6 Regiment Pieszy Łanowy

6 Regiment Pieszy Łanowy

Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1726
Dowódcy
Pierwszy	Jan Klemens Branicki
Ostatni	hetman Stanisław Ożarowski
Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
Dyslokacja	Kamieniec Podolski, Wschowa, Warszawa (1775) Wschowa (1779) Włodzimierz (1790) Wolbrom (1790) Wschowa (październik 1792)
Podległość	Dywizja Wielkopolska

Żołnierze regimentu Łanowego w 1775

Żołnierz (1.) i oficer (6.) 6. Regimentu

6 Regiment Pieszy Łanowy – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Regiment ten nazywano łanowym, gdyż powstał po likwidacji instytucji piechoty łanowej. Nawiązywał do tradycji piechoty wybranieckiej. Dyskusję nad wskrzeszeniem piechoty łanowej podjęto po raz kolejny w 1726 roku^[1]. Ostatecznie pułk sformowano w 1729 roku dawnych wybrańców batorowskich^[2]. Początkowo nazywany "Gwardią Łanową"^[3].

Świeżo utworzony regiment łanowy w 1730 roku liczył 672,5 stawki żołdu i dzielił się na sztab i 6 kompanii po 90—94 stawki. Faktyczna jego liczebność wynosiła 403 żołnierzy w tym 300 szeregowych (po 50 w kompaniach)^[1]. Najbardziej okazałych żołnierzy dobierano do kompanii grenadierskiej. Z każdych dziesięciu żołnierzy wybierano też starszego szeregowego (gefrajtera). Podoficerów mianował szef regimentu spośród zaproponowanych przez kapitanów żołnierzy wyróżniających się i piśmiennych, a oficerów mianował hetman na wniosek szefa jednostki^[1].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a], w sumie 353 żołnierzy^[4], a praktycznie w 1778 roku 344 głowy^[5] W 1786 roku nadal liczył 353 żołnierzy^[6]. Wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej^[7].

W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady^[8].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[8].

Początkowo był nazywany "Gwardią Łanową". Automatycznie zajął ostatnie wolne, tzn. 6. miejsce. Przez większość czasu swojego istnienia nosił numer 6. Wyjątkiem były lata 1790-1791, kiedy to dwukrotnie zmieniał numer: najpierw na 9., następnie na 7.

W styczniu 1792 powrócił do numeru 6. i występował pod nim aż do końca swojego istnienia.

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[9], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[10]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 6 regiment piechoty łanowej szefostwa Jana Brodowskiego liczył 1113 żołnierzy^[11].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 934 osób^[12], w marcu 1794 roku 700^[12], w maju 1025^[12], a we wrześniu 1193 żołnierzy^[12].

Barwy regimentu

• po 1776: wyłogi jasnozielone (papużaste), guziki srebrne^[13]

Opisy umundurowania żołnierzy regimentu wykonane przez Bronisława Gembarzewskiego na podstawie obrazów z ówczesnej epoki:

• szef regimentu z ok. 1740^[b]: czapka żółta, kontusz pąsowy, Żupan i wyłogi żółte, galony srebrne. Szarfa srebrna przerabiana karmazynem, buty czarne^[14]
• sztabsoficer konno 1732 roku: kapelusz czarny ze srebrnym galonem, kokarda na kapeluszu biała. Rajtrok pąsowy, kołnierz i wyłogi żółte, galony srebrne. Czaprak z pąsowym lampasem i srebrnymi galonami^[14]
• gemajn: na kapeluszu taśmy białe, kokarda biało-czerwona, halsztuk pąsowy. Rajtrok pąsowy, kamizela i spodnie żółte. Lederwerki łosiowe. Tasak w mosiężnej oprawie. Pochwa czarna^[14]

Według specyfikacji umundurowania na 1781-1782:

• dobosz: kapelusz czarny, galon srebrny, halsztuk i wyłogi pąsowe, suknia żółta, podszewka, kamizela i spodnie białe taśmy srebrne, guziki białe. Obręcze bębna pąsowe, kanty białe, bęben mosiężny ^[15].
• gemajn: kołnierz, wyłogi i spodnie zielone, guziki białe^[15].
• podoficer: kapelusz czarny ze srebrnymi galonami. Suknia kraprotowa (pąsowa), wyłogi zielone, podszewka biała, kamizela i spodnie białe, guziki białe. Oprawa tasaka mosiężna. Lederwerk biały, patrontasz czarny. Rękawice pąsowe^[15].

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami papużastymi, naramiennikami srebrnymi^[16], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki białe^[16] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[17].

Podczas insurekcji kościuszkowskiej żołnierze regimentu nosili: wyłogi pąsowe, guziki złote, lampasy żółte^[13].

Żołnierze regimentu

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[18]. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major (do marca 1778 było dwóch majorów), regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana^[10].

W 1790 roku pojawił się drugi major, trzeci kapitan z kompanią, trzeci kapitan sztabowy, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników i drugi adiutant. Podniosło to liczbę oficerów do 40 osób^[10].

Pierwszym szefem regimentu został hetman Jan Klemens Branicki. Po kilku latach zastąpił go wojewoda lubelski Adam Tarło. Poza tym szefami regimentu byli: książę Franciszek Sułkowski, od maja 1789 płk Jan F. Brodowski i od sierpnia 1792 z nadania konfederacji targowickiej gen. Kajetan Miączyński. Szefostwo Miączyńskiego jest jednak dość niepewne, gdyż w świetle dostępnych źródeł w lutym 1793 r. fortragi od regimentu jako szef podpisywał gen. mjr J. F. Brodowski. Jeśli nawet zastąpił Brodowskiego, to nominacja jego była nieformalna. W lipcu 1793 roku zmienił go, tym razem już formalnie, Stanisław Ożarowski - syn hetmana, który pozostał na tym stanowisku do wybuchu powstania kościuszkowskiego^[10].

Jan Klemens Branicki, pierwszy szef Regimentu Łanowego

Szefowie regimentu^[19]:

• Jan Klemens Branicki (1726),
• gen. lejtn. Tarło (wojewoda lubelski) (1729),
• gen. mjr Antoni Kossowski (podskarbi nadworny),
• książę Franciszek Sułkowski (inspektor infanterii) (1 września 1775),
• Jan Fryderyk Brodowski (11 maja 1789–1793)^[19]
• htm. Stanisław Ożarowski (1793–1794)

Pułkownicy^[19]:

• Jan Rosen (1764),
• Łuba (1764),
• Wojciech Dąbkowski (1776),
• Józef Jankowski (do 1778),
• Józef Laskowski (do 1781),
• Jan Gotfried des Suessmilch (1786),
• Jan Fryderyk Brodowski (1787 do 12 maja 1789),
• Maciej Szyrer (1789),
• M. Zawisza (1793).

Walki regimentu

6 Regiment Pieszy Łanowy uczestniczył w 1792 w wojnie polsko-rosyjskiej w obronie Konstytucji 3 Maja i Powstaniu kościuszkowskim.

Bitwy i potyczki^[19]:

• bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792),
• Opalin (13 lipca),
• bitwa pod Racławicami (4 kwietnia 1794),
• bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca),
• Obrona Pragi (4 listopada).

Hierarchia regimentu

Według pierwszego etatu w hierarchii regimentów piechoty zajął automatycznie ostatnią, szóstą pozycję. W latach 1790—1791, kiedy dwukrotnie zmieniono mu numer, najpierw na 9, później na 7. Już w styczniu 1792 roku powrócono do starego numeru 6, który to regiment utrzymał do końca istnienia^[20].

Schemat:

• gwardia łanowa (1729-) → regiment pieszy łanowy (-1789) → regiment 6 łanowy (1789-1790) → regiment 9 łanowy (1790) → regiment 8 łanowy (1792) → od 1792 regiment 6 łanowy ↘ rozformowany w 1795

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.