A...B...C...

A...B...C...

Autor	Eliza Orzeszkowa
Typ utworu	nowela
Wydanie oryginalne
Język	polski
Data wydania	1884

A…B…C… – pozytywistyczna nowela pisarki Elizy Orzeszkowej z 1884 roku. Tematem jest walka o polską oświatę i z rusyfikacją w warunkach narodowościowego ucisku zaborców. Jest przykładem pozytywistycznego hasła pracy u podstaw^[1].

Fabuła

Bohaterką utworu jest Joanna Lipska, córka niedawno zmarłego pedagoga, który został zwolniony z pracy, ponieważ był Polakiem^[2].

Joanna mieszka wraz z młodszym bratem Mieczysławem, niższym urzędnikiem, kancelistą izby skarbowej, w niewielkim mieszkaniu, do którego przeprowadzili się po śmierci ojca. Dziewczyna ma w sobie dużo energii, pragnie być potrzebna, gdy zamożna właścicielka magla Rożnowska proponuje, aby podjęła się nauki jej dwóch wnuczek i syna znajomej, z zapałem podejmuje się pracy. Wkrótce mała szkółka poszerza się o kolejnych uczniów - Joanna uczy pisania i czytania po polsku dzieci z biednych rodzin ślusarza, stróża, mularza. Wynagrodzenie jest prawie żadne, głównie w naturze bądź w postaci drobnych sąsiedzkich przysług, ale działanie to sprawia, że Joanna czuje się potrzebna, a i rodzice dzieci są szczęśliwi z ich edukacji, upatrując w tym szansę dla dzieci na lepsze, niż ich ubogie życie^[1].

W wyniku donosu, Lipska staje przed sądem za prowadzenie szkoły bez zezwolenia władz. Podczas rozprawy nie potrafi zrozumieć ani ona, ani rodzice uczonych przez nią dzieci, naganności tego postępowania – przecież pomagała innym. Sąd, poruszony jej postawą i ostatnim słowem – I teraz myślę, że dobrze czyniłam. – wymierza jest stosunkowo łagodną grzywnę 200 rubli z możliwością zamiany na trzy miesiące więzienia. Jednak dla biednego rodzeństwa Lipskich jest to suma ogromna, przekraczająca ich możliwości finansowe. Dziewczyna wraca do domu z myślą, aby przygotować go dla brata na czas pobytu w więzieniu. Mieczko wraca późnym wieczorem i przyznaje się, że pożyczył pieniądze na zapłatę kary od lichwiarza. Joanna jest załamana ponieważ wie, że suma i procenty są ponad ich możliwości^[1]. Nowela kończy się słowami^[2]:

Geneza

Druk noweli A…B…C… rozpoczęty został w 1884 w ilustrowanym tygodniku Świt^[3], wydawanym w Warszawie (1884-87) przez S. Lewentala. Wstrzymany został przez cenzurę, wskutek czego Orzeszkowa zmieniła realia rosyjskie na niemieckie. W wydaniu po rewolucji 1905 przywrócono tekst pierwotny^[1].

Pierwowzorem Joanny Lipskiej była Apolonia Makowska, siostra Wincentego Chełmińskiego, wspólnika wileńskiej księgarni Orzeszkowej^[4]. 16-letnia Apolonia w latach 1872–73 założyła i samodzielnie prowadziła szkołę dla dzieci wiejskich i dla dzieci oficjalistów dworskich w Werkach pod Wilnem. Za tę działalność została aresztowana i skazana na 3 miesiące więzienia, z możliwością zamiany na karę grzywny. Rosyjskie represje wobec Polaków po powstaniu styczniowym były bardzo dotkliwe, za prowadzenie tajnych, zakazanych szkół polskich^[5].

Przekłady

W 1909 roku ukazał się przekład noweli na esperanto autorstwa Franciszka Endera^[6].

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa pod red. Juliana Kryżanowskiego, od 1975 Czesława Hernasa: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny A-M. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984. ISBN 83-01-01520-9.Sprawdź autora:1.
• Praca zbiorowa pod red. Juliana Kryżanowskiego, od 1975 Czesława Hernasa: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny N-Ż. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984. ISBN 83-01-01520-9.Sprawdź autora:1.
• A…B…C… w serwisie Wolne Lektury