny, Żurawno i Żydaczów. Maszerowano przez Stanisławów, Bednarów i Wistową, tu zarządzono postój. 16 września rano ruszono na Czercze, gdzie o godz. 16.00 4 szwadron otrzymał rozkaz obsadzenia przeprawy w Żurawnie. Żurawno szwadron osiągnął o świcie 17 września. Po otrzymaniu informacji o agresji sowieckiej szwadron bronił przeprawy do godz. 8.00 18 września. Następnie pojechał przez Włodzimierce do Sulatycz, gdzie połączył się z pułkiem marszowym. Po czym przemaszerowano przez Dolinę do Wygody, gdzie nocowano. Rano pomaszerował 4 szwadron artylerzystów konnych na Przełęcz Wyszkowską, granicę pułk przekroczył po godz. 16.00 zatrzymując się we wsi Toronia. 20 września pułk i 4 szwadron zdał broń Węgrom^[60].

Oddział Zbierania Nadwyżek 6 dak

Po zmobilizowaniu wszystkich przewidzianych planem pododdziałów, pozostała grupa kadrowych oficerów i podoficerów, a także rezerwistów. Nadwyżki dowodzone przez kpt. Stanisława Szewalskiego, oraz por. Mariana Litwinowa, por. Tadeusza Jasiewicza z nadwyżkami osobowymi, organami kwatermistrzowskimi i oddziałem koni remontowych, w dniu 5 września wyjechały do Ośrodka Zapasowego Artylerii Konnej nr 2 w Zamościu. OZN 6 dak dotarł do Zamościa 8 września i po wcieleniu w jego skład został zakwaterowany w okolicznych wsiach. 9 września jeden działon bez koni, pod dowództwem por. rez. inż. Ludwika Bilińskiego został załadowany na samochody ciężarowe i odjechał do Puław. Miał wesprzeć obronę mostu na Wiśle, dalsze jego losy nie są znane. 10 września Ośrodek Zapasowy Artylerii Konnej nr 2 otrzymał rozkaz przemarszu do Włodzimierza Wołyńskiego. Z uwagi, że marsze odbywano nocami do Włodzimierza Wołyńskiego ośrodek dotarł 17 września. Po otrzymaniu informacji o agresji sowieckiej 19 września ośrodek odmaszerował na zachód. Podczas marszów był kilkakrotnie bombardowany przez lotnictwo sowieckie. 2 października ośrodek został otoczony w lasach biłgorajskich i poddał się wojskom sowieckim^[61].

Symbole dywizjonu

Sztandar

2 listopada 1937 Prezydent RP, Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 6 dak zgodny z Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach^[68].

22 listopada 1938 we Lwowie gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki wręczył jednostce sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatu radziechowskiego i miasta Radziechowa^[69].
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach. Na środku krzyża, w wieńcu laurowym, widniał napis HONOR I OJCZYZNA. Na prawej stronie płata także znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 6 w wieńcach laurowych^[70].

Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach^[71]:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło Podola,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa artylerii konnej.

Na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

• na górnym – „Radziechów 13.VIII.1920”,
• na dolnym – „Komarów 31.VIII.1920”,
• na lewym – „Artasów 19.VIII.1920”,
• na prawym – „Korosteń 9.X.1920”.

Odznaka pamiątkowa

Od 20 maja 1922 oficerom i żołnierzom mogły być nadawane odznaki pamiątkowe artylerii konnej, wspólne dla wszystkich dywizjonów. Odznaka miała kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych emalią białą z pozłacanymi datami 1809 i 1918. Na środek krzyża nałożony został orzeł srebrny, oksydowany, w koronie pozłacanej, trzymający w szponach pozłacane, skrzyżowane lufy armatnie z gorejącą bombą. Pod lufami proporczyk emaliowany artylerii konnej, czarno-amarantowy (od 1926 czarno-szkarłatny)^[72].

Barwy artylerzystów konnych

Grafika	Opis
	Łapka ciemnozielona, wypustka karmazynowa[73]
	Od 14 lipca 1920 proporczyk czarno-amarantowy[74][75]
	Od 4 sierpnia 1927 proporczyk czarno-szkarłatny[76][77]
	Otok na czapkach – czarny (oficerowie aksamitny, szeregowi sukienny)[78][79]
	Spodnie długie ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa
Naramiennik	numer porządkowy dywizjonu „6”

Żurawiejki

Żołnierze dywizjonu

Żołnierze dywizjonu – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[83]

Upamiętnienie

• Tablica ku czci żołnierzy 6 dak – kawalerów Orderu Virtuti Militari i poległych w 1920 r. – odsłonięta w Stanisławowie w 1932.
• Tablica upamiętniająca 6 dywizjon artylerii konnej została ustanowiona w kościele garnizonowym w Warszawie^[87].

• 

  Odsłonięcie tablicy 6 dak w Stanisławowie przez gen. dyw. Juliusza Rómmla.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Dziesięciolecie wojsk VI. Okręgu Korpusu, Nakładem Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI, Lwów 1928.
• Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
• Piotr Dobrowolski: Dywizjony artylerii konnej cz. 1. Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939 Tom 41. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-885-3.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
• Mirosław Giętkowski: Artyleria konna Wojska Polskiego 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-823-X.
• Władysław Łubieński: Zarys historji wojennej 4-go dywizjonu artylerii konnej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zygmunt Mianowski: Zarys historji Wojennej 6-go dywizjonu artylerii konnej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Bogusław Polak: Lance do boju: szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 254-255. ISBN 83-03-01373-4.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• "Armia Poznań w wojnie obronnej 1939", Piotr Bauer, Bogusław Polak, Wydawnictwo Poznańskie 1983
• Piotr Zarzycki: 6 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Romana Sołtyka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 102. ISBN 83-87103-17-9.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Piotr Dobrowolski: Dywizjony Artylerii Konnej cz. 3. Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939 Tom 43. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013. ISBN 978-83-7769-887-7.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wydanie II poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Przemysław Dymek: Brygada ze Stanisławowa 1921-1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-083-6.