Abu Hajjan at-Tauhidi

Abu Hajjan at-Tauhidi (arab. أبو حيان التوحيدي, zm. 1020 w Bagdadzie[1] lub 1023[2]) był wybitnym literatem i myślicielem arabskim z Bagdadu epoki Abbasydów. Działał m.in. na dworach wezyrów bujjidzkich. W swoich dziełach, odznaczających się przejrzystym i nieskażonym zbytnią ozdobnością stylem, przekazał obraz dyskusji literackich i filozoficznych, w których aktywnie uczestniczył.

Tło twórczości

X wiek był w świecie arabsko-muzułmańskim okresem intensywnego życia literackiego i filozoficznego. Jednak postać At-Tauhidiego należy do tych wybitnych klasyków kultury arabskiej, po których literatura arabska, a dokładniej mówiąc twórczość oryginalna, chyli się powoli ku upadkowi[3].

At-Tauhidi studiował u wybitnych filologów, filozofów i prawników[1]. Nie miał łatwego życia: nie mogąc znaleźć mecenasa, przenosił się z jednego dworu na drugi i doświadczał nędzy[4]. Działał w Persji na dworze bujjidzkim w Ar-Rajju, gdzie toczył spory z wezyrami literatami Ibn al-Amidem i As-Sahibem Ibn Abbadem, oraz w Bagdadzie.

Dzieła

At-Tauhidi zostawił po sobie wiele dzieł, do niedawna były jednak zapomniane[5]. Średniowieczny literat Jakut al-Hamawi w swoim Słowniku pisarzy cytuje ich 17[1]. Najważniejsze z nich to:

  • Al-Mukabasat (المقابسات, Posiedzenia naukowe), przegląd zagadnień filozoficznych dyskutowanych w owym czasie w kołach intelektualistów Bagdadu, związanych z filozofią grecką[6].
  • Kitab al-imta wa-al-mu'anasa (كتاب الإمتاع والمؤانسة, Księga [dostarczająca] przyjemności i przyjaźni), sprawozdanie z trwających 40 wieczorów dyskusji literackich toczonych pod patronatem wezyra Ibn al-Arida. Wiele miejsca poświęca się w nim ezoterycznemu stowarzyszeniu Braci Czystości (arab. Ichwan as-Safa)[6], do którego być może należał At-Tauhidi[7].
  • As-Sadaka wa-as-Sadik (الصداقة والصديق, O przyjaźni i przyjacielu).
  • Al-Iszarat al-ilahijja (الإشارات الإلهية, Wskazania boskie), utwór o treści religijnej zawierający żarliwe modlitwy i homilie[7].
  • Masalib al-wazirajn (مثالب الوزيرين, Wady dwóch wezyrów) złośliwa satyra wymierzona w dwóch wezyrów na służbie Bujjidów a zarazem literatów: Ibn al-Amida i As-Sahiba Ibn Abbada, w której autor przedstawia niepochlebne wiadomości o nich i wykpiwające ich anegdoty[2].
  • Al-Basa'ir wa-az-zacha'ir (البصائر والذخائر, Spojrzenia przenikliwe i skarby [myśli]), obszerna antologia adabowa, obejmująca 10 tomów, z których zachowały się tylko niektóre[7].
  • Takriz al-Dżahiz (تقريظ الجاحظ, Pochwała Dżahiza), rozprawa na temat Al-Dżahiza, arabskiego mistrza pióra, którego At-Tauhidi był wielbicielem[7].

Styl

At-Tauhidi pisał w jasnym, opanowanym stylu, unikając sztuczności i ozdobności. Pod tym względem jest on jednym z niewielu wyjątków (innym wybitnym wyjątkiem jest Andaluzyjczyk Ibn Hazm): większość współczesnych mu tworzyła bowiem w prozie rymowanej (sadż) pełnej ozdobników, a pisanie swoich dzieł w prostszym stylu uznałaby za ujmę[8].

Narracja w dziełach At-Tauhidiego, z których większość to sprawozdania z dyskusji literacko-filozoficznych, zwykle nie jest odautorska, lecz dokonywana przez któregoś z ich uczestników. Na przykład w Al-Mukabasat uczestnikiem tym jest jego bezpośredni mistrz Abu Sulajman as-Sidżistani[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c Bielawski, 1971, s. 497.
  2. ↑ a b Walther, 2008, s. 160.
  3. ↑ Bielawski, Skarżyńska-Bocheńska, Jasińska, 1978, s. 79.
  4. ↑ Bielawski, 1995, s. 136.
  5. ↑ Pellat, 1976, s. 147.
  6. ↑ a b c Bielawski, 1995, s. 137.
  7. ↑ a b c d Bielawski, 1971, s. 498.
  8. ↑ Pellat, 1976, s. 149.

Bibliografia

  • Bielawski, Józef. [J.B.]. 1971. Tauhidi (at-), w: Mały słownik kultury świata arabskiego, red. J. Bielawski, Warszawa: Wiedza Powszechna, s. 497-498.
  • Bielawski, Józef. 1995. Klasyczna literatura arabska, Warszawa: Dialog.
  • Bielawski, Józef, Krystyna Skarzyńska-Bocheńska, Jolanta Jasińska. 1978. Nowa i współczesna literatura arabska 19 i 20 w., Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  • Pellat, Charles. 1976. Jewellers with words. The heritage of Islamic culture, w: Islam and the Arab world, red. B. Lewis, New York: Alfred A. Knopf, s. 141-160.
  • Walther, Wiebke. 2008. Historia literatury arabskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.