Acritarcha

Acritarcha, akritarchy, akrytarchy – grupa bardzo drobnych (zwykle 0,01–0,5 mm), jednokomórkowych skamieniałości, o ścianach zbudowanych z substancji organicznej i nieustalonej przynależności systematycznej[1]. R. Buick jako element definicji podaje, ze muszą mieć minimum 50 mikrometrów (0,05 mm)[2], według M. Jachowicz akritarchy mają maksymalnie 5 mm[3].

Nazwa tej grupy skamieniałości wywodzi się od greckich wyrazów acritos – ‛niejasny’ oraz archae – ‛pochodzenie’. Nadana została w 1963 przez W.R. Evitta celem wyodrębnienia mikroskamieniałości o niejasnym stanowisku systematycznym. Acritarchy są zazwyczaj uważane za grupę sztuczną, zawierającą cysty glonów różnych grup. Większość taksonów akritarch wiąże się z glonami spokrewnionymi z bruzdnicami, niewielką część z prazynofitami, są też formy bardziej enigmatyczne oraz zaliczane do zarodników roślinnych[3]. Formy archaiczne mogą reprezentować sinice lub jednokomórkowe eukarionty[2].

Akritarchy mają bardzo różne kształty (z reguły kuliste lub owalne) i rzeźbę powierzchni oraz liczbę i kształt wyrostków. Wraz z wielkością i formą otwarcia (szczeliny, przez którą wydostawał się z cysty organizm) są to cechy diagnostyczne (morfotypów) taksonów akritarch[3].

Występowanie

Akritarchy znane są od archaiku, stwierdzono ich obecność w Afryce w osadach liczących przeszło 3 miliardy lat[4]. W 2010 opisano okrągławe, duże mikroorganizmy (do 300 mikrometrów) o organicznych ścianach z liczących 3,2 miliarda lat osadów grupy Moodies w Południowej Afryce[5]. Chociaż autorzy nie nazwali ich akritarchami, zostały tak określone przez Buicka[2]. Liczne są dopiero w utworach ryfeju[1], zaś szczególnie liczne i zróżnicowane taksonomicznie stają się między kambrem a dewonem[3], wtedy też mają znaczenie w datowaniu skał osadowych [3][1][6]. Na granicy dewonu i karbonu liczebność i zróżnicowanie akritarch raptownie się zmniejsza, a wraz z końcem paleozoiku stają się one bardzo rzadkie, choć występują aż do czwartorzędu[3]. Znaleziono je m.in. w osadach holocenu na Grenlandii[7].

Zdecydowana większość akritarch należała do morskiego planktonu[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c d U. Lehmann, G. Hillmer: Bezkręgowce kopalne. Wydawnictwa Geologiczne, 1991, s. 59–60.
  2. ↑ a b c R. Buick. Early life: Ancient acritarchs. „Nature”. 463 (7283), s. 885–886, 2010. 
  3. ↑ a b c d e f M. Jachowicz: Acritarcha. W: Palinologia. S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, s. 364–383.
  4. ↑ Orłowski i Szulczewski 1990 ↓, s. 30.
  5. ↑ E. Javaux, C. Marshall, A. Bekker. Organic-walled microfossils in 3.2-billion-year-old shallow-marine siliciclastic deposits. „Nature”. 463 (7283), s. 934–938, 2010. 
  6. ↑ Orłowski i Szulczewski 1990 ↓, s. 33, 103.
  7. ↑ L. Roncaglia. New acritarch species from Holocene sediments in central West Greenland. „Grana”. 43 (2), s. 81–88, 2004. 

Literatura

  • S. Orłowski, M. Szulczewski, Geologia historyczna, Wydawnictwo Geologiczne, 1990.