7 Eskadra Myśliwska

7 Eskadra Myśliwska

Polish 7th Air Escadrille
Kontrkawaleryjska Eskadra

Godło 7 Eskadry Bojowej im. Tadeusza Kościuszki
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Patron	Tadeusz Kościuszko
Tradycje
Kontynuacja	111 Eskadra Myśliwska
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja	Lwów (Lewandówka), Połonne, Zwiahel, Biała Cerkiew, Koziatyn, Żytomierz, Berdyczów, Hołoby
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	III Grupa Lotnicza/III dywizjon lotniczy (1918-1920, 1920-1921) II dywizjon lotniczy (1920)

7 eskadra myśliwska im. Tadeusza Kościuszki (tzw. Eskadra Kościuszkowska) – pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego z lat 1918–1925, walcząca podczas wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej, w której służyli m.in. ochotnicy amerykańscy. Wcześniej nosiła nazwy III eskadry lotniczej i 7 eskadry lotniczej.

III eskadra lotnicza bojowa

Eskadra została utworzona jeszcze przed oficjalną datą odzyskania przez Polskę niepodległości, 7 listopada 1918, na lotnisku rakowickim w Krakowie, jako III eskadra lotnicza bojowa ^[1][2], wykorzystując samoloty pozostawione przez Austriaków. Została następnie przebazowana z odsieczą do Lwowa i 21 grudnia weszła w skład Lwowskiej Grupy Lotniczej kpt. Bastyra^[3]. (następnie III Grupy Lotniczej), stacjonując na lotnisku Lewandówka pod Lwowem. Eskadra latała głównie na samolotach rozpoznawczo-bombowych różnych typów, wspierając wojska polskie w walkach z siłami ukraińskimi otaczającymi Lwów podczas wojny polsko-ukraińskiej. Pierwszym dowódcą był kpt. obs. Karol Stelmach (początkowo faktycznie kpt. pil. Camillo Perini)^[4].

7 Eskadra Lotnicza

21 grudnia 1918, w ramach unifikacji numeracji eskadr w lotnictwie polskim, zmieniono nazwę eskadry na 7 eskadrę lotniczą^[2].

Od stycznia 1919 eskadrą dowodził por. Jerzy Borejsza, a po jego wypadku, od kwietnia 1919, por. Stefan Stec^[5]. Eskadra była intensywnie używana w czasie wojny polsko-ukraińskiej, operując z lotniska Lewandówka na froncie galicyjskim do czerwca 1919, w lotach rozpoznawczych i bombowych oraz szturmowych, ostrzeliwując cele naziemne z broni maszynowej. Szczególnie stosowano zespołowe naloty bombowe po kilka samolotów, wespół z 6 eskadrą III Grupy^[5]. Od 19 kwietnia eskadra wspierała polską operację Jazda^[5]. Spotkania w powietrzu były rzadkie; 29 kwietnia por. Stec uszkodził ukraiński myśliwiec Nieuport 17^[6]. Od 14 maja 1919 eskadra wspierała polską ofensywę w Galicji Wschodniej. Podczas grupowego nalotu 14 maja 1919 na pozycje ukraińskie zginęła załoga ppor.pil. Zygmunt Kostrzewski i ppor.obs. Mieczysław Motylewski (Oeffag C.II) i utracono też drugi samolot; oprócz tego kilka razy samoloty eskadry były zestrzeliwane, lecz lądowały po własnej stronie^[7][8].

Stan samolotów był zmienny na skutek zużywania sprzętu, wypadków i ograniczonej liczby dostępnych dla Polaków samolotów. W lutym 1919 eskadra miała jedynie 4 samoloty rozpoznawcze (Oeffag, Uffag i 2 BFW C.XVIII). W maju 1919 eskadra miała 7 samolotów: 3 myśliwskie Fokker D.VIII (E.V), 3 rozpoznawcze Hansa-Brandenburgi i 1 rozpoznawczy LVG C.V^[9]. W czerwcu 1919, z inicjatywy Steca eskadrę przekształcono na myśliwską, przezbrajając w całości na samoloty myśliwskie i grupując w niej najlepszych pilotów (m.in. Mieczysław Garsztka, który wkrótce zginął w wypadku)^[7]. W sierpniu 1919 otrzymała 12 nowych myśliwców Albatros D.III (Oef) (Oeffag D.III).

W związku z zakończeniem działań przeciw Ukrainie, 20 września 1919 eskadra znajdowała się w Rezerwie Naczelnego Dowództwa. Do tej pory wykonała 197 lotów bojowych^[7].

W październiku 1919 dowództwo objął na krótko Ludomił Rayski^[10], po czym do eskadry skierowano amerykańskich pilotów - ochotników zwerbowanych przez Meriana C. Coopera i Cedrica Fauntleroya Lotnicy amerykańscy przybyli z inicjatywy gen. Tadeusza Rozwadowskiego, który podjął samodzielnie decyzję o ich zwerbowaniu. Gen. Rozwadowski, wówczas szef Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu, działał w tej sprawie w porozumieniu m.in. z gen. Johnem Pershingiem. Powstała eskadra w zamyśle generała miała być częścią szerszej formacji nazwanej w planach Rozwadowskiego Legionem Amerykańskim. Zgoda władz amerykańskich reprezentowanych przez płk. Harry'ego Howlanda na formowanie eskadry została wydana 16 sierpnia 1919 r. a następnie została potwierdzona przez gen. Rozwadowskiego^[11]. Od połowy października 1919 początkowo służyło w Eskadrze 8 pilotów amerykańskich, potem przybyli kolejni ochotnicy. W sumie służyło w niej 21 Amerykanów, w tym 20 pilotów i jeden obserwator oraz kilku pilotów polskich (Ludwik Idzikowski, Ludomił Rayski, Władysław Konopka, Jerzy Weber, Aleksander Seńkowski)^[7]. 22 listopada 1919 jednak Edmund Graves zginął w wypadku na pokazie lotniczym. Całą obsługę naziemną stanowili Polacy (31 mechaników). Eskadra miała do dyspozycji 12 samolotów, przede wszystkim myśliwców Albatros D.III (Oef) (Oeffag D.III) oraz 3 samochody (znany ze zdjęć jedyny samolot Sopwith Camel przybył dopiero w październiku 1920, jako prywatny Kennetha Murraya).

Od listopada 1919 dowództwo eskadry objął Cedric Fauntleroy^[12], a Merian C. Cooper został jego zastępcą. Mniej więcej w tym czasie powstało godło eskadry. Pilot Elliot Chess zaprojektował godło malowane na wszystkich samolotach eskadry, przedstawiające czerwoną krakowską rogatywkę (jaką naczelnik Tadeusz Kościuszko nosił podczas insurekcji 1794 roku) i dwie skrzyżowane kosy (symbolizujące chłopów walczących razem z Kościuszką), na tle barw flagi Stanów Zjednoczonych Ameryki. Godło to przetrwało następnie w użyciu polskich jednostek lotniczych, m.in. Dywizjonu 303, do chwili obecnej.

7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki

Albatrosy D.III (Oef) 7. Eskadry Myśliwskiej, z widocznym godłem eskadry

Pierwsi ochotnicy amerykańscy: Fauntleroy, Cooper, Corsi, Crawford, Shrewsbury, Clark, Rorison, Noble

7 eskadra myśliwska - we wrześniu 1920 we Lwowie

7-ma eskadra myśliwska - po dekoracji przez gen. Stanisława Hallera; 1920

Uroczystość odsłonięcia pomnika poległych amerykańskich lotników na cmentarzu we Lwowie 30 maja 1925

Wizyta kpt. Edwarda Corsi w jego dawnej 111-ej eskadrze myśliwskiej na lotnisku Okęcie w Warszawie w 1930

31 grudnia 1919 jednostka przyjęła nazwę 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki. Jak się okazało, nie miała jednak szansy podczas działań wojennych wykazać się jako jednostka myśliwska, z uwagi na brak starć z lotnictwem radzieckim, natomiast była używana intensywnie do rozpoznania i ataków na cele naziemne. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany^[a]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład III Grupy Lotniczej, posiadała 12 pilotów, 2 obserwatorów i 10 samolotów^[14]. Piloci eskadry wykonywali też loty łącznikowe między Lwowem a Tarnopolem. Już 5 marca por. Harmon Rorison wykonał z Tarnopola lot rozpoznawczy, wykrywając i ostrzeliwując radzieckie pociągi pancerne i piechotę. Na prośbę dowódcy, 7. Eskadrę włączono do II dywizjonu 2 Armii gen. Listowskiego i 3 kwietnia 1920 przeniesiono na lotnisko w Połonnem, skąd rozpoczęła loty operacyjne. Piloci wykonywali loty rozpoznawcze, a 10 kwietnia naloty szturmowe na wojska w Czudnowie, które ułatwiły jego zdobycie^[15]. Mjr Fauntleroy z 4 pilotami został następnie wysłany do Warszawy po nowe samoloty.

Wyprawa na Kijów i odwrót

Podczas wyprawy na Kijów rozpoczętej 25 kwietnia 1920, eskadra intensywnie brała udział w lotach rozpoznawczych i szturmowych, nie dochodziło natomiast do walk powietrznych. Piloci informowali o ruchach wojsk bolszewickich oraz skutecznie je zwalczali z broni maszynowej. Eskadra przyczyniła się do zajęcia Berdyczowa. Podczas walk o to miasto 26 kwietnia ciężko ranny został por. Noble. Eskadra stacjonowała kolejno od 30 kwietnia w Berdyczowie, od 8 maja na lotnisku w Białej Cerkwi pod Kijowem. 2 maja do eskadry powrócił mjr Fauntleroy z pozostałymi pilotami i 3 pierwszymi myśliwcami Ansaldo A-1 Balilla (dwa dalsze uległy rozbiciu)^[15]. 10 maja kpt. Crawford zaatakował i zatopił statek bolszewicki na Dnieprze. Eskadra utraciła kilka samolotów, lecz bez strat w ludziach. Od 17 maja do początku czerwca Cooper z trzema pilotami (Clark, Corsi, Weber) działał jako oddział wydzielony z Kijowa w osłonie polskich bombowców przeciw żegludze na Dnieprze. 25 maja kpt. Crawford jako pierwszy zameldował dowództwu o zbliżającej się w rejon Humania Armii Konnej Budionnego, z którą eskadra walczyła do zakończenia działań wojennych^[15].

Po ewakuacji z Białej Cerkwi eskadra 28 maja 1920 przeniosła się do Fastowa, 30 maja do Koziatynia. Tam wyróżnił się Fauntleroy, który podczas jednego z lotów rozpoznawczych 31 maja dostrzegł Rosjan minujących tory kolejowe na drodze polskiego pociągu pancernego. Za pomocą akrobacji lotniczych wykonywanych bezpośrednio przed lokomotywą zatrzymał skład i poinformował o zasadzce^[15].

Po ewakuacji jednostki z Koziatynia część eskadry trafia do Berdyczowa, a część do Żytomierza. Tu znów spostrzegawczością odznaczył się Fauntleroy, dostrzegając 7 czerwca pod Żytomierzem zagony konnicy Budionnego, której nikt się nie spodziewał na tym odcinku frontu. Ta informacja pozwalała na dalszą, sprawną ewakuację wojsk polskich z gen. Listowskim i jego sztabem. Natomiast na lotnisku w Berdyczowie Rosjanie zaskoczyli i uszkodzili samoloty Coopera i Crawforda, w wyniku czego musieli oni zostawić maszyny i uchodzić pieszo. Pozostałe siły eskadry ewakuowano do Zwiahla.

Operacja warszawska – bitwa pod Lwowem – sierpień 1920

Z uwagi na straty w sprzęcie, eskadra 23 czerwca 1920 została wycofana do Lwowa, a jej dowódcą wkrótce został Cooper, bowiem Fauntleroy po awansie na ppłk. objął dowodzenie całego II dywizjonu lotniczego 2 Armii, w skład którego wchodziła eskadra^[15].

Po naprawieniu i uzupełnieniu sprzętu, eskadra pilotów przeniosła się na lotnisko w Hołobach. Po zestrzeleniu 13 lipca maszyny Coopera, uznano go za zaginionego (trafił on do niewoli)^[b].15 lipca podczas ataków na kawalerię został zestrzelony i zginął kpt.obs. Arthur H. Kelly (odbywający jako obserwator loty w ramach 21 eskadry niszczycielskiej)^[c]. Również tego dnia został zestrzelony i wzięty do niewoli świeżo przybyły do eskadry kpt. Stefan Ciecierski^[b] wraz z jedynym myśliwcem RAF SE.5a. Wówczas dowódcą eskadry został kpt. pil. George M. Crawford.

Od 11 sierpnia, eskadra operowała z lotniska we Lwowie. Weszła wówczas ponownie w skład III dywizjonu lotniczego, którego dowództwo przejął Fauntleroy^[10]. Na wyposażeniu posiadała wówczas samoloty Ansaldo A-1 Balilla oraz Albatros D.III (Oef).

Wówczas cały III dywizjon lotniczy, w tym 7 eskadra przypisany był do 6 Armii na Froncie Południowym. Front miał za zadanie bronić Lwowa i szachować Budionnego w Małopolsce wschodniej.

16 sierpnia 1920 roku III dywizjon otrzymał rozkaz powstrzymania armii Budionnego. 7 eskadra w tym czasie miała tylko 5 zdolnych do służby pilotów: Fauntleroy (dowódca dywizjonu), Edward Corsi, Elliot Chess, Jerzy Weber i Aleksander Seńkowski (Crawford był chory). W ciągu dwóch dni eskadra wykonała 36 lotów szturmowych, ostrzeliwując kawalerię z karabinów maszynowych, demoralizując ją i zadając straty. Wyróżnili się m.in. por. Weber, który wykonał 10 lotów w dwa dni oraz kpt. Corsi 17 sierpnia z 4 lotami^[15]. Dzień 18 sierpnia był dniem największego wysiłku bojowego lotników w czasie obrony Lwowa. Przeprowadzono wówczas 72 loty bojowe. W walkach tych na szczególne wyróżnienie zasłużyli: kpt. Corsi i por. Weber^[16]. W obawie przed zajęciem Lwowa, pod wieczór 18 sierpnia III dywizjon, w tym 7 eskadra odleciał do Przemyśla, we Lwowie pozostało jedynie dowództwo lotnictwa frontu i armii z mjr pil. Cedric Fauntleroyem na czele. Samoloty jednak nadal brały udział w walkach operując z Przemyśla i używając lotniska lwowskiego jako wysuniętej bazy. 24 sierpnia eskadra powróciła do Lwowa^[17], co wiązało się z okresem odpoczynku od intensywnych działań, po odparciu wojsk radzieckich. Jako uzupełnienie przybył kpt. John McCallum, lecz 31 sierpnia zginął w wypadku^[d]. Ogółem w sierpniu 1920 lotnicy 7 eskadry wykonali 79 lotów bojowych^[15].

Od początku września eskadra zwalczała kawalerię sowiecką w rejonie Hrubieszowa i Uściługa^[17]. W tym czasie działania bojowe nie miały już takiego nasilenia. Eskadra wykonała jeszcze 19 lotów rozpoznawczych. Ostatni raz lotnicy brali udział w walce 23 września^[18].

Ogółem w okresie walk eskadra wykonała 462 loty bojowe, spędzając w powietrzu 682 godziny^[19]. Zginęło 5 lotników^[20]. W tym czasie działania bojowe nie miały już takiego nasilenia. 6 i 7 eskadra wykonały we wrześniu przeszło 50 lotów, głównie wywiadowczych, bez strat własnych^[18].

Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 7 eskadra stacjonowała we Lwowie. W maju 1921 7 eskadra myśliwska wchodziła w skład III dywizjonu myśliwskiego 1 pułku lotniczego w Warszawie. W 1925 została przekształcona w 121, późniejszą 111 eskadrę myśliwską.

Żołnierze eskadry

Odznaka eskadry

Odznaka 7 Eskadry Myśliwskiej

Jednoczęściowa odznaka wykonana w tombaku srebrzonym, częściowo złoconym, ma kształt pierścienia z 13 złotymi gwiazdkami na jego obwodzie. Pole pierścienia wypełnia sześć pionowych belek. W centrum dwie skrzyżowane złote kosy, wychodzące poza obwód pierścienia, a na ich skrzyżowaniu rogatywka kościuszkowska. Na rewersie grawerowany numer, nazwisko oraz napis KOŚCIUSZKO ESCADMA^[24]. Odznaka o wymiarach 33 mm mocowana była na zapinkę, a na podkładce widniało nazwisko matki chrzestnej eskadry. Zaprojektował ją E.W. Chess, a wykonał Eugeniusz Marian Unger ze Lwowa^[24]. Jedna z wersji posiadała numer na podkładce^[25].

Wypadki lotnicze

W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota^[26]:

• 14 maja 1919 podczas lotu bojowego zginęli ppor. pil. Zygmunt Kostrzewski i ppor. obs. Mieczysław Motylewski.
• 8 czerwca 1919 na samolocie Spad VII w wypadku lotniczym zginął ppor. pil. Mieczysław Garsztka.
• 22 listopada 1919 w wypadku lotniczym we Lwowie zginął por. pil. Edmund Graves.
• 15 lipca 1920 w locie bojowym na szosie Łuck-Klewań kpt. Arthur Kelly lecąc jako obserwator w załodze 21 Eskadry poległ z por. pil. Stanisławem Skarżyńskim.
• 31 sierpnia 1920 we Lwowie, walcząc w obronie miasta zginął śmiercią lotnika kpt. pil. T.V. MacCallum.
• 24 maja 1924 w locie służbowym zginął dowódca eskadry kpt. Bronisław Wąsowski.

Filmy o lotnikach amerykańskich w siłach powietrznych II RP podczas wojny polsko-rosyjskiej 1919-1921 r.

• Gwiaździsta eskadra - polski niemy wysokobudżetowy film batalistyczny w reż. Leonarda Buczkowskiego z 1930 r., opowiadał o grupie amerykańskich pilotów, którzy walczyli po stronie polskiej w Eskadrze Kościuszkowskiej podczas wojny Polski z Rosją Sowiecką w latach 1919-1921 (nie zachował się do czasów dzisiejszych, gdyż prawdopodobnie Sowieci po 1945 r. zniszczyli lub wywieźli wszystkie kopie w głąb Związku Sowieckiego).
• Siedemnastu wspaniałych - film dokumentalny w reż. Zbigniewa Kowalewskiego z 2005 r., opowiada o grupie amerykańskich pilotów, którzy walczyli po stronie polskiej w Eskadrze Kościuszkowskiej podczas wojny Polski z bolszewicką Rosją w latach 1919-1921.
• Nad filmem mającym opowiadać historię amerykańskich lotników służących w Dywizji Kościuszkowskiej w wojnie z bolszewikami pracowali pod koniec lat 80. Benjamin Fisz i Janusz Morgenstern^[27].

Samoloty eskadry

• 

  Albatros D.III (Oef)

• 

  Oeffag C.II

• 

  Albatros C.XVIII (BFW)

• 

  Fokker D.VIII

• 

  Hansa-Brandenburg C.I

• 

  LVG C.V

• 

  Sopwith Camel

• 

  Ansaldo A.1 Balilla

• 

  SPAD S.VII

• 

  Royal Aircraft Factory S.E.5

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Tomasz J. Kopański, 7 Eskadra na froncie bolszewickim 1920, "Model Hobby", 2005 r.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
• Mariusz Patelski, Ochotnicy amerykańscy w wojnie polsko-bolszewickiej. Z działalności dyplomatycznej gen. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego, "Zeszyty Historyczne" nr 132, Paryż 2000 r.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
• Richard Ulrych, General Tadeusz Rozwadowski and the Attempt to Establish a Volunteer American Legion within the Polish Army, 1919—1920, "The Polish Review", XXXVII, (1), str. 102-104, 1992 r.
• Ross S. Fenn, Robert F. Karolevitz, Dług honorowy, Wyd. AMF Plus Group, Warszawa 2005 r.
• Zygmunt Kozak, Udział lotników amerykańskich w wojnie polsko-sowieckiej, "Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej", 1995 r., nr 18.. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
• M. Patelski, Gen. Rozwadowski i kpt. Cooper. Amerykańscy sojusznicy w wojnie polsko-bolszewickiej
• Mariusz Niestrawski. Szachownice nad Galicją i Wołyniem. Część 2. Lotnictwo Wojska Polskiego w wojnie z Ukraińcami. „Lotnictwo Aviation International”. Nr 9/2017. III (25), s. 90-98, wrzesień 2017. ISSN 2450-1298. 
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
• Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
• Tomasz Turbiak. Walki III dywizjonu lotniczego z konną armją Budiennego pod Lwowem. „Bellona”. 5 (2), s. 122-131, 1922. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. 
• Adam Wojtyga. Eskadra Kościuszkowska. „Lot Polski”. Nr 11/1932. 119, listopad 1932. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. OCLC 611895679. 

Linki zewnętrzne

• 7. eskadra myśliwska im. T. Kościuszki w zmaganiach z kawalerią Siemiona Budionnego. infolotnicze.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].