Abd ar-Rahman al-Bazzaz

Abd ar-Rahman al-Bazzaz

Data i miejsce urodzenia	20 lutego 1913 Bagdad
Data i miejsce śmierci	28 czerwca 1973 Londyn
premier Iraku
Okres	od czerwca 1966 do 9 sierpnia/6 września 1966
Przynależność polityczna	Arabska Unia Socjalistyczna
Poprzednik	on sam
Następca	Nadżi Talib
premier Iraku
Okres	od 21 września 1965 do czerwca 1966
Przynależność polityczna	Arabska Unia Socjalistyczna
Poprzednik	Arif Abd ar-Razzak
Następca	on sam
minister spraw zagranicznych Iraku
Okres	od 6 września 1965 do 11 grudnia 1965
Przynależność polityczna	Arabska Unia Socjalistyczna
Poprzednik	Nadżi Talib
Następca	Adnan al-Badżahdżi

Abd ar-Rahman al-Bazzaz (ur. 1913, zm. 1973) – iracki polityk, dwukrotny premier Iraku w latach 1965-1966 i ponownie między czerwcem a wrześniem 1966. Prawnik, wykładowca akademicki, teoretyk panarabizmu.

Życiorys

Wczesna działalność

Z wykształcenia prawnik, w 1934 ukończył studia licencjackie w Bagdadzie, następnie kontynuował wyższe studia w Londynie. W kolejnych latach był aktywny w kręgach irackich nacjonalistów arabskich; był przy tym człowiekiem głęboko religijnym i uważał, że panarabizm nie wyklucza bycia gorliwym muzułmaninem, a nawet znajduje uzasadnienie w religijnej tradycji. Z powodu swojego zaangażowania w ruchu nacjonalistycznym został w 1942^[1] aresztowany na fali represji wymierzonych po interwencji brytyjskiej w zwolenników rządów al-Kilaniego i Złotego Czworoboku. W więzieniu pozostał do końca II wojny światowej^[2].

Po wyjściu na wolność wrócił do pracy zawodowej i do 1956 był dziekanem szkoły prawniczej w Bagdadzie. W wymienionym roku został zwolniony za protest przeciwko naruszaniu wolności słowa przez rząd Nuriego as-Sa’ida; następnie trafił do aresztu, a po zwolnieniu został zmuszony do wyjazdu ze stolicy kraju. Wrócił do niej po rewolucji w Iraku i ponownie zaangażował się w działalność organizacji panarabskich^[2]. Był jednak raczej teoretykiem niż praktykiem, nie był związany z żadną organizacją na stałe^[3].

1958-1965

Stojący na czele rewolucyjnego rządu Abd al-Karim Kasim odciął się jeszcze w 1958 od haseł jedności wszystkich Arabów, usunął z administracji państwowej panarabistów oraz członków irackiego oddziału partii Baas i postanowił w pierwszej kolejności przeprowadzać gruntowne reformy w samym Iraku^[4]. W rezultacie al-Bazzaz został ponownie uwięziony; po zwolnieniu udał się na emigrację do Kairu i pozostał tam do zamachu stanu w lutym 1963, w czasie którego Kasim został obalony i zamordowany. Sformowany przez reprezentantów partii Baas oraz panarabskich wojskowych rząd mianował go ambasadorem Iraku w Egipcie (1963), a następnie w Wielkiej Brytanii (1963-1964). W 1964 został sekretarzem generalnym OPEC i pozostawał nim przez rok^[2]. We wrześniu 1965, gdy upadł rząd Tahira Jahji, został wezwany do Bagdadu, by wejść do nowego gabinetu Arifa Abd ar-Razzaka jako wicepremier, minister spraw zagranicznych oraz minister ropy naftowej^[2].

Jeszcze w tym samym miesiącu premier Abd ar-Razzak podjął nieudaną próbę przeprowadzenia puczu i odsunięcia od władzy prezydenta Abd as-Salama Arifa. Zamach stanu został powstrzymany przez wierną głowie państwa Gwardię Republikańską^[3]. Po tym wydarzeniu Abd as-Salam Arif, wieloletni przyjaciel al-Bazzaza^[2], powierzył mu misję stworzenia nowego rządu. Al-Bazzaz stał się tym samym pierwszym od 1958 cywilnym premierem Iraku, a jego rząd nie miał już nosić nazwy Narodowej Rady Rewolucyjnego Dowództwa^[3].

Premier

Abd ar-Rahman al-Bazzaz jako premier Iraku z prezydentem Egiptu Gamalem Abdel Naserem

Objęcie stanowiska premiera przez al-Bazzaza wzbudziło duże nadzieje wśród zwolenników demokracji parlamentarnej i zamożniejszych warstw społecznych skłaniających się ku gospodarce liberalnej. Nowy szef rząd faktycznie zapowiadał ponowne zalegalizowanie partii politycznych, rozpisanie pierwszych od kilku lat wyborów parlamentarnych i poszerzenie zakresu wolności politycznych obywateli. Wykonał gesty pod adresem prywatnego biznesu, zapowiadając koniec akcji nacjonalizacyjnych i zwiększenie rekompensat dla właścicieli ziemskich, którzy stracili majątki podczas reformy rolnej. Swoją politykę gospodarczą określał mianem "ostrożnego socjalizmu", co oznaczało w praktyce budowanie gospodarki mieszanej. Pojawiła się nadzieja, że cywilny premier zakończy zaangażowanie polityczne wojskowych^[3]. W rzeczywistości jednak rząd al-Bazzaza był bardzo słaby, a jego istnienie zależało wyłącznie od poparcia prezydenta Arifa^[3]. Liberalizm gospodarczy al-Bazzaza doprowadził do utraty poparcia dla niego w środowiskach irackich panarabistów (naserystów)^[2].

W kwietniu 1966 Abd as-Salam Arif zginął w wypadku helikoptera^[3]. Al-Bazzaz sugerował swoją kandydaturę na wakujący urząd prezydencki^[2], jednak Narodowa Rada Obrony oraz rząd opowiedzieli się za powołaniem na niego brata zmarłego przywódcy, Abd ar-Rahmana Arifa. Nowy prezydent po raz drugi mianował go premierem. Autorytet Abd ar-Rahmana Arifa w wojsku, także w Gwardii Republikańskiej, był jednak znacznie mniejszy, niż pozycja jego nieżyjącego brata. W rezultacie Arif nie był w stanie bronić rządu al-Bazzaza, złożonego z nowych ministrów, sceptycznych wobec dominacji wojskowych, przed rosnącą wrogością wyższych oficerów^[5]. Pierwszą przyczyną konfliktu między gabinetem a armią były dążenia al-Bazzaza, by w ramach odnowy budżetu odebrać armii część kierowanych na nią środków ze sprzedaży ropy^[5]. Drugim problemem stała się kwestia kurdyjska. W maju 1966, po serii porażek ponoszonych przez armię iracką w starciach z kurdyjskimi partyzantami Mustafy Barzaniego, premier skontaktował się z przywódcą buntu i uzgodnił z nim warunki zawieszenia broni. Zadeklarował szacunek dla ruchu narodowego Kurdów i gotowość uznania ich aspiracji, co umożliwiło rozpoczęcie negocjacji. W czerwcu 1966 przedstawił Kurdom dwunastopunktową propozycją porozumienia, która była najkorzystniejszą ofertą, jaką kiedykolwiek dotąd zaproponowało im państwo irackie. Al-Bazzaz zapowiedział wyznaczenie stałych miejsc dla deputowanych kurdyjskich w parlamencie irackim i nadanie Irakowi statusu państwa dwunarodowego, traktującego na równi języki i kultury arabską oraz kurdyjską. Barzani zaakceptował ten projekt jako podstawę do dalszych pertraktacji^[5].

Daleko idące propozycje przedstawione Kurdom zaniepokoiły oficerów irackich, gdyż w ich ocenie godziły w autorytet armii, otwierały drogę do wyodrębnienia niepodległego Kurdystanu z terytorium Iraku, a także mogłyby podnieść autorytet al-Bazzaza i umożliwić mu realizację planów powrotu do demokracji parlamentarnej. W rezultacie w sierpniu 1966 oficerowie wymusili na prezydencie zdymisjonowanie al-Bazzaza i powierzenie misji tworzenia nowego gabinetu dawnemu Wolnemu Oficerowi, Nadżiemu Talibowi (oficjalnie dymisja premiera nastąpiła 6 września 1966^[2]). Zmiana rządu pociągnęła za sobą wycofanie się z planu uregulowania stosunków z Kurdami^[5].

Ostatnie lata

Po zamachu stanu w Iraku w 1968 i powtórnym objęciu pełni władzy przez iracki oddział partii Baas został aresztowany na fali represji^[6]. Zwolniono go po dwóch latach z powodu złego stanu zdrowia. Trzy lata później zmarł^[2].

Przypisy