ABBA

ABBA

ABBA podczas nagrania telewizyjnego (1974)
Inne nazwy	Björn Benny & Agnetha Frida
Rok założenia	1972
Rok rozwiązania	2021
Pochodzenie	Szwecja
Gatunek	pop, pop-rock, europop, disco[1]
Aktywność	1972–1982, 2018–2021
Wydawnictwo	Polar Music, Polydor, Philips, Atlantic, Universal, Epic, Vogue, Discomate, RCA Records, PolyGram, Carnaby, Sunshine
Powiązania	Hep Stars, Hootenanny Singers, Benny Anderssons Orkester
Skład
Agnetha Fältskog Björn Ulvaeus Benny Andersson Anni-Frid Lyngstad
Współpracownicy
Stig Anderson Rutger Gunnarsson[2]
Strona internetowa

ABBA^[3], także Abba – szwedzki zespół muzyczny grający muzykę pop, założony w 1972 przez Anni-Frid Lyngstad, Benny’ego Anderssona, Björna Ulvaeusa i Agnethę Fältskog.

Uważani za jeden z najbardziej znaczących na rynku oraz kasowych zespołów muzycznych w historii, sprzedali ponad 300 mln płyt na świecie^[4][5]. Jako zespół zadebiutowali w 1972 singlem „People Need Love”, rok później wydali debiutancki album studyjny pt. Ring Ring. W 1974, reprezentując Szwecję z utworem „Waterloo”, zwyciężyli w finale 19. Konkursu Piosenki Eurowizji. W kolejnych latach koncertowali po całym świecie oraz lansowali kolejne przeboje. Do 1981 wydali jeszcze siedem albumów studyjnych: Waterloo (1974), ABBA (1975), Arrival (1976), The Album (1977), Voulez-Vous (1979), Super Trouper (1980) i The Visitors (1981), które dotarły do pierwszego miejsca na szwedzkiej liście najlepiej sprzedających się płyt, a także były wysoko notowane na światowych listach sprzedaży. W 1982 ogłosili zakończenie współpracy, a każdy z członków zespołu poświęcił się działalności solowej. Jednocześnie na rynku wydawane były kolejne składanki przebojów, które osiągnęły sukces sprzedażowy.

W 2010 zostali wprowadzeni na Rock and Roll Hall of Fame. 7 maja 2013 w Sztokholmie zostało otwarte muzeum poświęcone zespołowi. 27 kwietnia 2018 ogłosili reaktywację, a we wrześniu 2021 zaprezentowali nowe piosenki, zapowiedzieli premierowy album i pożegnalną trasę koncertową, w której zamiast zespołu wystąpią ich hologramy. 5 listopada 2021 wydali album pt. Voyage, który ogłosili jednocześnie ostatnim albumem ABB-y.

Historia zespołu

1960–1969: Przed powstaniem zespołu

Galeria postaci

Benny Andersson z zespołem Hep Stars, 1967

Björn Ulvaeus z zespołem Hootenanny Singers, 1967

W 1964 Benny Andersson został członkiem popularnego szwedzkiego zespołu pop-rockowego Hep Stars, który określany był mianem „szwedzkich Beatlesów”^[6]. W 1966 grupa nagrała piosenkę „Isn’t It Easy to Say”, którą Andersson napisał z Björnem Ulvaeusem z zespołu Hootenanny Singers. Za namową Stiga Andersona, założyciela wytwórni Polar Music, panowie nawiązali trwałą współpracę przy komponowaniu piosenek.

W 1969 Andersson napisał piosenkę „Hej, Clown”, z którą Jan Malmsjö brał udział w programie Melodifestivalen, wyłoniającym reprezentanta Szwecji w 14. Konkursie Piosenki Eurowizji^[7]. W trakcie koncertu finałowego poznał Anni-Frid Lyngstad, która z piosenką „Härlig är vår jord” zajęła w konkursie dzielone czwarte miejsce. Kilka tygodni później spotkali się podczas koncertu w południowej Szwecji, a niedługo później zaczęli się spotykać. W maju 1969 podczas nagrywania specjalnego programu telewizyjnego Björn poznał piosenkarkę Agnethę Fältskog^[8]. W tym samym roku Benny wyprodukował singiel Lyngstad pt. „Peter Pan”, którą napisał z Björnem^[9].

1970–1973: Początki istnienia grupy i album Ring Ring

Pierwszą próbę połączenia swych talentów podjęli w kwietniu 1970, w trakcie wspólnych wakacji na Cyprze^[10]. Podczas odpoczynku śpiewali dla przyjemności na plaży, co kończyło się improwizowanymi występami na żywo przed żołnierzami Organizacji Narodów Zjednoczonych stacjonującymi na wyspie. Ulvaeus i Andersson nagrali w tamtym czasie swój pierwszy wspólny album pt. Lycka, na którym Fältskog i Lyngstad były chórzystkami w kilku utworach^[10]. Również w 1970 wystąpili wspólnie w programie telewizyjnym I stället for Tarzan^[11]. 3 października 1970 w audycji szwedzkiego radia Vara Favoriter dali swój pierwszy występ z programem kabaretowym pt. Festfolket^[12], w którym wykonali m.in. przebój „Hej, Gamle Man” autorstwa Ulvaeusa i Anderssona. Kompozycja, opowiadająca o starym członku Armii Zbawienia, stała się pierwszym przebojem w dorobku zespołu oraz dotarła do pierwszego miejsca listy przebojów Svensktoppen, utrzymując się na szczycie zestawienia przez pięć tygodni^[11]. W tym okresie występowali pod nazwą Festfolk^[13], a na początku 1971 odbyli trasę po Szwecji^[14]. Pierwsza sesja nagraniowa dała wiarę we wspólną produkcję wokalistów, jednak żaden z nich nie był zainteresowany stałą współpracą, koncentrując się na projektach solowych. W maju Agnetha, Björn i Benny wyruszyli razem we wspólną trasę koncertową, podczas gdy Anni-Frid koncertowała z Larsen Berghagenem^[14]. Czwórkę wokalistów najbardziej połączyła sesja nagraniowa, która odbyła się latem^[15]. Po wydaniu albumu Lycka Björn i Benny planowali wydanie w kraju dwóch kolejnych singli, „Det kan ingen doktor hjälpa” i „Tänk om jorden vore ung”, z wyraźnie podkreślonymi partiami wokalnymi zaśpiewanymi przez Fältskog i Lyngstad. W tym samym czasie Agnetha wydała swoją czwartą płytę studyjną, a 1971 Frida wydała singiel „Min egen stad”, w których chórki tworzyli Benny, Björn i Agnetha^[14].

Menedżer zespołu Stig Anderson był skłonny wejść na rynek międzynarodowy z muzyką Ulvaeusa i Anderssona, przewidział również napisanie ogólnoświatowego przeboju przez jednego z członków duetu^[16]. Zachęcił solistów do skomponowania utworu, który miałby zostać zgłoszony do Melodifestivalen. Po dwóch odrzuconych zgłoszeniach w 1971^[17], w 1972 grupa wysłała do krajowego nadawcy publicznego utwór „Säg det med en sång”, który miała wykonać Lena Anderson. Utwór zajął trzecie miejsce w finale i stał się przebojem w Szwecji^[18]. Pierwszy poważny sukces zespołu przyszedł po wydaniu w marcu 1972 przez Benny’ego i Björna singla „She’s My Kind of Girl”. Utwór został wydany w Japonii, gdzie trafił do pierwszej dziesiątki listy przebojów. Zespół nagrał w kraju jeszcze dwie piosenki: „En Carousel” (pierwotnie: „Merry-Go-Round”) i „Love Has Its Ways”, który napisali wspólnie z japońskim kompozytorem Kōichi Moritą^[19]. W czerwcu 1972 Anderson wydał utwór „People Need Love” jako pierwszy singel grupy Björn & Benny, Agnetha & Anni-Frid^[20]. Piosenka dotarła do 17. miejsca szwedzkiej listy przebojów i stała się też pierwszym nagraniem, które weszło na amerykańską listę przebojów, sporządzaną przez magazyn Billboard^[21]. Zespół zdecydował się wówczas nagrać swój pierwszy wspólny album studyjny, rozpoczynając sesję nagraniową 26 września 1972. Wokalistki zaśpiewały razem w utworze „Nina, Pretty Ballerina”.

1973–1975: Konkurs Piosenki Eurowizji

W 1973 szwedzcy artyści ponownie wystartowali w Melodifestivalen, tym razem z piosenką „Ring Ring”, nagraną techniką „ściany dźwięku”. 10 lutego 1973 wystąpili w finale eliminacji jako jeden z faworytów do wygranej, ostatecznie zajęli trzecie miejsce^[22]. Niedługo po udziale w selekcjach, 26 marca 1973 wydali pierwszy wspólny album studyjny pt. Ring Ring^[23]. W tym okresie odbyli trasę promocyjną, obejmującą występy telewizyjne w Austrii, Belgii, Holandii i Niemczech, a Agnethę Fältskog, będącą świeżo po porodzie, na koncertach zastępowała Inger Brudin^[22]. W tym czasie zmienili nazwę na ABBA^[24].

ABBA podczas nagrania programu Popzien w 1973

ABBA podczas nagrania programu w telewizji Dutch TV w kwietniu 1974

Tuż po udziale w Melodifestivalen 1973, Anderson zaczął pracę nad utworem, który mógłby zgłosić do eurowizyjnych selekcji, które odbyły się w 1974, ponieważ uznał, że zarówno krajowe eliminacje, jak i sam Konkurs Piosenki Eurowizji, to ogromna szansa na osiągnięcie sukcesu na rynku muzycznym^[25]. Pod koniec 1973 zespół został zaproszony przez szwedzką telewizję do współpracy nad utworem na 19. Konkurs Piosenki Eurowizji. Spośród wielu kompozycji grupa wybrała „Waterloo”, utwór wykonany w stylu glam rock i wyprodukowany techniką „ściany dźwięku”, zaproponowaną przez Tretowa. W lutym 1974 piosenka wygrała finał Melodifestivalen, zostając tym samym kompozycją reprezentującą kraj w Konkursie Piosenki Eurowizji^[25]. W finale konkursu zespół zajął pierwsze miejsce, zdobywając 24 punkty i dzięki wygranej rozpoczął trasę koncertową po Europie oraz dawał gościnne występy w wielu popularnych programach telewizyjnych, m.in. Top of the Tops^[26]. Singel „Waterloo” przyniósł mu międzynarodową rozpoznawalność oraz upragniony sukces komercyjny, trafiając na czołowe miejsca na listach przebojów w wielu krajach, m.in. w Belgii, Danii, Finlandii, Irlandii, Niemczech, Norwegii^[27], Wielkiej Brytanii i Australii^[28]. Dotarł także do szóstego miejsca notowania Billboard Hot 100 w Stanach Zjednoczonych, dzięki czemu ABBA miała możliwość wydania swojego pierwszego albumu oraz odbycia trasy koncertowej poza granicami Europy^[29].

Pierwsza podróż zespołu do USA obejmowała krótki występ promocyjny w programie rozrywkowym The Mike Douglas Show, a ich album Waterloo zajął 145. miejsce na liście Billboard 200^[30]. Płyta dotarła także na szczyt list bestsellerów w Szwecji^[31]. Kolejny singel zespołu, „Honey, Honey”, dotarł zaledwie do 27. miejsca na amerykańskiej liście przebojów^[29] oraz do drugiego miejsca w Niemczech. Wytwórnia Epic Records ponownie wydała w Wielkiej Brytanii zremiksowaną wersję piosenki „Ring Ring” oraz singel „Honey, Honey” w wersji zespołu Sweet Dreams. Oba utwory zadebiutowały na brytyjskich listach przebojów, jednak nie dotarły do pierwszej „30” notowania, przez co zaczęto spekulować, że ABBA to grupa jednego przeboju^[28][32]. Podobne opinie pojawiły się po wydaniu singla „So Long”/„I’ve Been Waiting for You”, który nie osiągnął spodziewanego sukcesu komercyjnego^[32].

W listopadzie 1974 wyruszyli w swoją pierwszą europejską trasę koncertową, która obejmowała występy m.in. w Danii, Niemczech Zachodnich, Austrii i Szwajcarii^[33] oraz krajach Skandynawii, jednak widowiska nie odniosły spodziewanego sukcesu, a wiele biletów się nie sprzedało, dlatego grupa odwołała część występów^[32]. Dla odmiany, ich występ w parku rozrywki Gröna Lund w Sztokholmie zgromadził ok. 19,2 tys. widzów^[34]. Latem 1975 wydali singel „I Do, I Do, I Do, I Do, I Do”, który zajął 38. miejsce na szwedzkiej liście przebojów. Kilka miesięcy później ukazał się kolejny album zespołu, zatytułowany po prostu ABBA, oraz premierowy singel – „S.O.S.”. Utwór dotarł do szóstego miejsca na liście przebojów w kraju^[28], był także drugim singlem zespołu, który zajął pierwsze miejsce m.in. w Niemczech czy Austrii. We wrześniu 1975 do sprzedaży trafiła składanka charytatywna pt. Stars im Zeichen eines guten Sterns, zawierająca m.in. piosenki ABB-y: „Pick a Bale of Cotton”, „On Top of Old Smokey” i „Midnight Special”, z której dochód został przeznaczony na walkę z rakiem^[35].

Sukces zespołu utrwalił kolejny singel „Mamma Mia”, który błyskawicznie wskoczył na szczyt wielu list przebojów^[28], w styczniu 1976 dotarł do 10. miejsca na amerykańskiej liście World Record Top 100 Singles oraz do 15. miejsca na liście Billboard Hot 100^[29], a w Australii stał się „najlepiej sprzedawanym singlem w historii australijskiego przemysłu rozrywkowego”^[36]. W trakcie trasy promocyjnej po Australii zarejestrowano program The Best of ABBA, który pozostaje jednym z najpopularniejszych widowisk muzycznych w historii kraju^[36]. W tym samym czasie zespół otrzymał nagrodę od wytwórni BMI za jeden z najczęściej granych utworów w amerykańskich stacjach radiowych w 1975. Album ABBA znalazł się na 174. miejscu listy Billboard 200^[29] oraz na 165. miejscu na liście Cashbox^[37].

1976–1982: Kolejne albumy

ABBA w Holandii, 1976

17 czerwca 1976 w Operze Królewskiej w Sztokholmie artyści, premierowo wykonali przebój „Dancing Queen”, na dzień przed uroczystością ślubną króla Karola Gustawa i Silvii Sommerlath^[38]. W październiku 1976 na rynku muzycznym ukazał się czwarty album zespołu ABBA, zatytułowany Arrival, który okazał się przełomową płytą w karierze grupy. Wydawnictwo promowały przeboje, takie jak: „Dancing Queen”, „Knowing Me, Knowing You”, „Money, Money, Money”, „That’s Me” czy „Fernando”, który znalazł się na nowozelandzkim, australijskim i południowoafrykańskim wydaniu albumu i trafił na pierwsze miejsca list przebojów w 13 krajach (m.in. w Niemczech czy Australii) oraz sprzedał się w nakładzie ponad 10 mln egzemplarzy^[39]. W ramach promocji albumu ABBA wyruszyła także do USA, gdzie wystąpiła w kilku popularnych programach telewizyjnych, a były to: Mervin Griffin Show, Tony Orlando Show, Don Kirschner, New Rock Concert, Dinah Shore Show i Bing Crosby Show^[40]. Poza tym w 1976 premierę w szwedzkiej telewizji miał program dokumentalny pt. Abba Dabba Doo^[41], zaś w październiku zespół wystąpił w polskim programie z cyklu Studio 2 – telewizyjny koncert pt. ABBA w Studiu 2 wyemitowano 13 listopada 1976^[42]. W kolejnym roku muzycy wyruszyli w trasę koncertową po Europie^[43], wystąpili m.in. w Norwegii, Belgii, Holandii, Luksemburgu i Niemczech oraz Wielkiej Brytanii, gdzie zagrali koncert w Royal Albert Hall^[44]. Następnie wyruszyli w trasę promocyjną do Australii, obejmującą serię wywiadów telewizyjnych oraz 11 koncertów^[45]. W trakcie trasy powstał fabularyzowany film pt. ABBA. Film^[46], zespół zaś nagrywał też materiał na kolejną płytę – The Album^[47]. Wydawnictwo promowały m.in. single „Take a Chance on Me” i „The Name of the Game”.

ABBA podczas nagrywania teledysku do piosenki Chiquitita (Styczeń 1979)

Zespół podczas wizyty w Rotterdamie, 1979

Płyta albumu pt. Super Trouper z 1980

W styczniu 1978 szwedzcy artyści uczestniczyli w londyńskiej premierze filmu ABBA. Film, po której odebrali nagrodę Carla Alana z rąk księżnej Małgorzaty^[48]. W tym okresie Fältskog niechętnie uczestniczyła w koncertach i wyjazdach zagranicznych ABB-y, chcąc spędzić czas z rodziną, co doprowadzało niekiedy do kłótni w zespole^[49]. W listopadzie 1978 muzycy odbyli trasę promocyjną po Japonii^[50], a w styczniu 1979 zagrali piosenki „Chiquitita” i „He’s Your Brother” w koncercie charytatywnym na rzecz UNICEF-u pt. A Gift of Song, który emitowany był globalnie przez stację NBC^[51]. W ramach trasy koncertowej w marcu wystąpili w Szwajcarii^[52], gdzie zaprezentowali m.in. piosenki: „The King Has Lost His Crown”, „Kisses of Fire”, „Lovers (Live a Little Longer)”, „Does Your Mother Know” oraz przeboje pochodzące z poprzednich wydawnictw^{[53][54][55][56][57]}. 23 kwietnia 1979 wydali ukazał się krążek zatytułowany Voulez-Vous^[58], który nagrywali w Compass Point Studios na Bahamach i Criteria Studios w Miami^[59]. Tego samego roku zespół rozpoczął światową trasę promocyjną^[60], która zakończyła się premierą kolejnego albumu – Super Trouper^[61]. Oprócz tytułowego singla, na płycie znalazły się także utwory, takie jak: „The Winner Takes It All”, „On and On and On”, „Happy New Year” i „Lay All Your Love on Me”^[62]. Album osiągnął sukces komercyjny, docierając do pierwszego miejsca na listach sprzedaży w Wielkiej Brytanii, Niemczech i we Włoszech, a także w krajach skandynawskich. Poza tym zdobył certyfikat złotej płyty w USA, platynowej w Hiszpanii i w Wielkiej Brytanii oraz podwójnie platynowej w Niemczech^[63].

W czerwcu 1980 ukazał się album pt. Gracias por la música, na którym ABBA umieściła swoje przeboje w hiszpańskiej wersji językowej^[64]. Płyta dotarła do pierwszego miejsca na listach przebojów w kilku krajach Ameryki Południowej i Środkowej^[64]. W tym okresie zespół wyruszył także w kolejną światową trasę koncertową^[64]. W styczniu 1981 z okazji 50. urodzin Stiga Andersona muzycy nagrali singiel „Hovas vittne”, który wydali w 200 winylowych egzemplarzach i rozdali gościom podczas przyjęcia urodzinowego menedżera. W tym okresie wytwórnia Polar Music w ich imieniu poinformowała, że ABBA kończy karierę koncertową^[65]. Pod koniec kwietnia wystąpili w programie Dick Cavett Meets ABBA^[66], podczas którego udzielili wywiadu prowadzącemu i wykonali swoje największe przeboje. W listopadzie wydali album pt. The Visitors^[67], który promowali singlami: „One of Us”, „Head Over Heels”, „When All Is Said and Done” oraz tytułowym utworem, który nawiązywał do ówczesnej komunistycznej dyktatury Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) w krajach „demokracji ludowej”^[67]. 31 stycznia 1982 wyemitowano film reportażowy Żeby Polska była Polską, w którym sytuację w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego skomentowali m.in. członkowie ABB-y^[67].

Wiosną 1982 rozpoczęli kolejną sesję nagraniową, po której miała odbyć się ich mała trasa koncertowa. W trakcie sesji prowadzili rozmowy dotyczące materiału na nową płytę, które kończyły się sporami, doprowadzając do nagrania jedynie trzech propozycji: „You Owe Me One”, „I Am the City” i „Just Like That”. Andersson i Ulvaeus nie byli usatysfakcjonowani rezultatami i postanowili odłożyć pracę nad albumem, robiąc sobie przerwę w okresie letnim^[68]. W sierpniu 1982 muzycy powrócili do studia nagraniowego i zmienili strategię działania na resztę roku – postanowili wydać podwójny album kompilacyjny pt. The Singles: The First Ten Years, zawierający ich największe przeboje, oraz napisać i nagrać kilka nowych kompozycji. Na przełomie października i listopada wydali single: „The Day Before You Came”/„Cassandra” i „Under Attack”/„You Owe Me One”^[68]. Utwór „The Day Before You Came” pojawił się w pierwszej piątce zestawień m.in. w Niemczech, Holandii i Belgii^[28]. Na początku listopada ABBA wyruszyła do Londynu w celach promocyjnych, grupa pojawiła się wówczas w kilku ogólnokrajowych programach telewizyjnych, m.in. w Saturday Superstore i The Late, Late Breakfast Show. Zapowiadana w wakacje kompilacja ich przebojów została wydana w listopadzie i trafiła na pierwsze miejsce listy najchętniej kupowanych płyt w Wielkiej Brytanii i Belgii, na piąte miejsce w Niemczech i Holandii oraz do pierwszej dwudziestki w wielu innych europejskich krajach^[28]. Single „I Am the City” i „Just Like That” nie znalazły się na kompilacji The Singles: The First Ten Years, ponieważ planowano zamieścić je na kolejnym albumie, który jednak nigdy nie został wyprodukowany^[69]. W tym samym roku zespół wystąpił w niemieckim programie telewizyjnym Show Express, podczas którego zaśpiewał piosenki „Under Attack”, „Cassandra” i piosenkę „The Day Before You Came”^[70], która okazała się ostatnią kompozycją zaśpiewaną wspólnie przez szwedzki kwartet^[71].

19 listopada 1982 wystąpili po raz ostatni w pełnym składzie podczas szwedzkiego programu Nöjesmaskinen^[69]. 11 grudnia pojawili się na scenie w studiu telewizyjnym talk-show The Late, Late Breakfast Show w Sztokholmie.

Wokalistki zespołu, 1982

Agnetha Fältskog

Anni-Frid Lyngstad

1983–2017: Rozpad i dalsza działalność

Po 1982 pracowali nad własnymi projektami – Fältskog i Lyngstad w wydały kolejne solowe albumy^[72][73], a Ulvaeus i Andersson napisali utwory do musicali Chess^[69] i Kristina från Duvemåla^[74]. W wywiadach z tamtego okresu wokaliści dementowali pogłoski o rozpadzie grupy^[75]. Poza występem telewizyjnym w 1986, kiedy to zaśpiewali utwór „Tiveds hambo” z okazji urodzin Stiga Andersona^[76], ABBA nie prezentowała się razem publicznie.

Na początku lat 90. Ulvaeus i Fältskog pozwali Stiga Andersona za narażenie ich na poważne kłopoty prawne (oskarżano ich o malwersacje w zeznaniach podatkowych) po tym, jak menedżer zainwestował w liczne przedsięwzięcia, które przynosiły straty finansowe^[77]. Między stronami doszło do ugody^[78]. Odszkodowanie w wysokości 27 mln koron szwedzkich przekazał na rzecz organizacji dobroczynnej Amnesty International^[77]. W 1992 zespół U2 podczas koncertu w Sztokholmie złożył kwartetowi hołd, zapraszając Ulvaeusa i Anderssona do wspólnego odśpiewania piosenki „Dancing Queen”^[79].

W 1999 w Londynie premierę miał współtworzony przez Ulvaeusa i Anderssona musical Mamma Mia!, którego akcja opierała się na przebojach ABB-y^[80]. Spektakl cieszył się dużym zainteresowaniem publiczności, a w kolejnych latach wystawiany był m.in. w Australii, Stanach Zjednoczonych oraz Europie^[81]. Odrzucili ofertę 1 mld dol. za zagranie światowej trasy koncertowej w 2000, która miałaby obejmować 100 koncertów^[82]. W 2002 Ulvaeus zaprzeczył, jakoby grupa miałaby się reaktywować^[83][84].

(c) Daniel Åhs Karlsson, CC BY 3.0

Członkowie Abby wraz z aktorami na premierze filmu Mamma Mia! (2008)

W 2004 członkowie zespołu zagrali epizodyczne role w minifilmie pt. Our Last Video Ever, który premierowo pokazano w trakcie półfinału 49. Konkursu Piosenki Eurowizji, a zarazem 30 lat po zwycięstwie zespołu w finale konkursu^[85]. Nagranie zostało następnie wydane na DVD pt. The Last Video^[86]. Rok później członkowie grupy uczestniczyli w uroczystej premierze musicalu Mamma Mia! w Sztokholmie^[87], pierwszy raz od lat pojawiając się publicznie razem^[81]. Ulvaeus i Andersson w wywiadzie udzielonym magazynowi „Sunday Telegraph” niedługo przed premierą musicalu ponownie zdementowali informacje o reaktywacji ABB-y^[88]. 4 lipca 2008 wszyscy czworo uczestniczyli w szwedzkiej premierze amerykańskiego filmu opartego na fabule spektaklu^[89][90].

W 2010 zostali wprowadzeni na Rock and Roll Hall of Fame^[91].

od 2018: Reaktywacja zespołu

27 kwietnia 2018 ogłosili reaktywację zespołu i zapowiedzieli wydanie nowych piosenek. Później poinformowali, że wyruszą także w wirtualną trasę koncertową^[92]. 2 września 2021 swoją premierę miały utwory „I Still Have Faith in You” i „Don't Shut Me Down” zapowiadające album pt. Voyage, którego premierę zaplanowano na 5 listopada 2021. 27 października Benny Anderson w wywiadzie dla gazety „Guardian” oficjalnie potwierdził koniec działalności grupy^[93]. Album Voyage będzie ostatnią płytą grupy.

Nazwa i logotyp zespołu

Początkowe logo zespołu

Logotyp zespołu

Podświetlony logotyp zespołu

W początkowym okresie działalności występowali pod nazwą Festfolk^[13], oznaczającą „zaręczone pary” bądź „świętujących ludzi”^[78]. Wydawali single także jako „Björn & Benny, Agnetha & Anni-Frid”^[78]. W 1973 Anderson zaczął odnosić się do wokalistów zwrotem „ABBA”, akronimem utworzonym od pierwszych liter ich imion^[94]. Początkowo uznawano to za grę słów, bowiem ABBA była również nazwą szwedzkiego przedsiębiorstwa konserw rybnych^[78]. Menedżer stwierdził, że nazwa firmy znana jest jedynie w kraju, dlatego przyjął nazwę ABBA jako odpowiednią dla zespołu z szansą na zrobienie kariery na rynku międzynarodowym. W późniejszym okresie formacja negocjowała z przedsiębiorstwem rybnym o nadanie im praw autorskich do nazwy^[95]. Pierwsza litera B w logo materiału promocyjnego zespołu w 1976 była zapisana lustrzanym odbiciem, które później zostało przyjęte i stało się zarejestrowanym znakiem towarowym formacji. Po raz pierwszy nowa nazwa grupy została napisana na arkuszu sesji nagraniowej ze Studia Metronom w Sztokholmie z 16 października 1973.

Oficjalne logo ᗅᗺᗷᗅ, wykonane czcionką News Gothic, zostało zaprojektowane przez Rune Söderqvista i umieszczone po raz pierwszy na singlu „Dancing Queen” w sierpniu 1976, a później na wszystkich oryginalnych płytach zespołu. Pomysł oficjalnego logotypu został zaproponowany przez niemieckiego fotografa Wolfganga Heilemanna podczas sesji zdjęciowej do młodzieżowego czasopisma Bravo. Na jednym ze zdjęć każdy członek zespołu trzymał olbrzymi inicjał litery swojego imienia, jednak Andersson trzymał swoją tabliczkę do góry nogami^[41].

Charakterystyka muzyczna

W repertuarze ABB-y znajdują się głównie piosenki popowe, ale też rockowe^[27] oraz ballady^[32]. Na albumie ABBA słychać ponadto brzmienia reggae, funk i muzyki klasycznej^[96]. Płyta Arrival zawierała m.in. utwory utrzymane w stylistyce kabaretowej i musicalowej^[97]. Inspiracje musicalem znalazły się także na krążku The Album^[98]. Zainspirowani sukcesem grupy Bee Gees, po premierze filmu Gorączka sobotniej nocy (co miało miejsce pod koniec lat 70.) zaczęli tworzyć muzykę w stylu disco^[99]; trend ten znalazł odzwierciedlenie na albumie Voulez-Vous^[59]. Z tych brzmień zrezygnowali już przy nagraniu kolejnej płyty – Super Trouper^[61]. W latach 80. inspirowali się stylem new romantic^[100].

W większości utworów zespołu główne partie wokalne śpiewają sopranistka Agnetha Fältskog i mezzosopranistka Anni-Frid Lyngstad^[96]. Kompozytorami zdecydowanej części piosenek byli Benny Andersson i Björn Ulvaeus^[101], którym w pisaniu czasem partnerował Stig Anderson^[102].

W tekstach piosenek grupa poruszała głównie temat miłości, umieszczała w nich także refleksje na tematy społeczne, takie jak np. rola pieniądza w życiu człowieka („Money, Money, Money”)^[97], konsekwencje wojny, prawo wyboru czy wolność człowieka jako jednostki^[47]. W latach 80. często śpiewali o rozstaniach, samotności i przemijaniu^[103]. Z uwagi na rosnącą popularność ABB-y w krajach Ameryki Południowej na przełomie lat 70. i 80., szwedzcy muzycy nagrali album Gracias por la musica z piosenkami w języku hiszpańskim^[104].

Upamiętnienie

ABBA uchodzi za drugi najpopularniejszy szwedzki towar eksportowy, tuż za producentem samochodów osobowych marki Volvo^[105].

Po rozpadzie ABB-y w 1983 we Francji wyprodukowano show Abbacadabra, w którym młodzież wykonała 14 przebojów z dorobku zespołu. W 2009 brytyjska telewizja BBC zrealizowała koncert Thank You For the Music: A Celebration of the Music of ABBA, w którym lokalni wykonawcy zaśpiewali hitów z repertuaru grupy^[106].

Krasnale ogrodowe stylizowane na członków zespołu

Lalki Abby, stworzone na potrzeby minifilmu Our Last Video Ever

Woskowe figury członków grupy znajdujące się w Muzeum ABB-y

We wrześniu 1992 wytwórnia Polygram wydała album kompilacyjny pt. ABBA Gold: Greatest Hits, zawierający największe przeboje grupy^[77], który roszedł się w nakładzie 6 mln egzemplarzy^[107]. Składanka promowana była przez singel „Dancing Queen”, który powrócił na brytyjskie listy przebojów, docierając do 16. miejsca^[28]. Rok później pojawiła się kolejna składanka hitów grupy pt. More ABBA Gold: More ABBA Hits, zawierająca także niewydany wcześniej utwór „I Am the City”^[107]. W 1994 ukazało się czteropłytowe wydawnictwo pt. Thank You for the Music, zawierające wszystkie przeboje zespołu oraz utwór „ABBA Undeleted”, będący mieszanką fragmentów niewydanych wcześniej piosenek grupy^[108]. 2 listopada 2001 do sprzedaży trafił dwupłytowy album kompilacyjny pt. The Defenitive Collection, zawierający wszystkie single ABB-y wydane przez Polar Music w latach 1972–1982 oraz remiksy utworów „Ring Ring” i „Voulez-Vous”^[109]. W 2005 wytwórnia Universal wydała zbiór wszystkich studyjnych nagrań ABB-y pt. The Complete Studio Recordings^[110]. W listopadzie 2008 do sprzedaży trafiło wydawnictwo pt. The Albums, które zawierało wszystkie osiem albumów studyjnych zespołu oraz dziewiąty z rzadko publikowanymi piosenkami^[111]. W kwietniu 2012 Universal wydał reedycję albumu The Visitors, na której dodatkowo umieścił dodatkowe materiały filmowe oraz demo wcześniej niepublikowanego utworu „From a Twinkling Star to a Passing Angel”^[110].

W 1988 z inicjatywy australijski wokalistów Roda Leissle’a i Johna Tyrrella powstał zespół parodystyczny Björn Again^[112], którego członkowie występują na scenie wystylizowani na członków ABB-y^[108]. Na początku lat 90. brytyjski zespół Erasure nagrał album pt. Abba-esque z ich wersjami utworów ABB-y, które dotarły na pierwsze miejsca list przebojów^[77]. W 1998 powstał zespół ABBA Teens, który po interwencji Anderssona zmienił nazwę na A*Teens^[108]; ich pierwszy album pt. The Abba Generation zawierał przeboje ABB-y w nowych aranżacjach^[113].

Utwory ABB-y wykonało także wielu artystów z całego świata, m.in.: Evan Dando z zespołu The Lemonheads („Knowing Me, Knowing You”)^[114], Sinéad O’Connor i Stephen Gately („Chiquitita”)^[115], Tanita Tikaram, Blancmange i Steven Wilson („The Day Before You Came”)^{[116][117][118]}, Cliff Richard („Lay All Your Love on Me”)^[119], Dionne Warwick, Peter Cetera i zespół Celebrity Skin („S.O.S.”)^{[120][121][122]}, Yngwie Malmsteen („Gimme! Gimme! Gimme! (A Man After Midnight)”)^[123], zespół Therion („Summer Night City”)^[124], Marshall Crenshaw („Knowing Me, Knowing You”)^[125] czy Kylie Minogue („Dancing Queen”)^[126]. W 1996 album z utworami zespołu nagrała Królewska Orkiestra Filharmoniczna^[108]. Fascynację muzyką ABB-y i pochwałę ich twórczości publicznie wyraził szereg światowych artystów, m.in. Bono, Brian May, John Lennon, Kurt Cobain, Roy Davies, Joel Ramone, Joe Strummer, Noel Gallagher, Pete Townshend, Keith Moon, Robert Plant, Bruce Springsteen, Sting, Tina Turner, Björk, Shirley Manson, Moby, Sinéad O’Connor, Dionne Warwick, Tanita Tikaram, Madonna, Fredrik Åkesson, Ron Wood, Glen Matlock, Sid Vicious^[127] oraz Kylie Minogue^[106] i Gary Barlow^[128]. Amerykańska piosenkarka Cher we wrześniu 2018 wydała album pt. Dancing Queen, na którym umieściła własne interpretacje przebojów ABB-y^[129]; płytę promowała międzynarodową trasą koncertową Here We Go Again Tour^[130].

Niektóre piosenki ABB-y znalazły się w ścieżce dźwiękowej do filmu Wesele Muriel (1994)^[131]. W 2005 Madonna wypuściła utwór „Hung Up”, w którym wykorzystała sampel z przeboju „Gimme! Gimme! Gimme! (A Man After Midnight)”, na co uzyskała zgodę od Anderssona i Ulvaeusa^[106].

14 sierpnia 2008 oficjalna ścieżka dźwiękowa z filmu Mamma Mia!, opartego na przebojach ABB-y, dotarła na pierwsze miejsce amerykańskiej listy przebojów Billboard 200^[28]. Album rozszedł się w nakładzie ponad 5 mln egzemplarzy na świecie^[132]. W 2018 do sprzedaży trafiła ścieżka dźwiękowa z kontynuacji filmu – Mamma Mia: Here We Go Again!^[133].

W 2008 wydawca Sony Computer Entertainment Europe, we współpracy z Universal Music Group Sweden AB, wypuścił do sprzedaży grę SingStar ABBA na konsole PlayStation 2 i PlayStation 3^[134][135]. 15 listopada 2011 firma Ubisoft wydała grę na konsolę Wii – ABBA: You Can Dance^[136].

W 2012 podobizny członków zespołu znalazły się w Muzeum Figur Woskowych Madame Tussaud w Londynie^[137].

7 maja 2013 w Sztokholmie odbyło się otwarcie muzeum poświęconego zespołowi^[138].

Dyskografia

Albumy studyjne

• Ring Ring (1973)
• Waterloo (1974)
• ABBA (1975)
• Arrival (1976)
• The Album (1977)
• Voulez-Vous (1979)
• Super Trouper (1980)
• The Visitors (1981)
• Voyage (2021)

Zobacz też

• ABBA The Museum
• Abba Love Stories
• Mamma Mia!
• Mamma Mia! The Movie
• Mamma Mia! Here We Go Again

Przypisy

Bibliografia

• Marzena Tarka: ABBA. Fenomen i legenda. Bielsko Biała: Wydawnictwo Pascal, 2013. ISBN 978-83-7642-236-7.
• Claire Welch: ABBA. Anna Ratajczyk (tłum.). Wydawnictwo Olesiejuk, 2013. ISBN 978-83-7844-115-1.
• Carl Magnus Palm: Bright Lights, Dark Shadows: The Real Story of ABBA. Londyn: Omnibus, 2001. ISBN 0-7119-8389-5.
• AndrewA. Oldham AndrewA., TonyT. Calder TonyT., ColinC. Irvin ColinC., ABBA: The Name of the Game, 1995, ISBN 0-283-06232-0 .
• Jean-Marie Potiez: ABBA – The Book. 2000. ISBN 1-85410-928-6.
• Carl Joslin Palm: From ABBA to Mamma Mia!. 2004. ISBN 1-85227-864-1.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa zespołu
• Dyskografia ABBA w bazie MusicBrainz (ang.)

Zwycięzcy Konkursu Piosenki Eurowizji

1956–1959	1956 Lys Assia 1957 Corry Brokken 1958 André Claveau 1959 Teddy Scholten
1960–1969	1960 Jacqueline Boyer 1961 Jean-Claude Pascal 1962 Isabelle Aubret 1963 Grethe i Jørgen Ingmannowie 1964 Gigliola Cinquetti 1965 France Gall 1966 Udo Jürgens 1967 Sandie Shaw 1968 Massiel 1969 Frida Boccara, Lenny Kuhr, Lulu i Salomé
1970–1979	1970 Dana 1971 Séverine 1972 Vicky Leandros 1973 Anne-Marie David 1974 ABBA 1975 Teach-In 1976 Brotherhood of Man 1977 Marie Myriam 1978 Jizhar Kohen i Alphabeta 1979 Gali Atari i Milk and Honey
1980–1989	1980 Johnny Logan 1981 Bucks Fizz 1982 Nicole 1983 Corinne Hermès 1984 Herreys 1985 Bobbysocks 1986 Sandra Kim 1987 Johnny Logan 1988 Céline Dion 1989 Riva
1990–1999	1990 Toto Cutugno 1991 Carola 1992 Linda Martin 1993 Niamh Kavanagh 1994 Paul Harrington i Charlie McGettigan 1995 Secret Garden 1996 Eimear Quinn 1997 Katrina and the Waves 1998 Dana International 1999 Charlotte Nilsson
2000–2009	2000 Olsen Brothers 2001 Tanel Padar, Dave Benton & 2XL 2002 Marie N 2003 Sertab Erener 2004 Rusłana 2005 Elena Paparizou 2006 Lordi 2007 Marija Šerifović 2008 Dima Biłan 2009 Alexander Rybak
2010–2019	2010 Lena Meyer-Landrut 2011 Ell i Nikki 2012 Loreen 2013 Emmelie de Forest 2014 Conchita Wurst 2015 Måns Zelmerlöw 2016 Dżamała 2017 Salvador Sobral 2018 Netta 2019 Duncan Laurence
2020–2029	2020 konkurs odwołany 2021 Måneskin 2022 Kalush

(c) AxG, CC BY-SA 3.0