7 Dywizjon Artylerii Konnej

7 dywizjon artylerii konnej

Odznaka pamiątkowa artylerii konnej
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	ppłk art. Witold Majewski
Ostatni	ppłk art. Ludwik Sawicki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Bobrujskiem kontruderzenie znad Wieprza bitwa nad Niemnem kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Poznań (OK VII)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	3 Pułk Artylerii Konnej Wielkopolska Brygada Kawalerii
Odznaczenia

Artyleria konna Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Wielkopolska BK w 1938

7 dywizjon artylerii konnej (7 dak) – oddział artylerii konnej Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Dywizjon sformowany został w 1919, w Poznaniu jako 1 dywizjon artylerii konnej wielkopolskiej. W 1920 otrzymał nazwę 7 dywizjon artylerii konnej Wielkopolskiej^[1]. Od lutego poszczególnymi bateriami walczył na różnych frontach wojny polsko-bolszewickiej. W dwudziestoleciu międzywojennym stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr VII^[2] w garnizonie Poznań. W 1921 funkcjonował w strukturze 3 pułku strzelców konnych^[3]. Pod względem wyszkolenia pododdział podlegał dowódcy 7 Grupy Artylerii.

Formowanie dywizjonu

Na podstawie rozkazu Inspektoratu Artylerii Wielkopolskiej z 16 marca 1919 ppłk Witold Majewski rozpoczął w Poznaniu formowanie dywizjonu artylerii konnej^[4][5]. Dowództwo 1 baterii objął por. Jerzy Suzin, a 2 baterii ppor. Alfred Milewski. Miesiąc później została utworzona 3 bateria por. Zygmunta Łakińskiego. Podoficerowie i kanonierzy składali się prawie wyłącznie z Wielkopolan. Dywizjon początkowo uzbrojony był w niemieckie 9 cm działa. 3 maja dowództwo dywizjonu i dwie pierwsze baterie osiągnęły gotowość marszową. Niewiele wcześniej wymieniono zbyt ciężkie działa niemieckie na rosyjskie 76.2 mm armaty^[6][7].

17 maja, będący w składzie 1 Brygady Jazdy Wielkopolskiej dwubateryjny dywizjon przegrupował się w rejon Rogoźna. Na terenie Wielkopolski prowadził jedynie działania demonstracyjne^[8][9].

24 lipca 2 bateria w trybie pilnym wróciła do Poznania, a za nią 3 sierpnia wróciło też dowództwo dywizjonu z 1 baterią^[6][10].

Walki baterii 7 dak o granice

1 bateria

Do 13 lutego 1920 bateria stacjonowała w Poznaniu i oczekiwała na wyjaśnienie sytuacji na zachodniej granicy. W tym dniu załadowana została na transport kolejowy i wyruszyła do Wilna. Do polowy kwietnia stała w odwodzie, po czym przemaszerowała do rejonu Jelska i weszła w podporzadkowanie dowódcy 5 Brygady Jazdy. 21 kwietnia w składzie brygady ruszyła na front. Pierwsze strzały oddała podczas walk o stację kolejową Malin, uszkodziła sowiecki pociąg pancerny i zdobyła kilka dział^[11][12]. W kolejnych dniach bateria działała plutonami. I pluton pod dowództwem por. Jerzego Suzina pomaszerował na Kijów, zaś II pluton ppor. Jana Milewskiego przydzielono do 1 pułku strzelców podhalańskich. Pod koniec maja oba plutony spotkały się pod Dymirem z dowództwem 7 dak^[13]. 1 czerwca bateria ponownie weszła do walki. Wspierający 17 pułk ułanów pluton ppor. Filipa Grodzickiego zaatakowany został przez znaczne siły sowieckie pod Hornostajpolem. Sytuację uratował ppłk Majewski, który osobiście objął komendę nad pododdziałem.
Działanie plutonu tak ocenił dowódca 17 pułku ułanów, pułkownik Żychliński^[14]:

Walki trwały do świtu 3 czerwca, ale wobec groźby okrążenia pluton opuścił dotychczasowe stanowiska, wycofując się do Dymira. Stąd już cała bateria wyruszyła na pole bitwy i walczyła w rejonie Suchołoczy, Jasnohorodka i Złodziejówki. W zastępstwie rannego por. Suzina pododdziałem dowodził ppor. Witold Makowski^[15].

10 czerwca rozpoczął się odwrót wojsk polskich spod Kijowa. Oddziały polskie przeszły do działań opóźniających. Prowadząca je 1 bateria rozbiła pod Worłokami kolumnę sowiecką, a pod Garbolewem powstrzymała szarżę kawalerii Budionnego. W kolejnych dniach wycofywała się w stronę Zamościa. Całkowicie wyczerpana, przewieziona została koleją do Poznania celem reorganizacji^[15][16].

Na front w rejon Wyszogrodu bateria powróciła 12 sierpnia. Została przydzielona do 211 pułku ułanów, a dowództwo nad nią objął ponownie por. Jerzy Suzin. 1 września została przewieziona do Chełma i wraz z 9 Brygadą Jazdy wzięła udział w Pościgu za oddziałami Budionnego. 13 września zabezpieczała forsowanie Bugu, a następnego dnia, pod Zaszkiewiczami i Kołonną, obezwładniała ogniem szarże sowieckiej kawalerii. 18 września walczyła w okolicach Równego. Zwalczała tam między innymi samochody i pociągi pancerne. Potem wzięła udział w zagonie na Korosteń, gdzie ogniem zmusiła do odwrotu pociąg pancerny. Pod Białkami zniszczyła baterię nieprzyjacielskiej artylerii. 17 września pod Rohaczowem zakończyła działania bojowe^[17].

Kolejne pięć miesięcy bateria przebywała na linii demarkacyjnej, stacjonując w Orepach. 7 marca 1921 połączyła się ze sztabem dywizjonu i 3 baterią, a 11 marca wróciła do Poznania^[18].

2 bateria

30 lipca 1919 na front do Mołodeczna wyruszyła 2 bateria. Tu weszła w skład 3 pułku strzelców wielkopolskich. 3 sierpnia pod Dworzyszczami oddała pierwsze strzały. Walczyła też pod Krzywym Kołem i Zasławiem. W szeregach 1 pułku ułanów wielkopolskich uczestniczyła w dwudniowym boju pod Małymi Gojzmami. Po krótkim odpoczynku, bateria uczestniczyła w natarciu na Bobrujsk. W czasie walk zniszczyła sowiecki pociąg pancerny. Do końca 1919, jeszcze w czasie starć pod Stołpiszczami i Tejkowiczami, otwierała ogień. Z początkiem 1920 wzięła udział w wypadzie na Starosielne i na Żłobin. Po powrocie do Bobrujska bateria stała w odwodzie do 10 lipca. W lipcu bateria rozpoczęła działania odwrotowe, maszerując zazwyczaj w ariergardzie^[19][20].

Po dotarciu w rejon Dęblina, weszła w skład oddziałów grupy uderzeniowej organizowanej nad Wieprzem^[21]. Już 16 sierpnia wspierała 15 pułk ułanów w okolicach Kobylnicy i Maciejowic. Następnie brała udział w pościgu za wycofującym się nieprzyjacielem. 24 września, w ramach bitwy niemeńskiej, wspólnie z kawalerzystami 15 pułku ułanów wykonała zagon na Międzyrzecz. 29 września, w trakcie walk pod Stołowiczami, zdobyła sowieckie tabory. Na początku października, pod Torczycami, Czernihowem oraz Malewem, wspierała ogniem 56 pułk piechoty. Tam zakończyła działania wojenne i przeszła do Jaśkiewicz^[19]. Tam pełniła służbę na linii demarkacyjnej. 1 kwietnia 1921 powróciła do Poznania^[22].

3 bateria

3 listopada 1919 3 bateria pod dowództwem ppor. Stanisława Dembińskiego wymaszerowała z Poznania i weszła w skład grupy kpt. Zenkelera patrolującej granicę z Niemcami. 12 marca 1920, wraz z 16 pułkiem ułanów, wyruszyła na front wschodni w rejon Zdołbunowa. Tam też skierowano dowództwo dywizjonu. 25 kwietnia w składzie 3 Brygady Jazdy uderzała na Koziatyn. W walkach o miasto ogniem na wprost zwalczała sowiecką broń maszynową i pociągi pancerne. Kontynuując pościg, wspierała własne oddziały koło Stepańców^[23][24].

Po walkach 3 bateria ześrodkowała się w Rokitnie^[25], a dowództwo dywizjonu w rejonie Kijowa dołączyło do 1 baterii. W dniach 24–25 maja walczyła w rejonie Rokitna i Białej Cerkwi, a 31 maja pod Antonówką. W trakcie tej ostatniej bitwy walczyła w okrążeniu, a jej postawa uratowała od klęski oddziały polskie. Mimo poniesionych strat, bateria nadal wspierała własną kawalerię nad Horyniem, Słuczą i Styrem. 18 lipca dotarła w rejon Zamościa, gdzie na krótko połączyła się z dowództwem dywizjonu oraz z 1 baterią. Po reorganizacji, uzupełnieniu i wypoczynku dowództwo dywizjonu wraz z 3/7 dak wzięło udział w sierpniowej kontrofensywie Naczelnego Wodza. Pod Puhaczowem bateria przyczyniła się do rozbicia sowieckiej brygady strzelców^[23]. Z początkiem września, podzielona na dwa plutony, walczyła z Litwinami, między innymi w rejonie Sejn i Studzienicznej. Potem w składzie 4 Brygady Jazdy wzięła udział w operacji niemeńskiej. 14 października przy ataku na Krzywicze bateria stoczyła pojedynek z pociągiem pancernym i zmusiła pancerkę do odwrotu, a ułanom dała możność zdobycia stacji. Były to ostatnie strzały 3 baterii w tej wojnie^[25].
Dowódca 4 Brygady Jazdy, ppłk szt. gen. Adam Nieniewski tak napisał^[26]:

Mapy walk dywizjonu

Bilans walk

Łączne straty poszczególnych baterii w wojnie polsko-bolszewickiej wyniosły 8 poległych oraz kilkudziesięciu rannych. Za bohaterskie czyny podczas walk 18 żołnierzy zostało odznaczonych Krzyżami Virtuti Militari V klasy. Ponadto nadano także 132 Krzyże Walecznych, w tym dwóm żołnierzom dwukrotnie^[27][28].

Dywizjon w okresie pokoju

Zakwaterowanie i zmiany organizacyjne

W tych koszarach stacjonował dywizjon (stan z 2009)

Po zakończeniu działań wojennych baterie 7 dywizjonu artylerii konnej pozostały na linii demarkacyjnej. Dopiero wiosną 1921 wszystkie baterie powróciły do Poznania. W 1922, rozkazem Departamentu lll MSWojsk. L.dz. 1991/10200/art. Org. Mob. z 7 marca, 3 bateria została wydzielona z 7 dak, przewieziona do Radymna i przemianowana na 1 baterię nowo powstałego 10 dywizjonu artylerii konnej. W październiku odtworzono 3/7 dak. Jednak i ona w 1924 stała się zalążkiem organizowanego w Bydgoszczy 11 dywizjonu artylerii konnej. Ostatecznie 3 baterię odtworzono w Poznaniu dopiero w lutym 1925^[31]. W 1922 dywizjon sformował kadrę baterii zapasowej 7 dak. Jej dowódcą został ppor. Jerzy Antropow^[a].

W okresie swojego istnienia dywizjon kilkakrotnie zmieniał podległość. Bezpośrednio po wojnie podporządkowany został dowódcy 3 pułku artylerii konnej. W 1923 wszedł w skład VII Brygady Jazdy, a po jej przeformowaniu na VII Brygadę Kawalerii, wszedł w bezpośrednie podporzadkowanie 3 Dywizji Kawalerii. Podczas ponownej reorganizacji w 1929 dywizjon stał się organiczną jednostką Brygady Kawalerii „Poznań", którą w 1937 przemianowano na Wielkopolską Brygadę Kawalerii. Przez cały okres pokoju stacjonował w Poznaniu, w koszarach na Sołaczu^[31].

Inspekcje

Ćwiczenia 7 dak – armata polowa 75 mm wz.1902/26

XV rocznica powstania 7 dak w Poznaniu; czerwiec 1934. Fragment defilady – dywizjon w galopie.

Święto 7 dak 7 czerwca 1936 – defilada

Jedną z podstawowych form sprawdzającą przygotowanie poszczególnych oddziałów do wojny oraz ich poziom wyszkolenia były inspekcje.

W 1934 prowadził je Inspektor Armii gen. dyw. Mieczysław Norwid-Neugebauer. Podczas ćwiczeń aplikacyjnych kadry na temat Dywizjon artylerii konnej w obronie ruchowej odnotowano szereg uchybień oficerów w zakresie rozkazodawstwa, czasu organizacji obrony i wykorzystania środków łączności oraz gospodarki amunicją. Także Podoficerowie zostali słabo ocenieni w ćwiczeniu Marsz podróżny i ubezpieczony pododdziałów^[34]. Dobrze oceniono jedynie szkolenie „młodego rocznika” i nauczanie w szkole podoficerskiej. Niepomyślny wynik inspekcji spowodował, że zaplanowano dodatkowe zajęcia doskonalące dla całej kadry. Dzięki nim, podczas szkoły ognia w OC w Biedrusku, dywizjon wypadł znacznie lepiej^[35].

W latach 1935-1936 inspekcje przeprowadzone były przez gen. dyw. Juliusza Rómmla. W protokołach pokontrolnych 7 dak oceniany był jako jeden ze słabszych dywizjonów pod względem wyszkolenia. Jego ówczesny dowódca ppłk dypl. Andrzej Czerwiński i podoficerowie uzyskali ocenę dostateczną, a kadra oficerska – dobrą. Poziom wyszkolenia oddziału w natarciu oceniony został jako dobry, ale w obronie i współdziałaniu z innymi broniami - dostatecznie. Wartość moralną kadry oficerskiej oceniono dobrze, a podoficerskiej – dostatecznie^[36]. Powolne, ale stałe podnoszenie poziomu wyszkolenia potwierdziły inspekcje przeprowadzone do marca 1938 przez gen. dyw. Leona Berbeckiego. Pod względem umiejętności taktycznych kadra oficerska oceniona została na ocenę dobrą. Dywizjon uporał się też ze swoją wieloletnią bolączką szkoleniową, jaką był załadunek pełnej baterii z przenośnych ramp kolejowych. Po intensywnych treningach czas załadunku spadł do zaledwie 40 minut, a jej wyładunek do 20 minut^[36].

Święto 7 dak – defilada kawalerzystów, czerwiec 1930

Zawody Związku Jeździeckiego Oficerów Artylerii Konnej w Warszawie 1931. Nagrodę przechodnią zdobył 7 dak

Międzynarodowy Konkurs Hippiczny w Nicei 1933 – ekipa polska. Por. Paweł Dąbski-Nerlich z 7 dak trzeci z prawej.

Święta w dywizjonie

Święto dywizjonu obchodzono 2 czerwca na pamiątkę bohaterskiej walki 1 baterii z przeważającymi siłami bolszewickimi pod wsią Hornostajpolem^[24][37]. Coroczny schemat obchodów święta był podobny. W przeddzień organizowano capstrzyk połączony z apelem poległych. Następny dzień był wolny od zajęć, a uroczystości zaczynały się mszą polową. Po niej odbywała się defilada i obiad żołnierski z udziałem zaproszonych gości. Po obiedzie były gry i zabawy z nagrodami dla szeregowych, a wieczorem bal dla kadry^[38]. Ze względu na coroczne przygotowania do wyjazdu na ćwiczenia, datę święta często przesuwano. Bywały przypadki, iż swoje święto dywizjon obchodził już podczas szkoły ognia, która zazwyczaj odbywała się w Obozie Ćwiczebnym Biedrusko^[38].

7 dak w kampanii wrześniowej

24 sierpnia 1939 dywizjon rozpoczął mobilizację. W ciągu dwóch dni osiągnął pełne stany etatowe. 1 września dywizjon zajął pozycje obronne w ugrupowaniu brygady w rejonie Śremu^[41].

W kampanii wrześniowej 1939 dywizjon, złożony z trzech baterii i kolumny amunicyjnej, walczył w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Za kampanię dywizjon został odznaczony orderem Virtuti Militari^[42].

Symbole dywizjonu

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii z VII OK w Poznaniu – gen. Juliusz Rómmel wbija gwóźdź w drzewce sztandaru.

Sztandar

24 listopada 1937 Prezydent RP zatwierdził wzór sztandaru dla 7 dak^[46].
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 o znakach wojska i marynarki wojennej opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 7 w mniejszych wieńcach z wawrzynu^[47]. Na lewej stronie płatu umieszczono^[48]:

• w prawym górnym rogu na tarczy – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w lewym górnym rogu na tarczy – wizerunek patronki artylerii świętej Barbary
• w prawym dolnym rogu na tarczy – herb miasta Poznania
• w lewym górnym rogu na tarczy – odznakę pamiątkową artylerii konnej

Na ramionach amarantowego krzyża kawalerskiego wyhaftowano napisy^[48]:

• na górnym – Mińsk 8 VIII 1919, Bobrujsk 29 VIII 1919
• na dolnym – Poznań 16 III 1919
• na lewym – Malin 27 IV 1920, Kijów 8 VI 1920
• na prawym – Radziwiłłów 9 VI 1920

29 czerwca 1938, w Poznaniu, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył jednostce sztandar ufundowany przez społeczeństwo Wielkopolski^[49].

Na początku września 1939 sztandar oddany pod opieką oficera zwiadowczego dywizjonu towarzyszył żołnierzom w walkach. 20 września w rejonie Dąbrowy kpt. Paweł Nerlich-Dąbski odłączył płat od drzewca. Drzewce wraz ze srebrnym orłem zakopał w pobliżu SO baterii, natomiast płat zabrał ze sobą do Warszawy. Jednak następnego dnia powrócił do miejsca ukrycia drzewca i orła i 22 września kompletny sztandar znalazł się w oblężonej Stolicy^[48]. W związku z kapitulacją Warszawy dowódca dywizjonu rozkazał ukrycie sztandaru w kościele Świętego Aleksandra. Wykonujący rozkaz ogn. pchor. Witold Buchwald przekazał sztandar zakrystianowi p. Rokickiemu. Ten przewiózł go do Ursusa, do mieszkania swojej żony Czesławy Rokickiej zamieszkałej przy ul. Konopnickiej. Tu sztandar bezpiecznie przechowywany był do końca wojny. 7 listopada 1959 Czesława Rokicka przekazała sztandar do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[50]

D-ca płk Mikołaj Łapicki odznacza oficerów odznaką pamiątkową

Odznaka pamiątkowa

Od 20 maja 1922 oficerom i żołnierzom mogły być nadawane odznaki pamiątkowe artylerii konnej, wspólne dla wszystkich dywizjonów. Odznaka miała kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych emalią białą z pozłacanymi datami 1809 i 1918. Na środek krzyża nałożony został orzeł srebrny, oksydowany, w koronie pozłacanej, trzymający w szponach pozłacane, skrzyżowane lufy armatnie z gorejącą bombą. Pod lufami proporczyk emaliowany artylerii konnej, czarno-amarantowy (od 1926 czarno-szkarłatny)^[51].

Barwy artylerzystów konnnych

Grafika	Opis
	Łapka ciemnozielona, wypustka karmazynowa[52]
	Od 14 lipca 1920 proporczyk czarno-amarantowy[53][54]
	Od 4 sierpnia 1927 proporczyk czarno-szkarłatny[55][56]
	Otok na czapkach – czarny (oficerowie aksamitny, szeregowi sukienny)[57][58]
	Spodnie długie ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa
Naramiennik	numer porządkowy dywizjonu „7”

Wielkopolscy konni artylerzyści

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
• Jerzy Antropow: Zarys historii wojennej 7-go dywizjonu artylerii konnej Wielkopolskiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań 1983: Wydawnictwo Poznańskie. ISBN 83-210-0385-0.
• Piotr Dobrowolski: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. Dywizjony artylerii konnej. T. 41. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-885-3.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
• Mirosław Giętkowski: Artyleria konna Wojska Polskiego 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-823-X.
• Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Piotr Zarzycki: 7 Wielkopolski Dywizjon Artylerii Konnej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej.