Abolicjonizm
Abolicjonizm (z łac. abolitio „zniesienie, umorzenie” i -izm z gr. ισμός ismos „wiedza”)[1] – w XVIII i XIX wieku ruch społeczno-polityczny i ideowy w Europie (głównie w Wielkiej Brytanii i Francji) i obu Amerykach (głównie w Stanach Zjednoczonych), stawiający sobie za zadanie zniesienie niewolnictwa i związanego z nim handlu ludźmi.
Ruch został zapoczątkowany przez kwakrów żyjących w angielskich koloniach w Ameryce Północnej[2]. Zyskał poparcie czołowych autorytetów Europy, przede wszystkim angielskich i francuskich filozofów Oświecenia. Pierwsze towarzystwa abolicyjne powstały w 2. połowie XVIII wieku – w 1753 w Wielkiej Brytanii, w 1775 w USA, i w 1788 we Francji. Wybitnymi działaczami abolicjonizmu byli m.in. G. Sharp i Th. Clarkson (Wlk. Brytania), Benjamin Franklin, A. Benezet i B. Rush (USA), H. Gregoire i Jacques Pierre Brissot de Warville (Francja).
W okresie rewolucji francuskiej 1789–1799 na mocy decyzji Konwentu Narodowego z 4 lutego 1794 Francuzom zakazano handlu niewolnikami i zniesiono niewolnictwo w koloniach francuskich. Była to pierwsza decyzja w tej sprawie podjęta przez władze państwowe. Została jednak odwołana 20 maja 1802 przez Napoleona Bonaparte. Znacznie większy wpływ na sytuację niewolników w koloniach francuskich miało zwycięskie powstanie niewolników we francuskiej kolonii Saint-Domingue (wybuchło w nocy z 22 na 23 sierpnia 1791), które doprowadziło w roku 1804 do proklamowania niepodległości Haiti, państwa byłych niewolników, na które odtąd powoływali się abolicjoniści.
Istotny wpływ na losy niewolnictwa miała polityka Wielkiej Brytanii, gdzie w 1807 uchwalono zakaz udziału obywateli brytyjskich w handlu niewolnikami, w 1833 zniesiono niewolnictwo w części kolonii brytyjskich (ostatecznie w 1843), a w połowie lat 60. XIX wieku doprowadzono do likwidacji transatlantyckiego handlu niewolnikami. Również Francja w początkach 1848 na wniosek François Arago zniosła niewolnictwo w swoich koloniach.
W USA walka o abolicję była trudna ze względu na oparcie na niewolnictwie plantacyjnej gospodarki południowych stanów – zaniepokojone zamachem na swój dotychczasowy tryb życia i wyborem Abrahama Lincolna na prezydenta ogłosiły secesję, co w konsekwencji doprowadziło do wybuchu wojny secesyjnej. W 1863 proklamowana została emancypacja czarnoskórych zamieszkujących południowe stany, natomiast w 1865 roku 13. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych zniosła niewolnictwo na terenie całego kraju.
W Ameryce Południowej kraje uzyskujące niepodległość same znosiły niewolnictwo, kolejno: Chile 1823, Meksyk 1829, Boliwia 1831, Urugwaj 1842, Ekwador 1851, Peru i Wenezuela 1854; na Kubie dokonał tego w 1880 rząd hiszpański. W Brazylii w 1880 zostało założone Brazylijskie Stowarzyszenie do Walki z Niewolnictwem, a w 1888 parlament zniósł ostatecznie niewolnictwo.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Władysław Kopaliński: abolicja; abolicjonizm. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
- ↑ Kazimierz Bem: Język religijny w sporze o niewolnictwo w XVIII i XIX wieku w USA (www.opentheology.org)
Bibliografia
- David Nathaniel Gellman: Emancipating New York: The Politics of Slavery And Freedom, 1777–1827. Louisiana State Univ Press, 2006. ISBN 0-8071-3174-1. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Public domain image more than 100 years since creation, therefore further sourcing not required. Arab Slave Traders. A 19th-century engraving depicting an Arab slave-trading caravan transporting black African slaves across the Sahara. The trans-Saharan slave trade developed in the 7th and 8th centuries as Muslim Arabs conquered most of North Africa. The trade grew significantly from the 10th to the 15th century and peaked in the mid-19th century