8 Pułk Strzelców Konnych (II RP)

8 pułk strzelców konnych

Odznaka 8 psk
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Pomorskich [a]
Tradycje
Święto	29 września[b] 12 czerwca[c]
Nadanie sztandaru	1924
Kontynuacja	1 Lęborski bz
Dowódcy
Ostatni	płk dypl. Jerzy Jan Jastrzębski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Chełmno
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Okręg Korpusu Nr VIII XV BK (1924–1926) 8 BK (1926–1929) BK „Toruń” (1929–1934) BK „Bydgoszcz” (1934–1937 Pomorska BK (1937–1939)

8 Pułk Strzelców Konnych (8 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

8 pułk strzelców konnych został sformowany w 1921, w garnizonie Włocławek. W listopadzie 1922 pułk przeszedł do Chełmna i stacjonował tam aż do września 1939. W latach 1921–1924 był jednostką jazdy dywizyjnej, podporządkowaną dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu, a pod względem wyszkolenia dowódcy VII Brygady Jazdy^[3]. W kwietniu 1924 przeformowany został w oddział kawalerii samodzielnej i podporządkowany brygadzie kawalerii. Od 1 kwietnia 1937 w składzie Pomorskiej Brygady Kawalerii.

Bojowe tradycje pułku

Pułk swoimi tradycjami nawiązywał do bojowej działalności V dywizjonu 4 pułku strzelców konnych Brygady Syberyjskiej i II dywizjonu 5 pułku strzelców konnych.

V/4 psk został sformowany w Hrubieszowie w lipcu I920 z rezerwistów byłej armii austriackiej i przydzielony jako kawaleria dywizyjna dla Ochotniczej Brygady Syberyjskiej płk. Kazimierza Rumszy z 5 Armii. 31 lipca dywizjon transportem kolejowym został przewieziony do Zegrza. Liczył wówczas 490 ludzi i 340 koni^[4]. 13 sierpnia wszedł do walki na froncie północnym i walczył nad Wkrą w rejonie Borkowa, Nasielska, Przewodowa, Makowa, nad rzeką Orzyc. Od 21 sierpnia oskrzydlał oddziały III Korpusu Kawalerii Gaja Gaja w rejonie Chorzeli i Myszyńca. 24 sierpnia dyon działał w lasach pod Flammenbergiem w Prusach Wschodnich^[5].

II dywizjon 5 pułku strzelców konnych sformowany został w lecie 1920 w Grudziądzu przez szwadron zapasowy pułku. Do dywizjonu wcielono rekrutów z okręgów: Kielce i Lublin oraz miejscowych ochotników. 9 września, w okolicach Działdowa, dywizjon wszedł w struktury Pomorskiej Dywizji Rezerwowej płk. Jarosława Aleksandrowicza jako jej kawaleria dywizyjna. Dywizjon składał się z trzech szwadronów i plutonu ckm. Liczył 7 oficerów, 2 podchorążych, 50 podoficerów, 260 strzelców; posiadał 284 konie wierzchowe i 47 koni taborowych. Od 21 października do grudnia dywizjon przebywał na linii demarkacyjnej w rejonie Słonimia. 12 listopada wydzielił szwadron, który przeszedł pod Baranowicze do dyspozycji dowódcy 14 Dywizji Piechoty, gdzie pełnił służbę do 26 października 1921^[6].

Pułk w okresie pokoju

Formowanie i zmiany organizacyjne

Mocą rozkazu oddziału I Sztabu Generalnego L. 76001 z 25 września 1921, we Włocławku powołany został 8 pułk strzelców konnych. Stanowił on oddział jazdy dywizyjnej VIII DOK. 1 szwadron sformowany został na bazie 4 szwadronu 4 pułku strzelców konnych, a jego dowódcą został por. Kotoński. 2 szwadron formował się z wykorzystaniem sił i środków szwadronu wydzielonego z 7 pułku strzelców konnych. 3 szwadron, oddział szkolny ckm, szkołę podoficerską i kadrę szwadronu zapasowego formowało Dowództwo OK IV. W grudniu 1921 wcielono do pułku 180 rekrutów z przeznaczeniem do 3 szwadronu i plutonu ckm. W styczniu 1922 zorganizowano szkołę podoficerską, a następnie sekcję łączności. W maju pułk liczył już około 1000 szeregowych^[5].

25 kwietnia 1924 w Wojsku Polskim rozpoczęto reorganizację pułków strzelców konnych. W maju pułk sformował od podstaw 4 szwadron, a na bazie kadry szwadronu zapasowego–szwadron zapasowy. W lipcu sformowano szwadron karabinów maszynowych. Jako pułk jazdy samodzielnej wszedł w skład XV Brygady Kawalerii płk. Erazma Stablewskiego. W 1926 zmienił podporzadkowanie i podlegał dowódcy 8 Samodzielnej Brygady Kawalerii. W wyniku kolejnych reorganizacji jednostek kawalerii wchodził w skład Brygady Kawalerii „Toruń”, Brygady Kawalerii „Bydgoszcz” i Pomorskiej Brygady Kawalerii^[7][8].

Zakwaterowanie

Uroczystości Święta Żołnierza w Wejherowie 1938 – fanfarzysta z orkiestry 8 psk

Zgodnie z rozkazem organizacyjnym nowo formowany pułk miał być zakwaterowany w koszarach kawaleryjskich na przedmieściu Kokoszka we Włocławku. Ponieważ były one zajęte przez 4 pułk artylerii polowej, zawiązki pułku: 3/7 psk i 4/4 psk zakwaterowano w różnych częściach Włocławka^[4]. Wraz z normowaniem się spraw dotyczących zakwaterowania, rozpoczęto typową działalność wojskową okresu pokojowego. Założono kasyno oficerskie oraz utworzono koło sportowe^[6].
W listopadzie 1922 pułk przeszedł do Chełmna i stacjonował tam aż do września 1939. Warunki zakwaterowania znacznie się poprawiły. Wywarło to dodatni wpływ na wzrost dyscypliny i porządku wojskowego. We Włocławku pozostała jedynie kadra szwadronu zapasowego^[12]. W 1923 rozpoczęła działalność spółdzielnia pułkowa. Wydawała ona własne zastępcze znaki pieniężne o nominałach 10, 20, 50 gr i 1 zł^[13].

Szkolenie

Sprawy wyszkolenia regulował rozkaz Oddziału I Sztabu Generalnego, ogłoszony w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 3 z 24 stycznia 1922. Podporządkował on 8 psk pod względem wyszkolenia zasadniczego dowódcy VII Brygady Jazdy w Poznaniu^[6]. Duży wpływ na podniesienie sprawności jeździeckiej kadry oraz uzyskanie lepszych wyników w nauce jazdy konnej wywarło przeszkolenie trzech oficerów pułku na oficerskich kursach instruktorów jazdy konnej w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Instruktorami jazdy zostali: por. Rybicki, por. Stanisław Siedlecki i por. Władysław Piszczkowski. W 1938 pułk zajął pierwsze miejsce na szczeblu brygady pod względem wyszkolenia, stanu koni, dyscypliny oraz „wartości” kadry oficerskiej i podoficerskiej^[14]. Od 1924 prowadzono w pułku nauczanie analfabetów. Corocznie obejmowano nim ok. 150–200 żołnierzy, z tego około 75–80% zdawało egzaminy, uzyskując świadectwa ukończenia 2–4 klas szkoły powszechnej^[15].

Święta w pułku

19 maja 1927 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 29 września jako datę święta pułkowego – w rocznicę sformowania pułku^[16]. 6 czerwca 1928 zmienił datę święta pułkowego 8 psk z dnia 29 września na dzień 12 czerwca – w rocznice ufundowania sztandaru^[17][7].

16 lutego 1930 pułk uczestniczył w obchodach 10-lecia oswobodzenia Chełmna. Defiladę 8 psk przyjmowali: burmistrz Stanisław Zawacki, starosta Leon Ossowski, pierwszy starosta chełmiński, senator dr Paweł Ossowskii, ks. proboszcz Bączkowski i dowódca pułku płk dypl. Bronisław Wzacny^[18].

8 psk w kampanii wrześniowej

Pomorska BK w 1938

Mobilizacja

8 pułk strzelców konnych w Chełmnie w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej, w czasie od A+24 do A+50 od dnia 24 sierpnia zmobilizował stan osobowy pułku na etatach wojennych. Dodatkowo:

• samodzielny pluton km nr 8,
• kolumnę taborową kawaleryjską typ I nr 843,
• kolumnę taborową kawaleryjską typ I nr 844
• warsztat taborowy nr 841.

W szwadronie zapasowym pułku we Włocławku zmobilizowano w mobilizacji alarmowej grupie żółtej w czasie do A+48:

• kolumnę taborową kawaleryjską typ I nr 845,
• kolumnę taborową kawaleryjską typ I nr 846,

oraz w I rzucie mobilizacji powszechnej do 4 dnia szwadron marszowy nr 4 Pomorskiej BK (8 psk)^[19].

Działania bojowe

W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie Pomorskiej Brygady Kawalerii (Armii „Pomorze”).

Pułk walczył w składzie PBK

Bój w korytarzu pomorskim

W dniach 1–3 września pułk walczył w „Korytarzu pomorskim”. 1 września osłaniał kierunek Łubnia-Czersk. Z uwagi na przerwanie frontu obronnego 9 DP przez niemiecki XIX Korpus Armijny, pułk wraz z dowództwem Pomorskiej BK wycofywał się w kierunku Wisły i Bydgoszczy. Nocą 1/2 września osiągnął Czersk, następnie zajął obronę nad Brdą w rejonie Tucholi, na linii Zalesie-Cekcyn-Kruszka, osłaniając prawe skrzydło 9 DP. 2 września w godzinach popołudniowych 8 psk na rozkaz dowódcy brygady skoncentrował się w rejonie Bramka-Bukowiec, mając za zadanie wsparcie piechoty 9 i 27 DP przebijających się w kierunku „Przedmościa bydgoskiego”^[20]. W godzinach wieczornych 4 szwadron, wraz z 3 szwadronem 16 pułku ułanów, w rejonie Bukowca powstrzymały natarcie czołgów. 1 i 2 września tabory pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Od godzin porannych 3 września 8 psk jako główna grupa bojowa Pomorskiej BK prowadził rozpoznanie, a następnie natarcie celem otwarcia drogi odwrotu dla okrążonych jednostek Armii Pomorze. W rejonie folwarku Poledno 1 i 3 szwadrony pułku, ze wsparciem 1 i 4 baterii 11 dywizjonu artylerii konnej, prowadziły walkę z okopaną piechotą niemiecką i czołgami. Pozostała część pułku obeszła miejsce walki i prowadziła dalszy marsz w kierunku Gruczna. W dniu 3 września został okrążony i zniszczony 3 szwadron i część 1 szwadronu, a podjazd szwadronu kolarzy pułku wpadł w zasadzkę i dostał się do niewoli.

8 psk wraz z częścią 2 pułku szwoleżerów kierują się drogą na Bydgoszcz wzdłuż Wisły, otwierając w walce drogę przez wieś Luszkowo^[21]. Następnie w ciężkiej walce 8 psk i część 2 pułku szwoleżerów, ze wsparciem dwóch baterii 11 dak i 81 dywizjonu pancernego, zdobywają miejscowości Topolinek i Topolno. Wieczorem 3 września zgrupowanie Pomorskiej BK wraz z częścią 8 psk dotarło do Bydgoszczy. W dniach 4–5 września resztki Pomorskiej BK osłaniają odcinek Wisły od Torunia do Solca Kujawskiego; docierają w tym okresie żołnierze, którzy wydostali się z okrążenia w „kotle pomorskim”, w tym część 1 szwadronu. Następuje reorganizacja – na bazie 8 psk został utworzony pod dowództwem płk. dypl. Jerzego Jastrzębskiego Zbiorowy Pułk Pomorskiej BK^[22]. W trakcie walk Wziął udział w bitwie nad Bzurą, walczył pod Ozorkowem (12 września). Jeden szwadron przebił się do Warszawy, bronił stolicy w rejonie Dolnego Mokotowa. Dalsze walki Zbiorowego Pułku Kawalerii Pomorskiej BK opisane są w odrębnym artykule.

Działania bojowe jednostek II rzutu mobilizacyjnego 8 psk

Oprócz zmobilizowanego 8 psk w kampanii wrześniowej walczyły inne jednostki wywodzące się z kadry i rezerwistów pułku.

– Szwadron zapasowy 8 psk stacjonujący we Włocławku sformował 2 września 4 szwadron marszowy pod dowództwem por. rez. Jerzego Około-Kułaka. Szwadron rozpoznawał na zachód i północ od Włocławka w ramach Oddziału Wydzielonego 5 Dywizji Piechoty ppłk Stanisława Sadowskiego^[23]. Od 8 września szwadron podjął marsz wzdłuż Wisły, osiągając Duninów i Radziwie w pobliżu Płocka 10 września. Zajął obronę przeprawy przez Wisłę w rejonie Tokary Młyny, w dniach 11–13 września prowadził rozpoznanie zachodniego brzegu rzeki i potyczki z przeprawiającymi się patrolami wroga. 14–16 września, tocząc potyczki w rejonie Gąbin-Wymyśle-Polskie Świniary, osłaniał 19 pułk piechoty ppłk. Sadowskiego, który walczył w rejonie Płocka. Od 16 września współdziałał z 35 pułkiem piechoty i Grupą gen. Juliusza Drapelli. W okresie od 17 do 20 września większość 4 szwadronu marszowego przedarła się poprzez Puszczę Kampinoską, Kazuń, Palmiry i Łomianki do Warszawy. Od 25 września w składzie dywizjonu zbiorczego rtm. Antoniego Wieniawskiego szwadron walczył z piechotą niemiecką w pobliżu fortu Dąbrowskiego^[24].

– Szwadron zapasowy 8 psk we Włocławku sformował w okresie 2–6 września dwa szwadrony marszowe, tworzące dywizjon marszowy 8 psk pod dowództwem por. Henryka Brzezińskiego. 16 września dywizjon dotarł do Warszawy i wszedł w skład improwizowanego pułku kawalerii mjr. Józefa Juniewicza. W dniach 17–21 września dywizjon osłaniał wschodni skraj Puszczy Kampinoskiej i magazyny amunicji w Palmirach. 22 września, przy próbie przebicia się do Warszawy przez Łomianki w grupie gen. Mikołaja Bołtucia, dywizjon został zniszczony^[25].

– Reszta szwadronu zapasowego 8 psk pod dowództwem rtm. Edmunda Nieszkowskiego ewakuowała się 7 września z Włocławka do Garwolina; z uwagi na sytuację, nadwyżki dotarły do Warszawy i wzięły udział w jej obronie. Rtm. Nieszkowski 24/25 września na czele grupy ochotników dokonał wypadu poprzez Wisłę na tyły niemieckie w rejonie Gocławia^[26].

– Po klęsce w „kotle pomorskim” Pomorskiej BK, szwadron gospodarczy i tabor bojowy 8 psk oraz dwa plutony (konny i pieszy) zebranych kawalerzystów Pomorskiej BK pod dowództwem rtm. E. Radajewskiego stoczyły 10 września walkę z oddziałem niemieckiej 4 DPanc. pod Ożarowem. Po czym oficer broni i pgaz. pułku por. Emila Rosyvaća poprowadził część oddziału i taborów do Garwolina. W rejonie Mistkowa 12 września stoczył potyczkę, tracąc pluton kawalerzystów, a z resztą oddziału i dołączonymi rozbitkami stoczył następną potyczkę z niemieckim podjazdem pancernym w Żelechowie. Następnie po przejściu na Lubelszczyznę dołączył do Zbiorczej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego^[27].

– W ramach Ośrodka Zapasowego Pomorskiej BK w rejonie Garwolina od 30 sierpnia 1939 rozpoczęto organizowanie z rezerwistów pododdziałów marszowych 8 psk pod dowództwem początkowo por. Emiliana Thiela, a od 9 września przez rtm. Czesława Mrówczyńskiego. Zorganizowano dwa piesze szwadrony (posiadane konie nie miały rzędów i siodeł) pod dowództwem rtm. Mrówczyńskiego i rtm. Sozerko Malsagowa. Oba szwadrony weszły w skład Oddziału Wydzielonego „Maciejowice-Most” pod dowództwem rtm. Jana Tyblewskiego oficera CWKaw. z zadaniem obrony mostu i przeprawy w Maciejowicach. Szwadrony zajęły stanowiska 4 września na wale wiślanym po obu stronach mostu, wzmocnione 2 ckm. Po zbombardowaniu jednostek OW „Maciejowice-Most” 4 i 5 września przez lotnictwo niemieckie, oba szwadrony samowolnie 5 września wycofały się ze stanowisk obronnych do Rębkowa pod Garwolinem^[28]. Po sforsowaniu Wisły przez oddziały niemieckie 10 września szwadrony odeszły w kierunku Radzynia Podlaskiego i tam weszły w skład Grupy Kawalerii Spieszonej ppłk. Edwarda Wani. 17 i 18 września jeden z plutonów strzelców konnych ppor. Henryka Dzianotta stoczył ciężką walkę w obronie przeprawy mostowej na rzece Wieprz, gdzie został częściowo zniszczony. Dywizjon strzelców konnych stoczył walki w boju pod Cześnikami 22 września i 23–24 września w natarciu na Suchowolę i Krasnobród. W trakcie tych walk strzelcy konni ulegli rozproszeniu; pozostali zakończyli walki 27 września wraz z resztą Grupy Kawalerii ppłk. Wani^[29].

– Ponadto w oparciu o kadrę i rezerwistów pułku utworzono szwadron kawalerii dywizyjnej nr 4 we Włocławku, dla 4 Dywizji Piechoty^[30].

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar ufundowało społeczeństwo powiatu chełmińskiego, a wręczył go pułkowi prezydent RP Stanisław Wojciechowski w Chełmnie 4 sierpnia 1924^[31]

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych połach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 8 w wieńcach laurowych.
Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W czterech rogach, na czerwonych tarczach, umieszczony był herb województwa chełmińskiego sprzed 1795 – orzeł ze wzniesioną szablą, mający dziób i szpony złote, oko czarne oraz złotą koronę na szyi^[32].

Sztandar wyruszył w pole wraz z pułkiem. 6 września kpr. Romanowski odwiózł go do Michalina. Dowódca pułku nakazał rtm. Radajewskiemu przewiezienia sztandaru do OZ w Garwolinie, wraz z rannymi i chorymi. W drodze, podczas walki pod Ożarowem, rtm. Radajewski rozwiązał poczet sztandarowy, a płat sztandaru zwinął i włożył do chlebaka. Za Garwolinem dołączył do BK płk. Adama Zakrzewskiego^[33]. W okresie walk przy granicy węgierskiej sztandarem opiekował się dowódca 1/8 psk por. Dworecki. Wobec niemożliwości przebicia się na Zachód, płat sztandaru przekazano pod opiekę Wandy Dudały. Ta opiekowała się nim, zmieniając kilkakrotnie miejsce jego ukrycia^[34][35].

Po wojnie sztandar odnaleziono w wyniku akcji podjętej przez redakcję „WTK” i Muzeum WP. 15 czerwca 1966 do Niemirówka udała się ekipa składająca się z przedstawiciela Muzeum WP, Kazimierza Satory, redaktora Andrzeja Wernica z „WTK” i ppłk. Zygmunta Szydka. Sztandar trafił do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W ręce Niemców dostał się jeden płomień (proporczyk) od fanfary 8 psk. W ilustrowanym wydawnictwie pt. Mit Hitler in Polen (Z Hitlerem w Polsce), wydanym pod koniec 1939, proporczyk Hitlerowi i Himmlerowi prezentują niemieccy oficerowie. Na płomieniu można odczytać: „8-my SK”. Trzy spośród czterech płomieni do fanfar oraz dwie pary fartuchów na bębny zapakowano w skrzynie i wysłano z Chełmna do Garwolina^[36].

Odznaka pamiątkowa

17 września 1927 generał dywizji Daniel Konarzewski w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych zatwierdził „wzór pamiątkowej odznaki pułkowej 8 Pułku Strzelców Konnych”^[37]. Odznaka o wymiarach 44x44 mm ma kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są emalią oliwkową z białym obrzeżem i złotymi krawędziami. Pośrodku nałożone emaliowane na niebiesko koło w otoku złotego wieńca laurowego, na którym wpisano numer i inicjały „8 SK”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Józef Michrowski z Warszawy^[38].
Zgodnie z regulaminem, otrzymywali ją kolejni dowódcy pułku oraz oficerowie po 2 latach nienagannej służby. Decyzję o nadaniu podejmowano na zebraniu oficerów posiadających odznakę, większością 4/5 głosów, a zatwierdzał ją dowódca pułku. Po późniejszych zmianach w regulaminie mogły ją otrzymywać także osoby cywilne. Po raz pierwszy wręczono je w dniu święta pułkowego 29 września 1927^[39].

Barwy

Żołnierze 8 psk mieli na czapkach początkowo otoki oliwkowe, a od 24 marca 1927, zgodnie z rozkazem ogłoszonym w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. Nr 10/1927 poz. 86 – białe^[7]. W styczniu 1922 Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło proporczyk pułku w barwach – pasek górny zielony, pasek dolny biały, wypustka pomiędzy paskami niebieska^[40].

Grupa rekonstrukcyjna

w czasie pokazów

w mundurze ułana 8 psk

w mundurze oficera 8 psk

Proporczyk	Opis[41][42]
	proporczyk – szmaragdowo-biały z żyłką chabrową pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Czapka rogatywka – otok biały[43]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[44]

Żurawiejka

Kadra pułku

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Ostatni żyjący żołnierz pułku – Maksymilian Kasprzak – zmarł w wieku 101 lat 20 kwietnia 2021 w Bydgoszczy i został pochowany na cmentarzu na Bielawach^[51][52].

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[53]

Pamięć o pułku

Tradycje pułku kultywuje 1 Lęborski batalion zmechanizowany im. gen. Jerzego Jastrzębskiego z 7 Pomorskiej Brygady Obrony Wybrzeża.

Siedziba, otoczenie i żołnierze pułku zostali przedstawieni w odc. 6 serialu telewizyjnego Pogranicze w ogniu.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Przegląd Kawaleryjski, 1930.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zbigniew Gnat-Wieteska: 8 Pułk Strzelców Konnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Egross-Mikromax, 1991, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85253-21-1.
• Zbigniew Gnat-Wieteska: Brzumin-Maciejowice. Obrona przepraw przez Wisłę we wrześniu 1939 roku. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2000. ISBN 83-87103-95-0.
• „Księga jazdy polskiej”: pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Stanisław Krasucki: Pomorska Brygada Kawalerii. Pruszków: Wydawnictwo Redakcji Historyczno-Wojskowej Oficyny Wydawniczej „Ajaks”, 1994. ISBN 83-85621-59-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.