Accipiter

Accipiter[1]
Brisson, 1760[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – krogulec zwyczajny (A. nisus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Plemię

Accipitrini

Rodzaj

Accipiter

Typ nomenklatoryczny

Falco nisus Linnaeus, 1758

Gatunki

zobacz opis w tekście

Accipiter – rodzaj ptaka z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące na wszystkich kontynentach oprócz obszarów antarktycznych[24].

Morfologia

Długość ciała 20–63 cm, rozpiętość skrzydeł 38–122 cm; masa ciała samic 68–2200 g, samców 61,5–1110 g[24].

Systematyka

Etymologia

  • Accipiter: łac. accipiter, accipitris „jastrząb”, od accipere „chwytać” (pierwotne znaczenie brzmiało „zrozumieć”, a nie „chwytać”)[25].
  • Astur: łac. astur, asturis „jastrząb”, od gr. αστεριας asterias „jakiś rodzaj jastrzębia”, od αστηρ astēr, αστερος asteros „gwiazda” (por. średniowiecznołac. austurcus, asturcius lub asturcus „jastrząb zwyczajny”)[25]. Gatunek typowy: Falco palumbarius Linnaeus, 1758 (= Falco gentilis Linnaeus, 1758).
  • Nisus: epitet gatunkowy Falco nisus Linnaeus, 1758; średniowiecznołac. nisus „krogulec”, w mitologii greckiej Nissos (łac. Nisus) był synem Pandiona i królem Megary, który został przemieniony w jastrzębia po tym, kiedy wskutek zdrady jego córki Skylli miasto zostało opanowane przez Minosa, króla Krety. Skylla została zmieniona w skowronka, skazana by przez całą wieczność latać w strachu przed ojcem. W niektórych wersjach mitów Nissos został przekształcony w rybołowa lub bielika, a jego zdradziecka córka w rybę[25]. Gatunek typowy: Falco nisus Linnaeus, 1758.
  • Daedalion: w mitologii greckiej Daedalion, syn Lucyfera, tak bolał nad śmiercią swego syna Filonisa, że rzucił się z wysokości góry Parnas i został przemieniony w sokoła przez Apolla (por. gr. δαιδαλεος daidaleos „nakrapiany, oznaczony”)[25]. Gatunek typowy: Falco palumbarius Linnaeus, 1758 (= Falco gentilis Linnaeus, 1758).
  • Ierax: gr. ἱεραξ hierax, ἱερακος hierakos „jastrząb”[25]. Gatunek typowy: Falco nisus Linnaeus, 1758.
  • Sparvius: fr. Épervier „krogulec”, od średniowiecznołac. sparverius „krogulec”[25]. Gatunek typowy: Falco palumbarius Linnaeus, 1758 (= Falco gentilis Linnaeus, 1758) (Vieillot); Accipiter trinotatus Bonaparte, 1850 (Bonaparte).
  • Aesalon: łac. aesalon, aesalonis „jastrząb, mały jastrząb”, od gr. αισαλων aisalōn, αισαλωνος aisalōnos „jastrząb, mniejszy orzeł” (różnie identyfikowany, np. drzemlik, błotniak stawowy czy orzeł południowy)[25]. Gatunek typowy: Falco nisus Linnaeus, 1758.
  • Asterias: gr. αστεριας asterias „jakiś rodzaj jastrzębia”, od αστηρ astēr, αστερος asteros „gwiazda” (cf. αστεριας asterias „czapla, bąk”)[25]. Gatunek typowy: Asterias palumbarius Morris, 1837 (= Falco gentilis Linnaeus, 1758).
  • Phabotypus: gr. φαβοτυπος phabotupos „rażący, zabijający gołębie”, rodzaj jastrzębia wspomniany przez Arystotelesa, od φαψ phaps, φαβος phabos „gołąb, synogarlica”; τυπτω tuptō „uderzyć, razić”[25]. Nowa nazwa dla Astur Lacépède, 1799 i Daedalion Savigny, 1809.
  • Hieraspiza: gr. ἱεραξ hierax, ἱερακος hierakos „jastrzą”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco virgatus Temminck, 1822.
  • Leucospiza: gr. λευκος leukos „biały”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco novaehollandiae J.F. Gmelin, 1788.
  • Tachyspiza: gr. ταχυς takhus „szybki”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco soloensis Horsfield, 1821.
  • Nisastur: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Nisus Lacépède, 1799 oraz Astur Lacépède, 1799[25]. Gatunek typowy: Falco badius J.F. Gmelin, 1788.
  • Urospiza: gr. ουρα oura „ogon”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco radiatus Temminck, 1822 (= Astur fasciatus Vigors & Horsfield, 1827).
  • Scelospiza: gr. σκελος skelos „noga”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Accipiter francesiae A. Smith, 1834.
  • Cooperastur: zbitka wyrazowa epitetu gatunkowego Astur cooperii Bonaparte, 1828[25]. Gatunek typowy: Astur cooperii Bonaparte, 1828.
  • Eunisus: gr. ευ eu „dobry”; rodzaj Nisus Lacépède, 1799[25]. Gatunek typowy: Falco sphenurus Rüppell, 1836[a].
  • Eusparvius: gr. ευ eu „dobry”; rodzaj Sparvius Bonaparte, 1854[25]. Alternatywna nazwa dla Sparvius Bonaparte, 1854.
  • Nisuoides: rodzaj Nisus Lacépède, 1799; gr. -οιδης -oidēs „przypominający”[25]. Gatunek typowy: Nisuoides morelii Pollen, 1866 (= Accipiter francesiae A. Smith, 1834).
  • Erythrospiza: gr. ερυθρος eruthros „czerwony”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Accipiter trinotatus Bonaparte, 1850; młodszy homonim Erythrospiza Bonaparte, 1831 (Fringillidae).
  • Teraspiza: gr. τερας teras, τερατος teratos „cud, cudo” (por. τηρεω tēreō „pilnować”); σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco virgatus Temminck, 1822.
  • Chirospizias: gr. χειρ kheir, χειρος kheiros „dłoń”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Nowa nazwa dla Erythrospiza Kaup, 1867.
  • Leptohierax: gr. λεπτος leptos „delikatny, smukły”; ἱεραξ hierax, ἱερακος hierakos „jastrząb”[25]. Gatunek typowy: Astur cooperii Bonaparte, 1828.
  • Dinospizias: gr. δεινος deinos „potężny, straszny”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco poliogaster Temminck, 1824.
  • Spilospiza: gr. σπιλος spilos „plamka, cętka”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Accipiter trinotatus Bonaparte, 1850.
  • Paraspizias: gr. παρα para „blisko”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Sparvius cirrocephalus Vieillot, 1817.
  • Aerospiza: gr. αηρ aēr, αερος aeros „powietrze”; σπιζιας spizias „jastrząb”, od σπιζα spiza „zięba”, od σπιζω spizō „ćwierkać”; πιαζω piazō „chwytać”[25]. Gatunek typowy: Falco tachiro Daudin, 1800.
  • Neonisus: gr. νεος neos „nowy”; rodzaj Nisus Lacépède, 1799[25]. Gatunek typowy: Accipiter melanoleucus A. Smith, 1830.

Podział systematyczny

Zachodzi potrzeba gruntownej rewizji systematycznej[26]. Do rodzaju należą następujące gatunki[27]:

  • Accipiter poliogaster (Temminck, 1824) – krogulec siwobrzuchy
  • Accipiter tachiro (Daudin, 1800) – krogulec trzypręgowy
  • Accipiter castanilius Bonaparte, 1853 – krogulec rdzawoboczny
  • Accipiter badius (J.F. Gmelin, 1788) – krogulec mały
  • Accipiter butleri (J.H. Gurney, Jr., 1898) – krogulec nikobarski
  • Accipiter brevipes (Severtsov, 1850) – krogulec krótkonogi
  • Accipiter soloensis (Horsfield, 1821) – krogulec chiński
  • Accipiter francesiae A. Smith, 1834 – krogulec malgaski
  • Accipiter trinotatus Bonaparte, 1850 – krogulec plamosterny
  • Accipiter hiogaster (S. Müller, 1841) – krogulec rdzawobrzuchy – takson wyodrębniony ostatnio z A. novaehollandiae[28][29]
  • Accipiter novaehollandiae (J.F. Gmelin, 1788) – krogulec australijski
  • Accipiter poliocephalus G.R. Gray, 1858 – krogulec nowogwinejski
  • Accipiter princeps Mayr, 1934 – krogulec szarobiały
  • Accipiter fasciatus (Vigors & Horsfield, 1827) – krogulec brunatny
  • Accipiter melanochlamys (Salvadori, 1876) – krogulec czarnogrzbiety
  • Accipiter albogularis G.R. Gray, 1870 – krogulec białobrzuchy
  • Accipiter haplochrous P.L. Sclater, 1859 – krogulec czarnogardły
  • Accipiter rufitorques (Peale, 1848) – krogulec rdzawoszyi
  • Accipiter henicogrammus (G.R. Gray, 1861) – krogulec molucki
  • Accipiter luteoschistaceus Rothschild & E. Hartert, 1926 – krogulec białogardły
  • Accipiter imitator E. Hartert, 1926 – krogulec żałobny
  • Accipiter erythropus (Hartlaub, 1855) – krogulec tropikalny
  • Accipiter minullus (Daudin, 1800) – krogulec skromny
  • Accipiter gularis (Temminck & Schlegel, 1844) – krogulec japoński
  • Accipiter virgatus (Temminck, 1822) – krogulec orientalny
  • Accipiter nanus (W. Blasius, 1897) – krogulec rdzawopierśny
  • Accipiter erythrauchen G.R. Gray, 1861 – krogulec rdzawy
  • Accipiter cirrocephalus (Vieillot, 1817) – krogulec obrożny
  • Accipiter brachyurus (E.P. Ramsay, 1880) – krogulec trójbarwny
  • Accipiter rhodogaster (Schlegel, 1862) – krogulec różany
  • Accipiter madagascariensis J. Verreaux, 1833 – krogulec prążkowany
  • Accipiter ovampensis J.H. Gurney, 1875 – krogulec szary
  • Accipiter nisus (Linnaeus, 1758) – krogulec zwyczajny
  • Accipiter rufiventris A. Smith, 1830 – krogulec rudobrzuchy
  • Accipiter striatus Vieillot, 1808 – krogulec zmienny
  • Accipiter cooperii (Bonaparte, 1828) – krogulec czarnołbisty
  • Accipiter gundlachi Lawrence, 1861 – krogulec kubański
  • Accipiter bicolor (Vieillot, 1817) – krogulec dwubarwny
  • Accipiter melanoleucus A. Smith, 1830 – jastrząb czarno-biały
  • Accipiter henstii (Schlegel, 1873) – jastrząb brunatny
  • Accipiter gentilis (Linnaeus, 1758) – jastrząb zwyczajny
  • Accipiter meyerianus (Sharpe, 1878) – jastrząb papuaski

Uwagi

  1. ↑ Podgatunek A. badius

Przypisy

  1. ↑ Accipiter, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ M.J. Brisson: Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés, a laquelle on a joint une description exacte de chaque espece, avec les citations des auteurs qui en ont traité, les noms quils leur ont donnés, ceux que leur ont donnés les différentes nations, & les noms vulgaires. T. 1. Parisiis: Ad Ripam Augustinorum, apud Cl. Joannem-Baptistam Bauche, bibliopolam, ad Insigne S. Genovesae, & S. Joannis in Deserto, 1760, s. 310. (fr. • łac.).
  3. ↑ a b B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).
  4. ↑ M.J.C. Savigny: Description de l’Égypte, ou, Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française. T. 1: Histoire naturelle. Paris: Imprimerie impériale, 1809, s. 68, 71. (fr.).
  5. ↑ W.E. Leach: Systematic Catalogue of the Specimens of the Indigenous Mammals and Birds in the British Museum. London: Printed by Richard and Arthue Taylor, 1816, s. 10. (ang.).
  6. ↑ L.J.P. Vieillot: Analyse d’une nouvelle ornithologie élémentaire. Paris: Deteville, libraire, rue Hautefeuille, 1816, s. 24. (fr.).
  7. ↑ a b F.O. Morris. A new system of nomenclature, illustrated by a list of British birds. „The Naturalist”. 2 (9), s. 123, 1837. (ang.). 
  8. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 211. (niem.).
  9. ↑ a b Kaup 1844 ↓, s. 116.
  10. ↑ Kaup 1844 ↓, s. 119.
  11. ↑ E. Blyth. Further Observations on the Ornithology of the neighbourhood of Calcutta. „The Annals and Magazine of Natural History”. 14, s. 35, 1844. (ang.). 
  12. ↑ J.J. Kaup. Ueber Falken. Mit besonderer Berücksichtigung der im Museum der Senckenbergischen naturforschenden Gesellschaft aufgestellten Arten. „Museum Senckenbergianum”. 3 (3), s. 259, 1845. (niem.). 
  13. ↑ J.J. Kaup. Monographien der Genera der Falconidae. „Isis von Oken”. Jahrgang 1847, s. 169, 1847. (niem.). 
  14. ↑ a b c d Ch.L. Bonaparte. Tableau des oiseaux de proie. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2e série. 6, s. 538, 1854. (fr.). 
  15. ↑ F.P.L. Pollen. Description d’une espèce d’éperyier de Madagascar. Inconnue aux naturalistes. „Bulletin de la Société des sciences et arts de l’Ile de la Réunion”. Année 1866, s. 102, 1866. (fr.). 
  16. ↑ Kaup 1867 ↓, s. 172.
  17. ↑ Kaup 1867 ↓, s. 170.
  18. ↑ Sundevall 1874 ↓, s. 25.
  19. ↑ Sundevall 1874 ↓, s. 24.
  20. ↑ J. Cabanis. Uebersicht der von Herrn Carl Euler im District Cantagallo, Provinz Rio de Janeiro, gesammelten Vögel. „Journal für Ornithologie”. Vierte Folge. 22, s. 228, 1874. (niem.). 
  21. ↑ T. Salvadori. Intorno a due collezioni di uccelli di Celebes inviate al Museo Civico di Genova dal D.r O. Beccari e dal Sig. A. A. Bruijn (Tav. XVIII). „Annali del Museo Civico di Storia Naturale di Genova”. 7, s. 643, 1875. (wł.). 
  22. ↑ G.M. Mathews: The Birds of Australia. Cz. 5. London: H.F. & G. Witherby, 1915–1916, s. 74. (ang.).
  23. ↑ a b A. Roberts. Review of the nomenclature of South African birds. „Annals of the Transvaal Museum”. 8 (4), s. 208, 1922. (ang.). 
  24. ↑ a b D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Hawks, Eagles, and Kites (Accipitridae), version 1.0. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.accipi1.01. [dostęp 2020-06-02]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  25. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
  26. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-06-02]. (ang.).
  27. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-02].
  28. ↑ J. Ferguson-Lee & D.A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm Publishers Ltd, 2001. ISBN 0-618-12762-3. (ang.).
  29. ↑ J. Ferguson-Lee & D.A. Christie: Raptors of the world: a field guide. Londyn: Christopher Helm Publishers Ltd, 2005. ISBN 0-7136-6957-8. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Closed Access logo alternative.svg
Autor: Jakob Voß, influenced by original art designed at PLoS, modified by Wikipedia users Nina and Beao, Licencja: CC0
Closed Access logo, derived from PLoS Open Access logo. Alternative version.
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Accipiter nisus -in flight-8-4c.jpg
Autor:

Oryginalnym przesyłającym był Stylearmada z niemieckiej Wikipedii

, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
Eurasian Sparrowhawk in flight as seen from below