Aborygeni tajwańscy

Stroje ludowe Gaoszanów (para w środku)

Aborygeni tajwańscy (chiń. 原住民; pinyin yuánzhùmín) – autochtoniczna ludność Tajwanu. Republika Chińska oficjalnie uznaje 16 grup aborygeńskich: Ami, Atayal, Bunun, Hla’alua, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku, Tsou, Yami^[1]. Posługują się językami tajwańskimi, należącymi do rodziny języków austronezyjskich^[2].

Historia

Młodzieniec z plemienia Tsou

Do 1624 roku, kiedy Holendrzy ustanowili swoją kolonię na Tajwanie, Aborygeni stanowili główną ludność wyspy. Na zachodnim jej wybrzeżu pojawiali się Chińczycy, zwłaszcza z Fujianu, ale nie osiedlali się tam w większej liczbie. Większość zajmowała się rybactwem lub handlem z Aborygenami, którzy sprzedawali im lokalne produkty (w szczególności leśne). Aborygeni podówczas cieszyli się złą sławą niebezpiecznych barbarzyńców, i Chińczycy nie podejmowali prób ich intensywnej akulturacji^[3]. Sytuacja zmieniła się wraz z przybyciem Holendrów, którzy z jednej strony podejmowali próby chrystianizacji Aborygenów, a równocześnie sprowadzili ponad 30 tys. Chińczyków na wyspę, by rozwinąć intensywną produkcję rolną (Aborygeni posługiwali się prostymi metodami uprawy wypaleniskowej) i jako pośredników do handlu i opodatkowywania Aborygenów. Efektem kolonialnej polityki były liczne powstania, które Holendrzy tłumili dzięki sile militarnej i wykorzystaniu sojuszy: z Aborygenami przeciw Chińczykom, z Chińczykami przeciw Aborygenom^[4].

Populację tajwańskich Aborygenów zdziesiątkowały powstania antyholenderskie, a następnie antychińskie. Zamieszkujących zachodnią część wyspy Aborygenów Chińczycy nazywali Pingpuzu (chiń. 平埔族; dosł. „ludy nizin”) lub Aborygenami Nizinnymi, a wschodnią, górską część – Gaoshanzu (chiń. 高山; pinyin Gāoshān; dosł. „ludy gór”), lub Aborygenami Górskimi. Ponieważ tylko grupy, które wyemigrowały w góry lub pierwotnie w nich mieszkały, nie poddały się sinizacji, termin „Gaoshan” stał się synonimem „aborygena” i jest wciąż używany. Po zajęciu Tajwanu przez Japończyków w 1895 roku Aborygeni byli prześladowani jako „ludność dzika”. Po przejęciu władzy na Tajwanie przez Kuomintang w 1949 roku aż do lat 90. prowadzono przymusową sinizację Aborygenów.

Posiadają 8 reprezentantów w tajwańskim parlamencie.

Demografia i rozmieszczenie Aborygenów

Rozmieszczenie aborygeńskich gmin na Tajwanie; zielone – tereny górskie, szare – nizinne

Populacja Aborygenów w latach 1995–2016^[5]

Kultura

Tradycyjna rzeźba Paiwanów

Aborygeni tajwańscy początkowo nie znali pisma, ale używali systemu węzłów do odnotowywania najistotniejszych zdarzeń historycznych. Żyją we wspólnotach wiejskich, mają organizację rodową i plemienną. Są rolnikami (uprawy na nawadnianych polach tarasowych) i myśliwymi. W kulturze istotny jest wąż (w sztuce liczne przedstawienia istot o głowach ludzkich i ciałach węży).

Religia

Pierwotnie byli animistami, część z nich oddawała cześć totemom, przedstawiającym najczęściej węże. W przeszłości Aborygeni tajwańscy byli łowcami głów, które przechowywali.

W okresie rządów dynastii Qing część Aborygenów przyjęła buddyzm.

Około 70% tajwańskich Aborygenów wyznaje chrześcijaństwo (głównie katolicyzm i prezbiterianizm), co jest wynikiem przeprowadzonej w XIX wieku chrystianizacji.

Język

(c) Kwamikagami z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Zasięg poszczególnych języków tajwańskich

Niegdyś Aborygeni tajwańscy posługiwali się wyłącznie językami tajwańskimi z grupy języków austronezyjskich. Obecnie część z tych języków już wymarła, do czego w dużej mierze przyczyniła się polityka sinizacji za rządów Czang Kaj-szeka, podczas której w 1953 r. narzucono Aborygenom standardowy język mandaryński. Dopiero w ostatnich latach języki tajwańskie zostały wprowadzone do szkół.

Obecnie językami tajwańskimi posługuje się ok. 200 tys. Aborygenów.

Zobacz też

• ludy austronezyjskie
• Aborygeni australijscy

Przypisy

Bibliografia

• Li Yih-yuan. Four Hundred Years of Ethnic Relations in Taiwan. „New Asia Academic Bulletin”. 8, s. 103–115, 1989. Institute of Ethnology, Academia Sinica. (ang.). 
• Obyczaje, ludy, języki świata. Encyklopedia PWN. Warszawa: PWN, 2006.
• Ewa Zajdler: Niechińskie języki Tajwanu. Warszawa: Dialog, 2000.