8 Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego

8 pułk ułanów

Odznaka 8 puł
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Patron	Józef Poniatowski
Tradycje
Święto	19 marca[a]
Nadanie sztandaru	1920
Dowódcy
Pierwszy	płk Roman Kawecki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Antonowem (4 VI 1920) bitwa pod Stanisławczykiem (29 VII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Rakowice (pod Krakowem) Zakrzówek-Kobierzyn(1939)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	V Brygada Jazdy 5 Samodzielna Brygada Kawalerii Krakowska Brygada Kawalerii

Defilada 8 Pułku Ułanów – obraz Feliksa Franicia z 1933

Odcisk pieczęci urzędowej, okrągłej z 1921

8 Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego (8 puł) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Tradycje pułku

W grudniu 1784 pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego utworzono we Lwowie pułk kawalerii. Podczas zaborów był jedną z niewielu formacji wojskowych podporządkowanych zaborcom z polską komendą i tradycjami wojskowymi. Za czasów panowania cesarza Franciszka Józefa I pułk nosił nazwę 1 pułku ułanów austriackich, po przejściu pod dowództwo Niepodległego Państwa Polskiego, w roku 1918, nosił nazwę 1 pułku ułanów Ziemi Krakowskiej, a następnie nadano mu numer 8. i zatwierdzono nazwę na cześć twórcy i pierwszego dowódcy: 8 pułk ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.

Pułk w walce o granice

Pułk zasłużył się szczególnie w wojnie polsko-bolszewickiej, kiedy w pierwszej fazie działań na linii frontu uczestniczył z powodzeniem w ofensywie kijowskiej, a następnie walnie przyczynił się do rozgromienia bolszewickiej Armii Konnej komandarma Siemiona Budionnego w największej bitwie kawaleryjskiej XX wieku pod Komarowem na ziemi zamojskiej.

27 lipca pułki 4 Brygady Jazdy płk. Gustawa Orlicz-Dreszera obsadziły odcinek od Merwy po Stanisławczyk. 1 szwadron 8 pułku ułanów bronił odcinka Merwa-Strzemilcze, 16 pułk ułanów Smarzów-Szczurowice, 2 pułk szwoleżerów Laszków-Hrycowola, zaś główne siły 8 pułku ułanów ppłk. Henryka Brzezowskiego zgrupowały się w rejonie Stanisławczyk-Monastyrek. W odwodzie brygady stał w Zawidczu 1 pułk szwoleżerów. Brygada miała za zadanie zabezpieczyć przeprawy przez Styr, a przede wszystkim obronę przyczółków w Szczurowicach i Monastyrku^[3].

29 lipca, w pierwszym dniu bitwy pod Beresteczkiem i Brodami, oddziały 11 Dywizji Kawalerii uderzyły na polską 4 Brygadę Jazdy, odrzuciły 8 pułk ułanów spod Stanisławczyka i ruszyły groblą w kierunku miasteczka^[4]. Dowódca 4 Brygady Jazdy wprowadził do walki 2 pułk szwoleżerów rtm. Rudolfa Ruppa. Uderzył on na Kozaków w momencie, kiedy ci wjeżdżali na most na Styrze. Pierwszy do szarży ruszył 4 szwadron por. Andrzeja Kunachowicza, zatrzymał nieprzyjaciela i umożliwił pododdziałom 8 pułku ułanów bezkolizyjny odwrót^[5][6]. Potem oba pułki przystąpiły do obrony linii Styru. Z uwagi na brak amunicji, wspierająca je bateria 4 dywizjonu artylerii konnej wkrótce musiała przerwać ogień, a chwilę potem polski samolot przez pomyłkę zbombardował stanowiska koniowodnych 8 pułku ułanów. W związku z faktem, że kawaleria sowiecka sforsowała rzekę w Monastyrku, dowódca 8 pułku ułanów zrządził odwrót swoich pododdziałów przez Laszków i Zawidcze do Mikołajowa. Odwrót osłaniał 2 szwadron 2 pułku szwoleżerów^[7][8][9].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Szwadron honorowy 8 puł eskortujący ambasadora Włoch i kompania honorowa 20 pp na dziedzińcu Wawelu; 20 lipca 1936

Pułk stacjonował w Rakowicach pod Krakowem. W listopadzie 1923 roku brał udział w pacyfikacji tzw. powstania krakowskiego 1923 roku. W 1925 roku do Kapituły Orderu Virtuti Militari wpłynął wniosek o odznaczenie sztandaru 8 pułku krzyżem VM, za udział w bitwie pod Komarowem. Wniosek ten miał być rozpatrzony w następnych miesiącach, ale po zamachu majowym już do niego najprawdopodobniej nie wrócono^[14].

Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 r. przy pułku stacjonował 5 szwadron samochodów pancernych.

10 grudnia 1928 roku korpus oficerski wręczył Zdzisławowi Tarnowskiemu odznakę pamiątkową w uznaniu zasług położonych dla pułku w 1920 roku, kiedy to własnym kosztem wystawił pluton konnych ochotników^[15].

W kampanii wrześniowej 1939

Pułk walczył w składzie Krakowskiej Brygady Kawalerii

W 1939 roku, 8 pułk wchodził w skład Krakowskiej Brygady Kawalerii pod dowództwem gen. bryg. Zygmunta Piaseckiego, ta zaś należała do Armii „Kraków”. Pułkiem dowodził ppłk dypl. Włodzimierz Dunin-Żuchowski.

3 września pułk oddzielony został od reszty brygady przez pododdziały XV Korpusu i tocząc ciężkie walki odwrotowe został częściowo rozbity pod Szczekocinami. 4 września pułk znalazł się w Jędrzejowie, a 6 września w rejonie miejscowości Brody koło Starachowic, by wieczorem wyruszyć w kierunku Wisły. Następnie przyłączył się do Armii „Lublin”. Pomimo kilku odniesionych zwycięstw pułk poniósł bardzo dotkliwe straty i ostatecznie został rozbity podczas prób przedostania się do Rumunii. Tylko I szwadronowi udało się dotrzeć na Węgry.

Pułk w Polskich Siłach Zbrojnych i w Armii Krajowej

W 1940 pułk odtworzony został jako 1 oddział rozpoznawczy im. Księcia Józefa Poniatowskiego. W kampanii francuskiej walczył w składzie 1 Dywizji Grenadierów.

W czasie wojny tradycje pułku były utrzymywane przez oddziały partyzanckie Armii Krajowej oraz oddziały Polskich Sił Zbrojnych.

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar ofiarowały matki, żony i siostry oficerów pułku. Poświęcił go w katedrze lwowskiej w kwietniu 1920 r. ks. prałat Bedeni i wręczył przejeżdżającemu przez miasto na front 2 szwadronowi por. Adama Sokołowija. Sztandar przywieziono na front na Ukrainę. Znak był nieprzepisowy, a orzeł na drzewcu osadzony na kuli. W 1935 r. orła zastąpiono przepisowym, z rozpostartymi skrzydłami^[20].

Odznaka pamiątkowa

21 kwietnia 1920 roku Minister Spraw Wojskowych rozporządzeniem L. 872/20 B.P. 1 zatwierdził odznakę pamiątkową 8 pułku ułanów ks. Józefa Poniatowskiego^[21][22]. Odznaka o wymiarach 50x50 mm ma kształt krzyża z ramionami emaliowanymi na ciemnoniebiesko. Na poziomych ramionach krzyża wpisano daty „1791” i „1918”, na dolnym numer i inicjał „8 U”. Na środku krzyża okrągła tarcza barwy czerwonej na której wpisano inicjały patrona „JP”, a w otoku wieńca laurowego zwieńczonego u góry złoconą mitrą książęcą PIERWSZY PUŁK. Między ramionami krzyża cztery herby ziemi: krakowskiej, zatorskiej, oświęcimskiej i cieszyńskiej. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, łączona dwoma nitami. Autorem projektu odznaki był Józef Brunicki, a wykonawcą Franciszek Malina z Krakowa^[23].

Monogram JP pod koroną

Na naramiennikach poniżej oznaczenia stopni wojskowych widniał monogram JP pod książęcą mitrą, na pamiątkę pierwszego dowódcy i patrona pułku.

Barwy

Proporczyk	Opis[24]
	Proporczyk (żółtopomarańczowy[25]) złotożółty (żółte ciemne[26]) (stare złoto, po austriacku greises gold)
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok ciemnożółty[27]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy ciemnożółte, wypustka ciemnożółta[28]
	„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

Żurawiejka

Marsz 8 pułku ułanów

Moneta obiegowa – marka kredytowa (1 złoty) 8 Pułku Ułanów Ks. Józefa Poniatowskiego

Pod miasteczkiem Komarowem batalija wielka,

Ruskich było na tysiące a ułanów trzysta

Ruskich było na tysiące a ułanów trzysta

Hej wy lekkie szwoleżery nie róbcie nam wstydu

Zaczekajcie pół godziny aż ułani przyjdą,

Zaczekajcie pół godziny aż ułani przyjdą

Bo ułani dobrze biją, dobrze atakują

A jak pójdą na bij-zabij ruskie zrejterują

A jak pójdą na bij-zabij ruskie zrejterują

Tam na wzgórzu na dereszu Krzeczunowicz leci

Wymachuje, rozkazuje "Trzymajcie się dzieci!"

Wymachuje, rozkazuje "Trzymajcie się dzieci!"

A ułani dobrze biją, dobrze atakują

Jak ruszyli na bij-zabij ruskie zrejterują

Jak ruszyli na bij-zabij ruskie zrejterują

A z krwawego pola bitwy krwawo słońce schodzi

I Budionny z Kozakami hen za Dniepr uchodzi

I Budionny z Kozakami hen za Dniepr uchodzi!

Ułani księcia Józefa

Dowódcy pułku

• płk Roman Kawecki (XI 1918 – 14 I 1919)
• ppłk / płk Adam Kiciński (14 I 1919 – 1920)
• mjr / ppłk Henryk Brzezowski (II – VIII 1920 → dowódca VII BJ)
• mjr Karol Rómmel (1920)
• rtm. Kornel Krzeczunowicz (1920-1921)
• mjr Stanisław Riess de Riesenhorst (1921)
• ppłk Adam Rozwadowski-Jordan (1921)
• ppłk Stanisław Riess de Riesenhorst (1921-1922)
• ppłk Władysław Bzowski (1922-1923)
• ppłk Stanisław Riess de Riesenhorst (do III 1923^[30] → dowódca 23 puł.)
• ppłk Aleksander Zelio (III^[31] – VI 1923 → dowódca 23 puł.^[32])
• ppłk kaw. Władysław Bzowski (VI 1923^[33] – 1928)
• płk kaw. Stefan Jacek Dembiński (28 I 1928 - 31 III 1930 → dowódca XII BK)
• ppłk / płk kaw. Kazimierz Mastalerz (1930 - VII 1939 → dowódca 18 puł^[34])
• ppłk dypl. kaw. Włodzimierz Dunin-Żuchowski (VIII - IX 1939)
• mjr / ppłk dypl. kaw. Włodzimierz Kasperski (1940)
• mjr kaw. Władysław Piniński (1942-1944)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

• ppłk SG Jan Władysław Rozwadowski (1922-1923 → słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu)
• ppłk kaw. Michał Cieński (1 III – IV 1924 → zastępca dowódcy 22 puł)
• mjr / ppłk kaw. Jan Kanty Olszewski (IV 1924 – 10 VI 1925 → zastępca dowódcy 5 psk)
• ppłk kaw. Antoni Szuszkiewicz (28 X 1925^[35] - 5 V 1927 → p.o. dowódcy 14 puł^[36])
• ppłk SG Tadeusz Śmigielski (V 1927^[37] - III 1929 → p.o. komendanta PKU Kraków Powiat^[38])
• mjr kaw. Franciszek Karassek (6 VII 1929 - 28 I 1931 → rejonowy inspektor koni w Kielcach)
• mjr / ppłk kaw. Władysław Mączewski (26 III 1931^[39] - 1935 → Inspektor Północnej Grupy Szwadronów KOP)

Kwatermistrzowie pułku (od 1938 roku - II zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Tadeusz Komorowski (1924)
• mjr kaw. Stanisław Ejzerman (1928 - 1929 → stan spoczynku)
• mjr kaw. Leon Dzierdziejewski (6 VII 1929 - 31 III 1930 → rejonowy inspektor koni w Postawach)
• mjr kaw. Czesław Soroczyński (III 1930^[40] - IX 1939)

Korpus oficerski

Wysoka profesjonalizacja i jeszcze wyższe pochodzenie to cechy charakterystyczne kadry oficerskiej 8 pułku ułanów. O wysokich kwalifikacjach ułanów ks. Poniatowskiego świadczył fakt, iż w 1924 r. 5 oficerów przydzielonych było do Centralnej Szkoły Kawalerii, 4 do Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1 do Inspektoratu Armii IV, 1 do Oficerskiej Szkoły dla Podchorążych, 1 do Wyższej Szkoły Wojennej, 1 do Sztabu Generalnego WP, ponadto mjr Witold Morawski pełnił służbę jako attaché wojskowy w Rumunii, a Jan Władysław Rozwadowski (później wybitny teoretyk wojskowości) odkomenderowany był na studia do Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu. O arystokratycznym pochodzeniu pułku mogły świadczyć natomiast nazwiska oficerów rezerwy, wśród których nie brakowało: Potockich, Sapiehów, Pinińskich, czy też Dzieduszyckich. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w pułku służył Amerykanin – rtm. William S. Mitchell.

Żołnierze 8 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[41] oraz Muzeum Katyńskie^[42][g][h].

Tradycje pułku

W czasach współczesnych Stowarzyszenie Szwadron Niepołomice w barwach 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego kultywuje tradycje 8 pułku. Jego członkowie przywdziewają mundury i używają wyposażenia zgodnego z tymi jakie obowiązywały ułanów pułku w 1939 roku. Stowarzyszenie bierze udział między innymi w Paradach przy okazji świąt narodowych np. 3 maja lub 11 listopada.

Do tradycji pułku nawiązał Andrzej Wajda. Bohaterowie filmu "Katyń": rtm. Andrzej (Artur Żmijewski) i por. Jerzy (Andrzej Chyra) służą w 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Kornel Krzeczunowicz: Ułani księcia Józefa. Historia 8 Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego 1784-1945. Londyn: Świderski, 1960. OCLC 255962057.
• Kornel Krzeczunowicz, Uzupełnienia do Ułanów księcia Józefa, Londyn 1962,
• Rodowody pułków jazdy polskiej 1914 – 1947,pod red. Kornela Krzeczunowicza, Londyn 1983,
• Kornel Krzeczunowicz, Księgę 200-lecia ułanów ks. Józefa, Londyn 1984.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1. OCLC 26852901.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2. OCLC 148041596.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3. OCLC 23219760.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
• Tadeusz Śmigielski: Zarys historji wojennej 8-go Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stowarzyszenie Szwadron Niepołomice w barwach 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2019-04-11].