9 Regiment Pieszy Raczyńskiego

9 Regiment Pieszy Raczyńskiego

Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
Dowódcy
Pierwszy	Filip Nereusz Raczyński
Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
Dyslokacja	Łowicz (1777-1792) Warszawa (1792) Poznań (październik 1792)
Podległość	Dywizja Wielkopolska

Żołnierze regimentu Raczyńskiego w 1775

Żołnierz regimentu Raczyńskiego w czasie insurekcji kościuszkowskiej (2.)

Żołnierz (3.) 9 regimentu

Żołnierze 9 regimentu

Herb Nałęcz rodu Raczyńskich, fundatorów regimentu

9 Regiment Pieszy Raczyńskiego – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowany jako Regiment Dragonów Fundacji Raczyńskich. W 1776 spieszony^[1]. Filip Nereusz Raczyński kupił jego szefostwo, a w 1779 regiment został przeformowany na 9 Regiment Pieszy Koronny.

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a], w sumie etatowo 353 żołnierzy^[2], a praktycznie w 1778 roku 349 głów^[3]. W 1786 nadal roku liczył 353 żołnierzy^[4]. Wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej^[5].

W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady^[6].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[6].

Zwykle nazywany był "Regimentem Pieszym Filipa Raczyńskiego". Przez większą część swojego istnienia nosił numer 9, który otrzymał w 1789^[7]. Jednakże dwukrotnie na krótko zmieniał numer: po raz pierwszy z początkiem 1790 na nr 10, by w styczniu 1792 roku powrócić na miejsce dziewiąte. I po raz drugi na początku 1794 na nr 7. Z początkiem insurekcji kościuszkowskiej powrócił do numeru 9^[8].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[9], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[10]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 9 regiment piechoty szefostwa Franciszka Raczyńskiego liczył 1347 żołnierzy^[11].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1417 osób^[12], w marcu 1794 roku 650^[12], w maju 709^[12], a we wrześniu 1246 żołnierzy^[12].

Barwy regimentu

• po 1776: wyłogi chabrowe, guziki srebrne^[13]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami różowymi, naramiennikami srebrnymi^[14], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki białe^[14] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[15].

• podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki srebrne^[13].

Żołnierze regimentu

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szef posiadał prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[16]. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było trzech kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 25 oficerów wyłączając kapelana^[10].
W 1790 roku pojawił się drugi major, ponownie trzeci kapitan sztabowy, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży i ośmiu podporuczników. Nie wiadomo czy w 1790 roku. pojawił się drugi adiutant, jak to miało miejsce w pozostałych regimentach. W styczniu 1793 roku został nim por. Jan Krzycki. Podniosło to liczbę etatowych oficerów do 40^[10].

W 1771 roku Filip Raczyński przejął szefostwo (jeszcze regimentu dragonów) od Hieronima Wielopolskiego i pełnił tę funkcję do czasów powstania kościuszkowskiego^[8].

Szef regimentu^[7]:

• Filip Nereusz Raczyński (starosta mościcki, gen. mjr 2 marca 1768)

Pułkownicy^[7]:

• Ludwik Ferdynand de Tiedemann,
• Marcin (Maciej) Gisler (Giesler) (do 12.10.1791),
• Karol Gordon (28 września 1791–4 maja 1793, ciężko ranny 27 sierpnia 1794)^[7].

Walki regimentu

9 Regiment Pieszy Koronny uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szef: Filip Nereusz Raczyński. Stan osobowy: 1440 ludzi. Po zwycięstwie targowiczan Raczyński nadal szefował regimentowi (szefostwo utracił dopiero w 1794 i osiadł wówczas w Głogowie).

Jeden batalion 9 Regimentu Pieszego Koronnego wziął także udział w bitwie pod Racławicami (4 kwietnia 1794). Szef: gen. Filip Nereusz Raczyński. Stan osobowy: 400 ludzi.

Bitwy i potyczki^[17]:

• bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792),
• Włodzimierz (7 lipca),
• bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
• Chełm (8 czerwca),
• bitwa pod Gołkowem (9 lipca),
• bitwa pod Raszynem (10 lipca),
• Wola (27 lipca),
• Górce (14 sierpnia),
• Marymont (26 sierpnia),
• Wawrzyszew (27 sierpnia),
• Wola (28 sierpnia),
• Bielany (1 września)

Hierarchia regimentu

Regiment przez większość swej historii nosił nr 9. Z początkiem 1790 roku zmieniono mu numer na 10 i drugi raz na początku 1794 na 7. Z początkiem powstania kościuszkowskiego powrócił do numeru 9^[8].

Schemat:

• regiment dragonów Fundacji Raczyńskich (-1776) → regiment pieszy Fundacji Raczyńskich nr 9 (1776 - 1786) → regiment 9 pieszy Raczyńskiego (1786 - 1790) → regiment 10 pieszy Raczyńskiego (1790 - 1794) → regiment 7 pieszy Raczyńskiego (1794) → od 1794 regiment 9 pieszy Raczyńskiego ↘ rozformowany w 1795

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.