Ałmazbek Atambajew

Ałmazbek Atambajew
Алмазбек Атамбаев

Ałmazbek Atambajew (2017)
Data i miejsce urodzenia

17 września 1956
Araszan

4. Prezydent Kirgistanu
Okres

od 1 grudnia 2011
do 24 listopada 2017

Przynależność polityczna

Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu

Poprzednik

Roza Otunbajewa

Następca

Sooronbaj Dżeenbekow

Premier Kirgistanu
Okres

od 14 listopada 2011
do 1 grudnia 2011

Przynależność polityczna

Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu

Poprzednik

Omurbek Babanow (p.o.)

Następca

Omurbek Babanow

Premier Kirgistanu
Okres

od 17 grudnia 2010
do 23 września 2011

Przynależność polityczna

Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu

Poprzednik

Roza Otunbajewa

Następca

Omurbek Babanow (p.o.)

Premier Kirgistanu
Okres

od 29 marca 2007
do 28 listopada 2007

Przynależność polityczna

Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu

Poprzednik

Azim Isabekow

Następca

Iskenderbek Aidaralijew (p.o.)

Odznaczenia
Order Przyjaźni (Kazachstan)

Ałmazbek Szarszenowicz Atambajew (kirg. Алмазбек Шаршенович Атамбаев; ur. 17 września 1956 w Araszanie) – kirgiski polityk, przewodniczący Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu od 30 lipca 1999 do 23 września 2011, premier Kirgistanu od 29 marca 2007 do 28 listopada 2007, od 17 grudnia 2010 do 23 września 2011 oraz ponownie od 14 listopada do 1 grudnia 2011, prezydent Kirgistanu od 1 grudnia 2011 do 24 listopada 2017.

Kariera polityczna

Ałmazbek Atambajew urodził się w 1956 w miejscowości Araszan w obwodzie czujskim w ówczesnej Kirgiskiej SRR. Ukończył ekonomię w Moskiewskim Instytucie Zarządzania. Po studiach rozpoczął pracę w sektorze gospodarczym. Kierował przedsiębiorstwem „Forum” oraz był dyrektorem generalnym „Kyrgyzavtomash”, największej fabryki samochodów w Kirgistanie[1][2].

W latach 1983–1987 był deputowanym do Rady Najwyższej Kirgiskiej SRR. W 1993 był jednym z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu. W 1995 wszedł w skład Rady Najwyższej Kirgistanu[1][2].

30 lipca 1999 stanął na czele Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu. W październiku 2000 jako kandydat tej partii wziął udział w wyborach prezydenckich, w których uzyskał 6% głosów poparcia. Jako lider partii brał aktywny udział w tulipanowej rewolucji w marcu 2005. Od 20 grudnia 2005 do 21 kwietnia 2006 zajmował stanowisko ministra przemysłu, handlu i turystyki w rządzie Feliksa Kułowa[3]. Ze stanowiska zrezygnował, oskarżając prezydenta o blokowanie reform politycznych, korupcję i wspieranie świata przestępczego[1].

Rozczarowany polityką prezydenta Kurmanbeka Bakijewa, w kwietniu i listopadzie 2006 uczestniczył w antyrządowych protestach w Biszkeku. Był współprzewodniczącym opozycyjnego ruchu „Na rzecz Reform”, odpowiedzialnego za organizację demonstracji. W ich trakcie kirgiska opozycja domagała się ustąpienia z urzędu prezydenta Bakijewa, zarzucając mu niespełnienie obietnic walki z korupcją i przeprowadzenia niezbędnych reform. Opowiadała się również za przeprowadzeniem wcześniejszych wyborów do parlamentu[4].

Premier Kirgistanu (2007)

29 marca 2007, po rezygnacji ze stanowiska premiera przez Azima Isabekowa[5], prezydent Bakijew nieoczekiwanie mianował Ałmazbeka Atambajewa jego następcą. Mianowanie polityka opozycji szefem rządu miało być próbą uciszenia protestów w kraju i sygnałem do stworzenia szerokiego rządu koalicyjnego[6]. 11 kwietnia 2007 w Biszkeku doszło do 10-tysięcznej manifestacji przeciw polityce prezydenta Bakijewa. Premier Atambajew zwrócił się do demonstrantów z apelem o zachowanie spokoju, jednak został przez nich wygwizdany[7].

Premier Atambajew nie pozostał długo na stanowisku. 24 października 2007, po rozwiązaniu parlamentu przez prezydenta Bakijewa, podał się do dymisji. Bakijew rozwiązał parlament z powodu przyjęcia nowej konstytucji i nowej proporcjonalnej ordynacji wyborczej w referendum 21 października 2007. Rozpisał także wybory parlamentarne na 16 grudnia 2007. Atambajew pozostał pełniącym obowiązki premiera, którą to funkcję miał pełnić do czasu wyłonienia nowego gabinetu w wyniku wyborów[8]. Ostatecznie zrezygnował z urzędu 28 listopada 2007, pół miesiąca przed wyborami. Na stanowisku szefa rządu zastąpił go wicepremier Iskenderbek Aidaralijew[9].

Wybory prezydenckie (2009)

20 kwietnia 2009 Ałmazbek Atambajew został wybrany wspólnym kandydatem opozycji, skupionej w koalicji wyborczej Zjednoczona Opozycja, w wyborach prezydenckich 23 lipca 2009[10]. Jego głównym rywalem był urzędujący prezydent Kurmanbek Bakijew[11]. W dniu wyborów Atambajew wycofał się z wyścigu prezydenckiego. Wybory określił mianem „niezgodnych z prawem” i zażądał ich powtórzenia „z powodu masowych fałszerstw wyborczych”[12]. Według oficjalnych wyników zdobył tylko 8,4% głosów, a zdecydowane zwycięstwo odniósł Bakijew z 76,4% głosami poparcia[13][14]. Międzynarodowi obserwatorzy z OBWE w swoim komunikacie stwierdzili, że wybory nie spełniły standardów demokratycznych i są „rozczarowani” ich przebiegiem. Wybory, ich zdaniem, naznaczone były „licznymi problemami i nieprawidłowościami, w tym wypełnianiem urn wyborczych dodatkowymi kartami do głosowania, nieścisłościami na listach wyborców oraz przypadkami wielokrotnego głosowania”[15][16].

Premier Kirgistanu (2010–2011) i wybory prezydenckie (2011)

6 kwietnia 2010 wziął udział w demonstracjach, które doprowadziły do wybuchu rewolucji i obalenia prezydenta Bakijewa. Został za to aresztowany i jeszcze tego samego dnia zwolniony. 7 kwietnia 2010 objął stanowisko wicepremiera ds. gospodarczych w rządzie tymczasowym Rozy Otunbajewy[1][2]. Ze stanowiska zrezygnował 13 lipca 2010, by jako lider Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu wziąć udział w wyborach parlamentarnych w październiku 2010[17].

W wyborach 10 października 2010 Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu zajęła drugie miejsce, zdobywając 26 mandatów w 120-osobowym parlamencie[18]. Prezydent Roza Otunbajewa powierzyła Atambajewowi misję sformowania rządu. 30 listopada 2010 Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu ogłosiła zawiązanie koalicji z partią Respublika oraz Ata Meken i nominowała Atambajewa na stanowisko szefa rządu[19]. Do powołania koalicji jednak nie doszło, ponieważ lider Ata Meken Omurbek Tekebajew nie uzyskał wystarczającej liczby głosów w parlamencie, by zgodnie z umową objąć stanowisko przewodniczącego izby[20].

17 grudnia 2010 podpisano nową umowę koalicyjną między Socjaldemokratyczną Partią Kirgistanu oraz partiami Respublika i Ata Żurt[20]. Tego samego dnia parlament zatwierdził skład gabinetu na czele z Ałmazbekiem Atanbajewem jako premierem[21].

23 września 2011 zrezygnował z urzędu szefa rządu z powodu startu w wyborach prezydenckich zaplanowanych na 30 października 2011. Pełniącym obowiązki premiera został wówczas wicepremier Ömürbek Babanow[22]. Wybory wygrał już w pierwszej turze głosowania. Zdobył 62,52% głosów poparcia, zdecydowanie pokonując dwóch najbliższych rywali, Adachana Madumarowa (14,78% głosów) oraz Kamczibeka Taszijewa (14,32% głosów)[23].

14 listopada 2011, dwa dni po ogłoszeniu oficjalnych wyników wyborów prezydenckich przez komisję wyborczą, powrócił na stanowisko szefa rządu, które miał pełnić do czasu objęcia urzędu prezydenta. Zgodnie z prawem zaprzysiężenie nowego szefa państwa powinno odbyć się w ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów[23]. 15 listopada 2011 p.o. prezydenta Roza Otunbajewa, w opublikowanym dekrecie, wyznaczyła ten dzień na 1 grudnia 2011[24].

Prezydentura (2011–2017)

1 grudnia 2011 objął urząd szefa państwa[25]. Tego dnia tymczasowo obowiązki szefa rządu objął ponownie Ömürbek Babanow, którego następnie 23 grudnia 2011 parlament zatwierdził na stanowisku szefa rządu[26][27].

27 lipca 2012 prezydent Atambajew podpisał ustawę umożliwiającą obywatelom 44 państw (w tym wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej) przebywanie na terenie Kirgistanu bez konieczności nabywania wizy na okres do 60 dni[28]. W maju i październiku 2013 w kraju doszło do zamieszek i strajków pracowników prywatnych kopalń złota, domagających się większej partycypacji w zyskach z wydobycia surowca[29][30].

Ałmazbek Atambajew z prezydentem Rosji Władimirem Putinem w Moskwie, 20 czerwca 2017

W ramach prorosyjskiej polityki zagranicznej Atambajewa, Kirgistan przystąpił do Euroazjatyckiej Unii Celnej (1 stycznia 2015) i Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (12 sierpnia 2015). Podczas kadencji Atambajewa Kirgistan stał się jednym z najlojalniejszych partnerów Rosji w Azji Środkowej, o czym może świadczyć tendencja wśród młodych Kirgizów do zmieniania końcówek nazwisk na typowo rosyjskie (-in, -ow i -jew) co ma pomóc dalszej integracji między krajami[31]. W 2014 roku zamknięta została amerykańska baza wojskowa Manas Air Base przy porcie lotniczym w Biszkeku[32].

Wybory parlamentarne, które odbyły się w Kirgistanie 4 października 2015 zakończyły się zwycięstwem prezydenckiej Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu, która otrzymała 27,56% głosów i 38 mandatów w parlamencie[33]. Obserwatorzy z Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie pozytywnie ocenili przebieg wyborów, wskazując jednakże na pewne niedociągnięcia i problemy techniczne[34].

16 i 17 września 2016 Ałmazbek Atambajew był gospodarzem odbywającego się w Biszkeku szczytu głów państw członkowskich Wspólnoty Niepodległych Państw[35].

11 grudnia 2016 w kraju odbyło się referendum konstytucyjne, w którym 79,59% głosujących opowiedziało się za zmianami w konstytucji. Głosowano nad zmianami w 30 artykułach obowiązującej konstytucji, ograniczającymi prerogatywy prezydenta na rzecz premiera przy jednoczesnym wzmocnieniu obu tych organów władzy wykonawczej kosztem władzy ustawodawczej i sądowniczej. Zmiany znosiły konstytucyjny obowiązek wykonywania przez sądy postanowień międzynarodowych organów zajmujących się obroną praw człowieka, zakazywały małżeństw homoseksualnych oraz umożliwiały premierowi mianowanie i dymisjonowanie członków rządu bez zgody prezydenta i parlamentu. Reforma konstytucyjna została skrytykowana przez Komisję Wenecką[36][37].

Na 15 października 2017 zostały rozpisane wybory prezydenckie, których zwycięzca miałby zastąpić Ałmazbeka Atambajewa na stanowisku głowy państwa[38]. 17 maja 2017 prezydencka Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu mianowała premiera Sooronbaja Dżeenbekowa do startu z jej ramienia w wyborach[39]. Na XVI zjeździe partii Dżeenbekow został oficjalnie wybrany kandydatem, a 15 lipca 2017 jego kandydatura została zarejestrowana przez Centralną Komisję Wyborczą[40].

24 listopada 2017 podczas oficjalnej ceremonii w Biszkeku, Ałmazbek Atambajew przekazał urząd głowy państwa zwycięzcy wyborów prezydenckich – Sooronbajowi Dżeenbekowowi, dokonując tym samym pierwszego w historii niepodległych państw Azji Środkowej pokojowego przekazania władzy między dwoma wybranymi w wyborach prezydentami[41].

W czerwcu 2020 został skazany na 11 lat i 2 miesiące kolonii karnej, odebranie odznaczeń państwowych oraz utratę majątku za nadużycie władzy oraz niedopełnienie prezydenckich obowiązków. Oskarżony został o niezgodne z prawem wypuszczenie na wolność Aziza Batukajewa, którego dopuścił się w 2013 roku. Przeciwko Atambajewowi trwa również kolejny proces, w którym oskarżony jest o współudział w zabójstwie policjanta, znieważenie munduru, branie do niewoli zakładników oraz zamach na władzę i próbę przewrotu[42].

Nagrody i odznaczenia

  • Kazachstan Order Przyjaźni (2014)
  • Serbia Order Republiki Serbii (2013)[43]

Przypisy

  1. a b c d Who’s Who In Kyrgyz Politics – Almaz Sharshenovich Atambaev (ang.). sras.org, 1 maja 2010. [dostęp 2010-10-08].
  2. a b c Background on Almaz Atambayev (ang.). kyrgyzstan.carnegieendowment.org. [dostęp 2010-10-08].
  3. „Kyrgyzstan’s Trade Minister Resigns”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 21 kwietnia 2006.
  4. „Kyrgyzstan: Deputies Take Legal Steps For New Constitution”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 6 listopada 2006.
  5. „Kyrgyz Prime Minister Resigns”, Radio Free Europe, 29 marca 2007.
  6. „Kyrgyzstan gets opposition PM”, BBC News, 29 marca 2007.
  7. „Kyrgyzstan: Thousands Demand President’s Resignation”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 11 kwietnia 2007.
  8. „President: Kyrgyz government resigns but will stay on for 2 more months”. iht.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-07)]., Associated Press (International Herald Tribune), 24 października 2007.
  9. Lin Li, Spokesman: Kyrgyz president accepts resignation of PM, Ałmaty, 28 listopada 2007 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (ang.).
  10. „Kyrgyz Opposition Unveils Presidential Hopeful”, Radio Free Europe/Radio Libert, 20 kwietnia 2009.
  11. „Kyrgyzstan Nominates President For Reelection”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 1 maja 2009.
  12. Kyrgyz candidate in poll pullout (ang.). BBC News, 23 lipca 2009. [dostęp 2009-08-04].
  13. Kyrgyz head officially re-elected (ang.). BBC News, 27 lipca 2009. [dostęp 2009-08-04].
  14. Kyrgyzstan cracks down on election protests (ang.). channelnewsasia.com, 29 lipca 2009. [dostęp 2011-09-30].
  15. Observers slam incumbent Bakiyev’s election victory (ang.). France24, 24 lipca 2009. [dostęp 2009-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-27)].
  16. Kyrgyz poll ‘marred’ say monitors (ang.). BBC News, 24 lipca 2009. [dostęp 2009-08-04].
  17. Top Kyrgyz Officials Resign To Take Part In Parliamentary Elections (ang.). rferl.org, 12 lipca 2010. [dostęp 2011-09-30].
  18. Final Kyrgyzstan election results announced (ang.). BBC News, 1 listopada 2010. [dostęp 2010-11-03].
  19. Kyrgyzstan parliament agrees coalition government (ang.). BBC News, 30 listopada 2010. [dostęp 2010-12-17].
  20. a b Kyrgyzstan sets up new coalition (ang.). BBC News, 17 grudnia 2010. [dostęp 2010-12-17].
  21. Kyrgyzstan lays foundation for parliamentary democracy (ang.). Reuters, 17 grudnia 2010. [dostęp 2010-12-17].
  22. 20 candidates registered for presidential race in Kyrgyzstan (ang.). cntv.cn, 26 września 2011. [dostęp 2011-09-30].
  23. a b CEC makes Atambayev victory official (ang.). universalnewswires.com, 14 listopada 2011. [dostęp 2011-11-17].
  24. Newly elected Kyrgyz president to take office in December (ang.). news.xinhuanet.com, 15 listopada 2011. [dostęp 2011-11-17].
  25. New Kyrgyz President Atambayev pledges ‘new page’ (ang.). BBC News, 1 grudnia 2011. [dostęp 2011-12-04].
  26. Babanov Elected Kyrgyz Prime Minister (ang.). rferl.org, 23 grudnia 2011. [dostęp 2022-02-19].
  27. New Kyrgyz PM promises stability, economic growth (ang.). Reuters, 23 grudnia 2011. [dostęp 2011-12-29].
  28. Wiza do Kirgistanu? (pol.). kyrgyzstan.pl, 27 lipca 2012. [dostęp 2014-09-11].
  29. Kyrgyz police move in on Centerra gold mine protesters, BBC News, 2013-05-31.
  30. Kyrgyzstan: Another Gold Mine Attacked as Kumtor Protests Continue, eurasianet.org, 2013-10-21.
  31. „Ow” i „jew” zamiast „uulu” i „kyzy”. Kirgistan woli nazwiska z rosyjską końcówką (pol.). wyborcza.pl, 17 grudnia 2014. [dostęp 2015-03-18].
  32. Kyrgyzstan profile (ang.). BBC News, 30 lipca 2014. [dostęp 2015-03-18].
  33. Kyrgyzstan CEC announces final election results, inform.kz, 2015-10-15.
  34. Monitors Praise Kyrgyz Elections Won By Social Democrats, rferl.org, 2015-10-05.
  35. CIS summit starts in Bishkek, dnd.com.pk, 2016-09-16.
  36. Andrzej Poczobut: Kirgistan skręci ku autorytaryzmowi? 80 proc. obywateli za zmianą konstytucji (pol.). wyborcza.pl, 2016-12-11. [dostęp 2017-09-12].
  37. Zakończyło się referendum. 80 procent za zmianami w konstytucji (pol.). W: TVN24 [on-line]. 2016-12-11. [dostęp 2017-09-12].
  38. В Киргизии назвали новую дату президентских выборов (ros.). Лента.Ру, 2017-05-29. [dostęp 2017-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-09)].
  39. Kyrgyzstan: Ruling Party Nominates Presidential Candidate, eurasianet.org, 2017-05-18.
  40. В ЦИК КР поступило решение партии «Социал-демократическая партия Кыргызстана» о выдвижении в качестве кандидата на должность Президента Кыргызской Республики Жээнбекова С.Ш. (ros.). 2017-07-15. [dostęp 2017-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-24)].
  41. Kyrgyzstan’s new president officially takes office, TASS, 2017-11-24.
  42. Wojciech Jagielski, Sądy nad byłymi prezydentami, „Tygodnik Powszechny”, Piotr Mucharski – redaktor naczelny, Tygodnik Powszechny spółka z o.o., 26 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-28] (pol.).
  43. Укази о одликовањима. 2013-02-25. [dostęp 2016-05-28].

Media użyte na tej stronie

Almazbek Atambayev (2017-06-20, cropped) 02.jpg
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
По итогам российско-киргизских переговоров Владимир Путин и Алмазбек Атамбаев сделали заявления для прессы
Emblem of Kyrgyzstan.svg
The State Emblem of the Kyrgyz Republic.
Emblem of the Kirghiz SSR.svg
Emblem of the Kyrgyz SSR
Meeting Vladimir Putin and Almazbek Atambayev 06.jpg
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
Перед началом российско-киргизских переговоров в узком составе
Order Dostik 1kl rib.png
Планка ордена Республики Казахстан «Достык» 1 степени
Flag of the President of Kyrgyzstan.svg
Standard of the President of Kyrgyzstan