82 Syberyjski Pułk Piechoty

82 Syberyjski Pułk Strzelców
im. Tadeusza Kościuszki

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Syberyjski
Patron	Tadeusz Kościuszko
Tradycje
Święto	1 lipca
Rodowód	1 Pułk Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki 1 Syberyjski pułk piechoty
Kontynuacja	82 pułk piechoty AK
Dowódcy
Pierwszy	płk Franciszek Dindorf-Ankowicz
Ostatni	ppłk dypl. Antoni Chruściel
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa nad Wkrą (14–18 VIII 1920) bitwa pod Chorzelami kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Brześć
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Syberyjska BP Syberyjska DP 30 Poleska DP

82 Syberyjski Pułk Strzelców im. Tadeusza Kościuszki (82 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego.

Formowanie i walki

10 lipca 1920 roku na pokładzie statku „Jarosław” przypłynęła do Gdańska ocalała część żołnierzy 1 pułku strzelców polskich im. Tadeusza Kościuszki z większością oficerów oraz część zesłańców z rodzinami. Następnego dnia „Odrębny baon 1 pułku strzelców” i Legia Oficerska została załadowana do pociągu. 3 lipca oba oddziały przybyły do Chełmna. Legia Oficerska i rodziny zostały zakwaterowane w Grupie. 10 lipca baon został skierowany na tereny plebiscytowe na Warmii i Mazurach, stając garnizonem w Działdowie i Lubawie. Dowództwo pozostało w Chełmnie^[1][2].

Część batalionu pułku i część Legii Oficerskiej stała się ostatecznie kadrą 1 Syberyjskiego pułku piechoty, organizującego się przy 63 pułku piechoty w Toruniu. 16 lipca został wydany pierwszy rozkaz pułku^[3].

13 sierpnia 1 Syberyjski pułk piechoty przybył nad Wkrę w okolice Borkowa, gdzie wszedł w skład 5 Armii. Od 22 sierpnia walczył z bolszewickimi oddziałami 4 Armii i 3 Korpusu Konnego Gaj-Chan.

Dowódcy batalionów w sierpniu 1920^[4]

• I batalion – mjr Jan Czaplo
• II batalion – mjr Zygmunt Grabowski
• III batalion – mjr Emil Werner

Kawalerowie Virtuti Militari

Okres międzywojenny

30 Dywizja Piechoty w 1938

Dekoracja byłych oficerów Brygady Syberyjskiej przez marszałka Józefa Piłsudskiego 16 lipca 1922 r.

Twierdza brzeska – miejsce stacjonowania pułku

Pułk walczył w składzie 30 DP

22 sierpnia 1921 roku 1 Syberyjski pułk piechoty został przemianowany na 82 Syberyjski pułk piechoty. W październiku 1921 roku pułk został skierowany na miejsce postoju do Brześcia nad Bugiem, na teren Okręgu Korpusu Nr IX^[9] gdzie stacjonował do 1939 roku^[10]. 20 grudnia 1920 roku został włączony w skład Syberyjskiej Dywizji Piechoty, która później została przemianowana na 30 Dywizję Piechoty.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 1 lipca, jako datę święta pułkowego^[11].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 82 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[12]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców i 12 karabinów maszynowych^[13].

31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 82 pułkowi piechoty nazwę „82 Syberyjski Pułk Strzelców imienia Tadeusza Kościuszki”^[14].

Udział w wojnie obronnej 1939

W 1939 82 Syberyjski pułk strzelców w składzie 30 Dywizji Piechoty^[17] gen. Leopolda Cehaka miał przydział mobilizacyjny do Grupy Operacyjnej „Piotrków” w ramach Armii „Łódź”. Został zmobilizowany systemem alarmowym 23–27 marca 1939, a następnie przerzucony do Szczercowa, gdzie przygotowywał pozycje obronne nad rzeką Widawką. Po zarządzeniu pogotowia marszowego (27 sierpnia 1939 i wymarszu nad Wartę (30 sierpnia 1939) pułk objął odcinek obrony od Kochlewa do Bobrownik.

1 września pułk nie brał udziału w walce – wszedł do niej następnego dnia w zajętym rejonie. Tego dnia 82 pp znalazł się pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii XI Korpusu, po którym niemiecka 19 DP przypuściła atak na jego pozycje. Po zaciętej walce Niemcy odrzucili broniącą się 2. kompanię strzelecką. Tu też na odcinku 82 pułku udało się im zrobić pierwszy wyłom. Przeciwuderzenie I batalionu pułku wyrzuciło Niemców za rzekę, przy czym na polu polegli dowódca I baonu major Zygmunt Rosiński i adiutant porucznik Leon Żaczek. Ok. 19:00 Niemcy przypuścili generalny atak i po zaciętej walce odrzucili I i II bat. 82 pp i zajęli rej. Bobrownik wraz z zakolem Warty, ponosząc przy tym duże straty. Ok. 22:00 pułk wraz z innymi oddziałami 30 DP rozpoczął przegrupowanie na główną pozycję obrony. Wojska niemieckie wyczerpane całodzienną walką i poniesionymi stratami nie przeszły do pościgu. W ciągu całego dnia 3 września i w nocy z 3/4 września Niemcy nie nawiązali styczności z pułkiem.

3 września wieczorem pułk obsadził swój odcinek na głównej pozycji obronnej na rz. Widawce pod Szczercowem.

4 i 5 września pułk i cała 30 DP toczyła pod Szczercowem zacięte walki z niemieckim XI Korpusem i utrzymał swoje pozycje.

5 września w czasie walk w rejonie Magdalenowa – Teofilowa – Żar pułk udanym kontrnatarciem odrzucił Niemców z zajętych wcześniej miejscowości.

7 września, obawiając się oskrzydlenia z odsłoniętych boków, 30 DP wycofała się do rejonu Woli Cyrusowej, a 82 pp został przesunięty w rejon Głowna nad rzeką Mroga. Po drodze część oddziałów dostała się do niewoli niemieckiej.

9 września 30 DP stanęła w lasach w rejonie Przyłęku. Stąd postanowiono przebijać się dalej przez wrogie oddziały. Siły dywizji liczyły wówczas 40% sił wyjściowych, tj. ok. 5000 żołnierzy. 82 pp obsadził zachodnią część lasów w rejonie Józefowa. Środkową i wschodnią część tego rejonu obsadziły pozostałe pułki piechoty. Generał Cehak wraz ze sztabem (punktem dowodzenia) zajęli odpowiednie pozycje w Przyłęku. Patrole zostały wysłane we wszystkich kierunkach. Miały one za zadanie odnaleźć i zlokalizować siły nieprzyjaciela. Okazało się, że Niemcy znajdowali się na przedpolach. Bardzo złe, alarmujące wręcz wiadomości przychodziły z rejonu Jeżowa i Słupi – stwierdzono tam wrogie oddziały zmotoryzowane. Postanowiono (pomimo przewagi liczebnej wroga) uderzyć na Niemców i otworzyć drogę na Skierniewice. O godzinie 10, 82 pp otrzymał rozkaz uderzenia w kierunku na folwark Krosnowa – Słupię – Julków – Suliszew i uchwycenia tam mostu na Rawce. W czasie przygotowania do uderzenia, o godz. 9.15 ruszyło niemieckie natarcie od strony Słupi w kierunku na Przyłęk Duży. Polskie przeciwnatarcie ruszyło o godz. 10.00 przy silnym wsparciu artylerii. O godz. 11.30 82 pp opanował folwark Krosnowa, a następnie w zażartym boju zajął Słupię. W natarciu zginęło 2 dowódców polskich batalionów: major Stefan Pękalski i major Kazimierz Klimczak. Strona niemiecka poniosła znaczne straty wycofując się w kierunku Modły i Przybyszyc. Pod Modłą część sprzętu zmechanizowanego 18 niemieckiej Dywizji Piechoty utknęła w bagnach powstałych po spuszczeniu wody ze stawów. 30 DP wyszła z okrążenia tracąc ok. 1400 żołnierzy, w tym 465 zabitych.

10–11 września pułk wraz z pozostałościami 30 DP został skierowany do Puszczy Mariańskiej. Gen. Cehak postanowił przegrupować nocą z 10 na 11 września swoją dywizję w rejon Mszczonowa i opanować miasto z zaskoczenia. Jej przegrupowanie rozpoczęło się po zmierzchu i po przejściu ok. 20 km 82 pp, jako jej czołowy oddział, zatrzymał się w rejonie miejscowości Rudki-Młyn, gdzie miał połączyć się ze strzelcami kaniowskimi. Tych jednak w tej okolicy nic było, gdyż w kierunku Mszczonowa przemieścili się innymi drogami kilka godzin wcześniej. 30 DP przebywała w osiągniętym rejonie 11 września, po czym, po przeanalizowaniu ogólnej sytuacji i własnych możliwości gen. Cehak ok. godziny 3.00 odwołał planowane natarcie na Mszczonów i nakazał powrót do Puszczy Mariańskiej, skąd miano przebijać się do stolicy przez Żyrardów.

13 września pułk znajdował się tak, jak i reszta dywizji w odwrocie na Modlin.

Po drodze część oddziałów dostała się do niewoli niemieckiej – pozostałe wraz z GO gen. Thommée przedostały się do Twierdzy Modlin, gdzie obsadziły odcinek „Twierdza”. Siły całej 30 DP wyglądały wówczas następująco: 1840 ludzi, 842 konie, 13 ciężkich karabinów maszynowych, 21 dział.

Żołnierze pułku i dywizji walczyli w obronie twierdzy do jej kapitulacji 29 września.

Batalion marszowy 82 pp pod dowództwem kpt. Wacława Radziszewskiego w składzie Zgrupowania „Brześć” walczył między innymi w obronie twierdzy brzeskiej.

Kawalerowie Virtuti Militari

Po zakończeniu walk, były dowódca Armii „Łódź” – gen. dyw. Juliusz Rómmel w „Rozkazie pochwalnym dla 30 Dywizji Piechoty” nadał order Virtuti Militari IV klasy ppłk dypl. Antoniemu Chruścielowi, order Virtuti Militari IV klasy: mjr. Kazimierzowi Klimczakowi, mjr. Stefanowi Pękalskiemu, mjr. Zygmuntowi Rosińskiemu. Ponadto dowódca armii do dyspozycji dowódcy 82 pułku piechoty przekazał 30 orderów Virtuti Militari V klasy dla żołnierzy pułku^[22].

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar został ufundowany przez ludność powiatu Brześć. 16 lipca 1928 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 82 pułku piechoty^[23]. 1 lipca 1928 roku w Brześciu Prezydent RP wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez ludność powiatu brzeskiego^[17][24].

Według notatki muzeum WP: po kapitulacji Modlina, sztandar został zakopany 28 września 1939 roku w Kazuniu między blokami mieszkalnymi dla podoficerów. Obecni przy zakopywaniu byli: kpt. Teodor Białobrzeski, gen. Chruściel (wówczas płk) i sierż. Nuszkiewicz. Poszukiwania kpt. Białobrzeskiego w miejscu wskazanym przez Nuszkiewicza nie dały rezultatu, a świadek wkrótce zmarł. Sztandar odnaleźli żołnierze 2 pułku saperów w okolicy mostu w Kazuniu. 1 lutego 1960 roku Gabinet Ministra Obrony Narodowej przekazał do zbiorów Muzeum WP płat z orłem od sztandaru 82 pp^[17].

Odznaka pamiątkowa

28 czerwca 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 82 pułku piechoty^[25]. Odznaka o średnicy 38 mm ma kształt okrągłej tarczy pokrytej ciemnozieloną emalią (nawiązanie do barwy dawnych mundurów strzelców) z numerem „1” i skrótem „SYB” wpisanym w koło z oksydowanego srebra z numerem i nazwą aktualną pułku „82 PUŁK PIECHOTY”. Odznaka oficerska jednoczęściowa tłoczona była w srebrze i emaliowana, żołnierska też jednoczęściowa, tłoczona w tombaku bez emalii. Autorem projektu odznaki był oficer pułku Tadeusz Tomasz Brąglewicz, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[10].

Emblematy

31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zarządził by żołnierze pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy nosili inicjały patrona „TK”, zamiast dotychczasowych numerów „82”, a także by nosili na kołnierzach (łapkach) kurtek sukiennych oraz kołnierzach płaszczy (peleryn sukiennych) emblematy wyobrażające stylizowanego orła z literą „S” na tarczy białociemnozielonej^[14].

Strzelcy syberyjscy

Dowódcy pułku^[26][f]

• mjr / płk piech. Franciszek Dindorf-Ankowicz (14 VII 1920 - 19 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 30 DP)
• ppłk / płk dypl. piech. Stanisław Świtalski (31 III 1927 – 23 X 1931 → dowódca piechoty dywizyjnej 9 DP)
• ppłk piech. Prymus Żelichowski (VIII 1931^[28] – XI 1935 → kierownik Okr. Urz. WFiPW OK IX)
• ppłk dypl. piech. Stanisław Wiloch (XI 1935 – 1937 → I oficer sztabu generała do prac przy GISZ)
• ppłk dypl. piech. Antoni Chruściel (III 1938 - 28 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[g]

• mjr piech. Józef Liwacz (p.o. 10 VII 1922 – 1923)
• ppłk piech. Antoni Własak (X 1924^[29] – 22 V 1925 → zastępca dowódcy 17 pp)
• ppłk piech. Eugeniusz Zuger (22 V 1925 – 22 VII 1927 → dowódca 2 pspodh)
• ppłk piech. Jan Załuska (31 X 1927 – XII 1930 → dowódca 8 pp Leg.)
• ppłk piech. Józef Giza (28 I 1931 – 20 V 1932 → zastępca dowódcy 2 pspodh)
• ppłk dypl. piech. Aleksander Misiurewicz (od 15 V 1932^[30][31])
• ppłk piech. Franciszek Mieczysław Targowski (31 III – IX 1939 → dowódca rezerwowego 82 pp)

II zastępca

• mjr piech. Edward Jan Pach (IV 1934^[32] – 1939)

Żołnierze 82 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[33] oraz Muzeum Katyńskie^[34][h][i].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Mirosław Barczyński: 30 Dywizja Piechoty 1918 – 1939. Biała Podlaska: Oficyna Wydawnicza „Donatech”. Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej, 1996. ISBN 83-903827-7-6.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Franciszek Dindorf-Ankowicz: Zarys historji wojennej 82-go syberyjskiego pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
• Włodzimierz Wierzbicki (red.), Bronisław Skarżyński (red.), Jan Waszczuk (red.): Korpus Poleski (jednodniówka). Brześć nad Bugiem: Okręg Korpusu Nr IX, 1928.