9 Eskadra Wywiadowcza

Personel latający 9-ej eskadry w Dubnie; 25 marca 1920

9 eskadra wywiadowcza w Łucku

9 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.

Eskadra zorganizowana została w 1919 w Krakowie. Częścią sił wzięła udział w walkach o Śląsk Cieszyński. Następnie przerzucona na wschód walczyła w wojnie polsko–ukraińskiej i polsko–bolszewickiej. Odtworzona w lipcu 1920 realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne. W 1921 weszła w skład nowej 10 eskadry wywiadowczej.

Formowanie, zmiany organizacyjne i walki

Eskadra sformowana została 9 stycznia 1919 w Krakowie^[1][2]. Podczas organizacji nastąpiły trudności w zaopatrzeniu eskadry w sprzęt. Mimo to wydzielono dwie załogi^[a], które w rejonie Śląska Cieszyńskiego wykonywały zadania lotnicze^[1]. Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 wykazuje, ze eskadra w tym czasie posiadała 6 samolotów, 2 pilotów i 5 obserwatorów^[3]. Formowanie jednostki zakończono w kwietniu 1919. W tym też miesiącu eskadra została przeniesiona na lotnisko Radymno^[4]. Tu weszła w skład II Grupy Lotniczej i operowała na korzyść Grupy „Wschód” w rejonach Sambor i Stryj ^[1]. W tym czasie eskadra dysponowała 3 samolotami. Były to: 2 Lloydy C-5 i 1 Oeffag^[5]. Po zajęciu przez Wojsko Polskie Małopolski, 9 eskadra przegrupowała się na lotnisko Lewandówka. W początkach czerwca wcielono do jednostki nowo powstałą krakowską 12 eskadrę lotniczą. Wzmocniona eskadra utrzymała dotychczasową numerację^[6][1]. W miarę sukcesów wojsk lądowych, jednostka przesuwała się na wschód operując z lotnisk Kniaże i Brody^[1].

Okres zimy 1919/1920 eskadra spędziła w Dubnie^[4]. Swoje stacje benzynowe zorganizowała w Ostrogu i Starokonstantynowie^[2]. Wykorzystując względny spokój na froncie, prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany^[b]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład II Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 3 obserwatorów i 7 samolotów^[8]. Dopiero wiosną 1920, działając z wysuniętego lądowiska w Połonnem, wspierała wojska lądowe w natarciu na Berdyczów^[9]. Posiadała wtedy 8 samolotów, 9 pilotów i 5 obserwatorów^[10]. Zaplecze techniczne eskadry stanowił II ruchomy park lotniczy w Łucku^[10]. Po zajęciu Berdyczowa cześć załóg skierowano do Koziatyna. Tam eskadra współdziałała z Dywizją Jazdy i 13 Dywizją Piechoty. 2 czerwca zestrzeleni zostali ppor. obs. Józef Jędrczak i kpr. pil. Rosiak, a 6 czerwca ciężko ranni ppor. obs. Antoni Romanowski i ppor. pil. Kazimierz Olechowicz^[11]. W kilka dni później, podczas działań szturmowych, został uszkodzony samolot załogi por. Olechnowicz i ppor. Romanowski, ale tym razem pilot doprowadził maszynę do linii własnych oddziałów. Załogę odesłano do szpitala. Działania 9 eskadry w tym okresie cechowała duża skuteczność. Za dobre wykonanie zadań otrzymała pochwałę od szefa sztabu Frontu Południowego i gratulacje od dowódcy Grupy Poleskiej gen. Antoniego Listowskiego. Jednak intensywne loty i straty doprowadziły do tego, że na początku drugiej dekady czerwca eskadra dysponowała już tylko jedną załogą i jednym samolotem^[11].

Po tak ciężkich stratach Dowództwo Lotnictwa poleciło wycofanie eskadry z frontu i odesłanie jej do Dubna, a następnie do Hołub i dalej do Lublina^[2]. W Lublinie część personelu wcielono do oczekującej na samoloty 2 eskadry wywiadowczej^[12], a pozostałych skierowano do dyspozycji Szefa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa w Warszawie^[1].

W lipcu personel 9 eskadry uzupełniony lotnikami z innych eskadr utworzył nową 9 eskadrę wywiadowczą^[13]. Nowo powstała jednostka została wyposażona w samoloty Bristol F2 i realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne^[1]

Działania w Bitwie Warszawskiej

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina^[c][15]. W okresie walk pod Warszawą eskadra walczyła w ramach Frontu Północnego. Załogi wyróżniły się między innymi w boju pod Radzyminem^[16]. Od 15 sierpnia 9 eskadra prowadziła aktywne działania szturmowe pod Pułtuskiem przeciwko jednostkom sowieckiej 3 Armii, a w rejonie Ostrowi Mazowieckiej przeciw 15 Armii. Ze składu eskadry wyróżnili się: sierż. Franciszek Przybylski, który podczas bitwy warszawskiej wykonał kilkanaście lotów bojowych i zrzucił na pozycje nieprzyjaciela około 600 kg bomb, a także sierż. Józef Żuromski i ppor. Władysław Bohuszewicz, którzy 15 sierpnia wraz z resztą eskadry działali pod Radzyminem. Pierwszy atak na pozycje sowieckie 21 DS z 3 Armii i 27 DS z 16 Armii wykonała załoga sierż. Żuromski i ppor. Bohuszewicz, a już podczas następnego wsparły ją inne załogi 9 eskadry. Byli to między innymi lotnicy: plut. Stanisław Perłowski i sierż. Zbigniew Godlewski oraz pchor. Neuman i ppor. Sioda. Eskadra współpracowała z 19 eskadrą myśliwską. Myśliwcy zaatakowali czołowe oddziały wojsk nieprzyjacielskich, podczas gdy Bristole 9 eskadry nękały tyły wroga. W czasie walk została zestrzelona załoga pchor. Neuman i ppor. Sioda^[17]. 17 sierpnia eskadra współpracowała z 15 Dywizją Piechoty i pociągami pancernymi w ataku na wycofującej się przez Mińsk Mazowiecki w kierunku wschodnim oddziały sowieckiej 15 Armii. Skuteczność ataku ułatwiał fakt, że wojska Armii Czerwonej posuwały się w ugrupowaniu marszowym w kilku kolumnach obok siebie^[18].

Udział w ofensywie wojsk polskich

W czasie wrześniowej ofensywy wojsk polskich eskadra operowała z lotnisk w Lublinie, Chełmie i Łucku. W tym okresie działała na korzyść 6 Armii zwalczając zgrupowania sowieckiej kawalerii^[16]. Na początku października eskadra operowała z wysuniętego lotniska Korsteń wspierając Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla^[19].

W październiku eskadra współpracowała z oddziałami rajdowymi kawalerii polskiej działającymi na tyłach wojsk sowieckich. 5 października samoloty rozpoznały obszar przyszłych działań wojsk lądowych, a zwłaszcza strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol. Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń wykryto cztery sowieckie pociągi pancerne^[20]. 6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla. Zauważono około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem. 9 października dowództwo utraciło łączność z kawalerzystami płk. Rómmla^[20]. W kolejnych dniach trwały bezskuteczne poszukiwania korpusu. Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry sierż. Józefowi Żuromskiemu i ppor. Władysławowi Bohuszewiczowi powiodły się poszukiwania. Doręczono odpowiednie rozkazy wykonawcze. Jeszcze tego dnia 9 eskadra, wspólnie z 8 eskadrą, wzięła udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela, który zagradzał jeździe drogę powrotu za Słucz. Na tym zakończyły się działania bojowe 9 eskadry wywiadowczej^[20].

Rozejm zastał 9 eskadrę wywiadowczą w Łucku^[d][16].
W okresie wojny załogi 9 eskadry wywiadowczej wykonały 153 loty bojowe w czasie 293 godzin^[16][21]. W czasie działań wojennych eskadra straciła 9 lotników^[22] (6 lotników zginęło, a 3 odniosło ciężkie rany^[19]).

Eskadra w okresie pokoju

Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 eskadry 9. i 10. połączono tworząc 10 eskadrę wywiadowczą w Krakowie^[16][6].

Żołnierze eskadry

Wypadki lotnicze

• 2 czerwca 1920 podczas nalotu szturmowego zostali zestrzeleni ppor. obs. Józef Jędrczak oraz kpr. pil. Julian Rosiak^[1].
• 6 sierpnia 1920 podczas startu z lotniska zginęli ppor. obs. Stefan Jeznach oraz ppor. pil. Stefan Żochowski ^[1].
• 25 września 1920 zginęli kpt. pil. Julian Słoniewski oraz sierż. pil. Jakub Kieroyczyk, którzy wracali z wykonanego zadania bojowego^[16].
• 11 grudnia 1920 podczas lotu treningowego zginął ppor. pil. Seweryn Sacewicz^[16].

Samoloty eskadry

• 

  Lloyd C.V

• 

  Bristol F.2B Fighter

• 

  Oeffag C.II

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
• Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.