9 Brygada Artylerii Przeciwpancernej

9 Drezdeńska Brygada Artylerii Przeciwpancernej (9 BAPpanc) – związek taktyczny artylerii przeciwpancernej ludowego Wojska Polskiego.

Brygada została sformowana latem 1944 roku w rejonie Chełma na podstawie rozkazu ND WP z dnia 20 sierpnia 1944 roku^[1]. W październiku 1944 roku brygada weszła w skład 2 Armii WP.

19 sierpnia 1945 roku brygada otrzymała nazwę wyróżniającą „Drezdeńska”^[a]. Po zakończeniu działań wojennych stacjonowała w rejonie Śremu. Tam otrzymała sztandar ufundowany przez społeczeństwo Śremu.

Brygada została rozformowana w terminie do 30 września 1945 roku. Na jej bazie został zorganizowany 55 pułk artylerii lekkiej oraz cztery dywizjony artylerii przeciwpancernej dla dywizji piechoty.

4 maja 1967 roku 55 Drezdeński pułk artylerii przyjął dziedzictwo tradycji i numer 9 BAPpanc.

Formowanie i szkolenie

20.08.1944 rozkaz nr 8/Org o sformowaniu jednostki 10.10.1944 rozkaz nr 29/Org o włączeniu w skład 2 Armii WP 31.10.1944 zaprzysiężenie brygady w Chełmie

Oficerowie rekrutowani byli na wyzwolonych terenach. Wobec braku kadr (niewola niemiecka, zbrodnia katyńska, PSZ), polscy oficerowie byli uzupełniani kadrami z Armii Czerwonej.

Brygada cierpiała też na brak wykształconej kadry podoficerów. Braki te stopniowo likwidowano przez szkolenie nowej kadry z wyróżniających się rekrutów.

Szeregowi pochodzili głównie z poboru z Ziemi Chełmskiej i nie mieli przedtem styczności z artylerią.

4.09.1944 został wydany rozkaz nr 01 polecający rozpocząć szkolenie od 15.09 z zakończeniem do 30.11. Celem szkolenia było przygotowanie pułków do walki z bronią pancerną i wsparcie piechoty w formie przeciwpancernego rejonu obronnego. Codzienne szkolenie trwało po 12 godzin dziennie, w trudnych warunkach bytowych i przy braku sprzętu.

Równolegle oficerowie byli dokształcani w ramach grup szkoleniowych.

Struktura organizacyjna brygady

76 mm armata dywizyjna wz. 1942

57 mm armata ppanc wz. 1943

• Dowództwo 9 Drezdeńskiej Brygady Artylerii Przeciwpancernej^[2]:
  • dowódca brygady – płk F.N.Skugarewski
  • zastępca dowódcy do spraw polityczno-wychowawczych – mjr Z.Z.Radzikowski
  • pomocnik dcy ds. technicznych – kpt I.N.Torochin
  • adiutant dcy – ppor D.J.Kołtunow
  • szef sztabu brygady ppłk A.F.Poliszczuk
  • zastępca szefa sztabu – mjr J.A.Nikitin (do 29.01.1945)
  • zca szefa sztabu – kpt M.N.Murzin (od 29.01.1945)
  • kwatermistrz – ppłk N.M.Masłowski

Oddziały

• 53 pułk artylerii przeciwpancernej
• 56 pułk artylerii przeciwpancernej
• 72 pułk artylerii przeciwpancernej
• 11 park artylerii
• bateria dowodzenia 9 BAPpanc

Etat przewidywał 1439 żołnierzy. Każdy z trzech pułków artylerii przeciwpancernej posiadał w swoim składzie dowództwo, kwatermistrzostwo, pluton dowodzenia, pluton parkowy, pluton gospodarczy i warsztat puszkarsko-rusznikarski oraz sześć baterii przeciwpancernych. Każda z baterii miała pluton dowodzenia i dwa plutony ogniowe po dwa działony.

Uzbrojenie

Na uzbrojeniu brygady znajdowały się:

• 24 x 76 mm armaty dywizyjne (ZiS-3), tylko 53 ppanc
• 48 x 57 mm armaty przeciwpancerne wz. 1943 (ZiS-2), tylko 56 i 72 ppanc
• 72 x rusznice przeciwpancerne
• 36 x ciężkich karabinów maszynowych

Działania bojowe^[2]

Brygada przeznaczona była do wsparcia działań ofensywnych na szczeblu dywizji piechoty (DP). Organizacyjnie podporządkowana była Dowództwu Artylerii 2 Armii WP, która przydzielała ją do dyspozycji dywizji piechoty w zależności od potrzeb operacyjnych. Dawało to możliwość koncentracji dużej siły ognia przy przełamywaniu linii obronnych przeciwnika przez DP poprzez zmasowaną nawałę ogniową, za którą szło niszczenie ujawniających się punktów oporu. W czasie działań baterie często zmieniały pozycje by utrudnić ich lokalizację jak również by zapewniać bliskie wsparcie posuwającym się oddziałom DP.

Brygada jako taka nie była w stanie samodzielnie prowadzić działań ofensywnych (brak w składzie jednostek piechoty). Dysponując dużą siłą ognia, była jednak w stanie powstrzymywać silne ataki piechoty wspartej bronią pancerną i w razie potrzeby osłaniać odwrót jednostek piechoty czy też swój własny.

W czasie walk i postoju, oddziały formowały przeciwpancerny rejon obronny, by być w stanie udzielić wsparcia piechocie i bronić swoich pozycji w wypadku ataku nieprzyjaciela.

W trakcie przemarszu, po dokonanej koncentracji, dowództwo brygady posuwało się na czele jednostki, a za nimi przemieszczały się kolejne pułki. W czasie zmiany miejsca postoju, zwłaszcza przy przemieszczaniu się przez słabo rozpoznane lub nieokupowane przez piechotę tereny, posuwające się kolumny były podatne na ataki nieprzyjaciela.

Jednostka nie posiadała własnej obrony przeciwlotniczej – przemarsze odbywały się głównie nocą, przy zaciemnieniu.

9 BAP, w ramach 2 Armii WP, początkowo przewidziana była do działań na Pomorzu Zachodnim. Przemarsz do frontu w okresie lutego – marca odbywał się w warunkach ostrej zimy – przy trwających mrozach i zamieciach śnieżnych przez Mazowsze na Pomorze Zachodnie.

W trakcie postoju w Wionczynie odbyło się ostre strzelanie szkolne do znalezionego czołgu PzKpfw VI Tiger, pokazując skuteczność używanej broni.

Wobec ustania walk na Pomorzu, 2AWP została przeznaczona do działań na Dolnym Śląsku, a następnie do wsparcia ofensywy nad Nysą Łużycką. 9 BAP przeszła w ten rejon w marcu–kwietniu 1945. Przemarsze były dokonywane nocą, przy całkowitym zaciemnieniu. W sumie pokonano odległość około 1100 km.

16.04.1945 brygada forsowała Nysę Łużycką. Wspierała ogniem działania 8 DP. 53 ppanc współdziałał z 36 pułkiem piechoty, 56 ppanc z 34 pp, 72 ppanc z 32 pp. Po nawale ogniowej i zniszczeniu punktów oporu, jednostki przeprawiły się na drugi brzeg za postępującymi oddziałami piechoty.

17.04.1945 wspierała piechotę 8 DP w ofensywie w kierunku na Niska i przeprawiła się przez Weisser Schöps i kanał Neugraben.

18.04.1945 8 DP wspierana przez 9 BAP zajęła rubież Quitzdorf – Kaana, odpierając silne ataki nieprzyjaciela idące z południa, lewej flanki kierunku działania 8DP. Ataki te były początkiem kontrofensywy niemieckiej idącej na odsiecz Berlinowi.

19.04.1945 4 bateria 56 pappanc stoczyła nocny bój z atakującymi czołgami wspartymi piechotą.

20.04.1945 9 BAP otrzymała rozkaz podporządkowujący ją 9 DP. Realizacja rozkazu wymagała ześrodkowania w okolicach Niska i przemarszu w 21.04 około 30 km na zachód przez niedostatecznie rozpoznane tereny. W czasie przemarszu, oddziały 53 ppanc zostały zaatakowane pod Diehse co doprowadziło do odcięcia baterii 3-6 od dowództwa pułku z bateriami 1,2. Odcięte oddziały po rozwinięciu się pod ogniem n-pla odparły serie ataków piechoty wspartej czołgami. Tego samego dnia, baterie zostały powtórnie zaatakowane pod Sproitz. Odcięte od dowództwa oddziały dołączyły do reszty pułku dopiero 30.04. W tym okresie baterie te współpracowały z Armią Czerwoną przy odparciu kontrofensywy niemieckiej, w kierunku na Budziszyn.

Reszta brygady kontynuowała przemarsz do 9 DP, do której dołączyła 22.04 w okolicy Schwarze Elster.

23.04.1945 8 DP i 9DP będąc odcięte od reszty 2 Armii WP, przeszły do obrony w okolicach Pulsnitz. W tych warunkach 9 BAP sformowała rubież obronną dla wsparcia obu DP. Wobec odcięcia od zaplecza oddziały nie otrzymały uzupełnień amunicji i materiałów pędnych.

W dniach 23–26.04 9 BAP wspierała obronę 8 i 9 DP w regionie Pulsnitz - Großröhrsdorf przed skoncentrowanymi atakami sił niemieckich. Wobec częściowego załamania się obrony, brygada wycofała się osłaniając odwrót DP i ponosząc znaczne straty w ludziach i sprzęcie.

26-29.04.1945 wraz z 9 DP 9 BAP przebijała się w ciężkich walkach w kierunku na północny – wschód przez Elstra, Kuckau. Wspierała ataki piechoty niszcząc punkty oporu, bądź też odpierała ataki wojsk pancernych nacierających w pościgu na 9 DP. Pozwoliło to na wyrwanie się z okrążenia i uniknięcie rozbicia jednostek WP. Zniszczona została znaczna część sprzętu pancernego atakującego przeciwnika, przy dużych stratach własnych (180 zabitych lub zaginionych w okresie 23–29.04) i utracie znacznej części sprzętu.

29.04.1945 oddziały 9 DP i 9 BAP dotarły w okolicach Königswartha (Rakecy)/Wartha do rubieży 14 DP gwardii wychodząc ze stanu zagrożenia.

01.05.1945 9 BAP przeszła w okolice Spreefurt, jako odwód przeciwpancerny 2 Armii WP, organizując przeciwpancerny rejon obronny wokół tej miejscowości. Otrzymała tam zaopatrzenie w amunicje i materiały pędne.

05.05.1945 Brygada otrzymała rozkaz przejścia do Schönau by wziąć udział w zaplanowanym na 7.05 natarciu w ramach operacji praskiej. Jednostka stanowiła odwód przeciwpancerny 2 Armii; jedynie w okresie przygotowywania artyleryjskiego miała wspierać natarcie 9 DP.

07.05.1945 Wobec wycofania się nieprzyjaciela, cały związek 2 Armii przeszedł w pościg za odchodzącym wrogiem. Brygada nie prowadziła ognia, posuwając się za oddziałami 9 DP.

Szlak bojowy 9 Brygada Artylerii Przeciwpancernej zakończyła 10.05 w miejscowości Karavare, Czechy.

W okresie ciągłych walk 16-30.04 9BAP spełniła wyznaczone jej zadania wspierając 8 i 9 DP zarówno w działaniach ofensywnych jak i obronnych. Wchodzące w jej skład pułki zniszczyły znaczną część sprzętu pancernego wroga (40 czołgów i dział pancernych, 19 dział, 10 baterii moździerzy, 67 ckm) za cenę jednak znacznych strat własnych: około 240 zabitych i zaginionych oraz 200 rannych, spośród 1679 osób według stanu z 16.04. Stosunkowo duże były straty sprzętu zrozumiałe przy nieustannie toczonych walkach – pozostało 18 z 48 dział 57 mm i 23 z 30 dział 76 mm oraz 110 ze 173 pojazdów taboru samochodowego.

Na podkreślenie zasługuje dobry poziom dowodzenia i wyszkolenia jednostki – zarówno w działaniach ofensywnych czy obronnych^[3]. Przykładem może być wspieranie 8 DP przy forsowaniu Nysy Łużyckiej czy otwieraniu drogi jednostkom 9 DP w bitwach pod Elstra i Kuckau by zapobiec okrążeniu zgrupowania. Podobnie w działaniach obronnych – jak na przykład w bitwie pod Diehse, gdzie zaatakowana została przemieszczająca się kolumna 53 ppanc czy też osłona odwrotu spod Großröhrsdorf, gdzie 56 i 72 ppanc do końca osłaniały odwrót 9 DP, za cenę dużych strat osobowych i utraty większości sprzętu.

Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari ^[4]

1. plut. Stefan Antonow
2. kpr. Henryk Grzechnik
3. chor. Genadij Klimko
4. kpt. Ludomir Kościesza-Wolski
5. kpr. Wincenty Potapowicz
6. kpt. Michał Rosłakow
7. ogn. Stanisław Wanarski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Bobkowski: W walce z czołgami. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1961.
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy : przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydaw. TRIO : Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
• [red.] Stanisław Stąpor: Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Szkolenie, przegrupowania i działania bojowe 2 Armii WP. Wybór materiałów źródłowych. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
• Janusz Bobkowski, Czesław Mirowski: Dziewiąta przeciwpancerna. Z dziejów 9 Drezdeńskiej Samodzielnej Brygady Artylerii Przeciwpancernej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.