Adam Bodnar

Adam Bodnar

Adam Bodnar (2019)
Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1977 Trzebiatów
Doktor habilitowany nauk prawnych
Specjalność: prawo konstytucyjne, prawo gospodarcze publiczne, prawa człowieka
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski, Central European University
Doktorat	2006 – prawo Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	2019 – prawo Uniwersytet Warszawski
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski; Wydział Prawa i Administracji
Uczelnia	SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny
Stanowisko	dziekan Wydziału Prawa (od 2021)
Rzecznik praw obywatelskich
Okres spraw.	9 września 2015–15 lipca 2021
Poprzednik	Irena Lipowicz
Następca	Marcin Wiącek
Odznaczenia

Galeria

Jakub Żulczyk, Michał Rusinek, Adam Bodnar i Irek Grin podczas VIII Festiwalu Góry Literatury (2022)

(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl

Adam Bodnar (z prawej) wraz z Henrykiem Wujcem podczas Dnia Praw Człowieka w Senacie RP (2015)

(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl

Adam Bodnar podczas 80. posiedzenia Senatu RP (2015)

(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 4.0

Adam Bodnar na Przystanku Woodstock (2017)

Adam Piotr Bodnar (ur. 6 stycznia 1977 w Trzebiatowie^[1]) – polski prawnik i nauczyciel akademicki, doktor habilitowany nauk prawnych, działacz na rzecz praw człowieka. W latach 2010–2015 wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w latach 2015–2021 rzecznik praw obywatelskich, profesor uczelni na Uniwersytecie SWPS i od 2021 dziekan Wydziału Prawa tego uniwersytetu.

Życiorys

Młodość, wykształcenie i działalność naukowa

Urodził się jako syn Polki i Ukraińca. W 1947 jego ojciec w wieku pięciu lat został przesiedlony w ramach akcji „Wisła” ze wsi Rakowa pod Sanokiem na tzw. Ziemie Odzyskane. Tam jego rodzina pracowała w państwowym gospodarstwie rolnym^[2].

Adam Bodnar ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Gryficach^[3]. W okresie szkolnym był stypendystą Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci^[4]. W 2000 został absolwentem studiów prawniczych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego^[5]. W 2001 ukończył studia LLM (z prawa konstytucyjnego porównawczego) na Central European University w Budapeszcie^[5]. Na WPiA UW odbył także kurs prawa europejskiego i angielskiego (współorganizowany przez University of Cambridge) oraz kurs prawa amerykańskiego (współorganizowany przez University of Florida)^[1].

W 2006 uzyskał stopień naukowy doktora nauk prawnych w Instytucie Nauk Prawno-Administracyjnych UW na podstawie rozprawy pt. Obywatelstwo wielopoziomowe w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej napisanej pod kierunkiem Mirosława Wyrzykowskiego^[6]. Habilitował się w 2019 na Uniwersytecie Warszawskim w zakresie nauk prawnych na podstawie dorobku naukowego oraz monografii pt. Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce – aspekty instytucjonalne^[6]. Jest autorem, współautorem i redaktorem publikacji, głównie z zakresu praw człowieka^[7].

Był adiunktem w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego^[6][1]. Został także profesorem uczelni na Wydziale Prawa SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego w Warszawie^[8]. 19 lipca 2021 objął funkcję dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie^[9][10].

Działalność publiczna do 2015

W drugiej połowie lat 90. współpracował ze Stowarzyszeniem „Nigdy Więcej”^[11][12]. Do 2004 pracował w kancelarii prawniczej Weil, Gotshal & Manges. Następnie został pracownikiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Początkowo był koordynatorem Programu Spraw Precedensowych prowadzonego przez tę fundację. W 2008 został sekretarzem zarządu HFPC, a w 2010 objął stanowisko wiceprezesa zarządu tej organizacji. W 2008 został ekspertem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, gdzie zajął się doradztwem w zakresie przestrzegania praw człowieka w Polsce^[1].

Powoływany w skład rady ekspertów Europejskiego Instytutu na rzecz Równości Kobiet i Mężczyzn oraz rady dyrektorów Dobrowolnego Funduszu ONZ na Rzecz Ofiar Tortur. Został przewodniczącym rady programowej Fundacji Panoptykon i prezesem Stowarzyszenia im. Prof. Zbigniewa Hołdy^[1].

Rzecznik praw obywatelskich (2015–2021)

W 2015 posłowie Platformy Obywatelskiej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i niezrzeszeni zgłosili jego kandydaturę na stanowisko rzecznika praw obywatelskich^[1]. 24 lipca 2015 Sejm VII kadencji wybrał go na urząd RPO^[13] (za jego kandydaturą zagłosowało 239 posłów, kontrkandydatka Zofia Romaszewska otrzymała 155 głosów)^[14]. 7 sierpnia 2015 Senat zatwierdził jego wybór^[15]. 9 września 2015 Adam Bodnar złożył przed Sejmem ślubowanie, obejmując tym samym urząd na okres pięcioletniej kadencji^[16].

Zdecydowana większość jego kadencji przypadła na czas rządów partii Prawo i Sprawiedliwość, której politykę krytykował, oceniając ją jako odchodzącą od standardów demokracji konstytucyjnej, podważającą trójpodział władzy, naruszającą prawa człowieka i mniejszości oraz ograniczającą wolność słowa i mediów^[17][18][19]. Zaskarżał do wojewódzkich sądów administracyjnych niektóre z samorządowych uchwał w sprawie tzw. stref wolnych od ideologii LGBT, uznając je za sprzeczne z zasadą legalizmu oraz naruszające podstawowe prawa i wolności człowieka^[20], w wyniku czego doszło do unieważnienia części takich uchwał^[21]. Działania Adama Bodnara w zakresie praw osób LGBT były krytykowane przez środowiska prawicowe i konserwatywne, w tym przez PiS^[22]. Jako rzecznik praw obywatelskich zwracał również uwagę na niekonstytucyjność niektórych obostrzeń wprowadzanych w trakcie pandemii COVID-19, np. wprowadzonego rozporządzeniem zakazu przemieszczania się oraz ograniczenia liczby osób mogących uczestniczyć w obrzędach religijnych^[23][24]. Zaskarżył decyzję premiera Mateusza Morawieckiego nakazującą Poczcie Polskiej przygotowanie wyborów prezydenckich w maju 2020, uznając ją za wydaną bez podstawy prawnej oraz z rażącym naruszeniem prawa. WSA w Warszawie przychylił się do stanowiska rzecznika, stwierdzając nieważność tej decyzji^[25].

Publicznie krytykował działania funkcjonariuszy policji w sprawie śmierci Igora Stachowiaka, nazwał te działania torturami^[26]. Wystąpił w tej sprawie jako rzecznik praw obywatelskich z kasacją do Sądu Najwyższego. Jego zdaniem sądy, uznając że użycie paralizatora przez funkcjonariuszy nie było bezpośrednią przyczyną zgonu Igora Stachowiaka, oceniły sprawę niewłaściwie i pobieżnie^[27]. Złożył też skargę kasacyjną w sprawie działaczy Stowarzyszenia Miasto Wspólne odpowiedzialnych za stworzenie Krakowskiej Mapy Reprywatyzacji, w której nagłaśniali oni nieprawidłowości związane z obrotem krakowskimi nieruchomościami^[28][29].

Do września 2020, tj. miesiąca, w którym upłynęła jego kadencja, parlament nie wybrał nowego rzecznika. Adam Bodnar pozostał na stanowisku na mocy art. 3 ust. 6 ustawy o RPO^[a][30][31]. W tym samym miesiącu grupa posłów PiS złożyła do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją RP powyższego przepisu^[32]. 15 kwietnia 2021 TK w niepełnym składzie^[33] orzekł o niekonstytucyjności wskazanego przepisu oraz o utracie przez niego mocy obowiązującej po upływie trzech miesięcy od dnia opublikowania orzeczenia^[34]. Adam Bodnar – mimo wyrażanych przez siebie zastrzeżeń co do składu TK, który został wyłoniony w trakcie trwającego od 2015 kryzysu wokół tego organu – oświadczył, że uznaje to orzeczenie^[35].

W międzyczasie podejmowano próby wyłonienia nowego rzecznika. Sejm trzykrotnie odrzucił kandydaturę Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz (dwukrotnie była jedyną kandydatką), a w styczniu 2021 udzielił poparcia posłowi PiS Piotrowi Wawrzykowi, którego kandydatura nie uzyskała poparcia Senatu^[36]. W kwietniu Sejm wybrał na rzecznika posła PiS Bartłomieja Wróblewskiego, na którego powołanie także nie wyraził zgody Senat^[37]. Piąta próba wyłonienia nowego RPO również zakończyła się niepowodzeniem – w czerwcu Senat odrzucił zaakceptowaną przez Sejm kandydaturę bezpartyjnej senator Lidii Staroń^[38]. Dopiero za szóstym podejściem udało się wyłonić nowego rzecznika – został nim Marcin Wiącek, wybrany na początku lipca przez Sejm. Uchwałę zatwierdzającą ten wybór Senat podjął już po utracie mocy przez art. 3 ust. 6 ustawy o RPO^[39][40].

Z dniem 16 lipca 2021, ponad 10 miesięcy od upłynięcia kadencji, Adam Bodnar zakończył sprawowanie funkcji rzecznika praw obywatelskich^[41]. Kierownictwo nad Biurem RPO objął Stanisław Trociuk^[42], który sprawował tę funkcję do czasu złożenia przez Marcina Wiącka ślubowania przed Sejmem, co nastąpiło 23 lipca 2021^[39].

Życie prywatne

Żonaty z Magdaleną Bodnar^[43].

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (2020)^[44]
• Nagroda Tolerancji przyznana przez Stowarzyszenie Lambda Warszawa (2011)^[45]
• Nagroda Radia Tok FM im. Anny Laszuk „za akcję Nasz rzecznik i umiejętność pracy ponad podziałami, wypromowanie osoby, która od lat walczy na rzecz słabszych i doprowadzenie do wyboru pierwszego RPO, którego kandydatura nie była wysunięta przez polityków” (2016)^[46]
• Nagroda Rafto „za obronę praw mniejszości i niezależności sądów w Polsce” (2018)^[47]
• Nagroda Praworządności (Rule of Law Award) przyznana przez World Justice Project Adamowi Bodnarowi wraz z całym Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich „za wybitną działalność na rzecz wzmocnienia rządów prawa w trudnych okolicznościach” (2019)^[48] – Adam Bodnar zadedykował nagrodę Karolowi Modzelewskiemu^[49]
• Nagroda Godności Człowieka Fundacji Rolanda Bergera (2019) – Adam Bodnar nie przyjął nagrody, motywując swoją odmowę nazistowską przeszłością ojca jej fundatora^[50][51]
• Nagroda Specjalna „Korony Równości” przyznana przez Kampanię Przeciw Homofobii za zaangażowanie w walkę o równe prawa dla społeczności LGBT+ (2020)^[52][53][54]
• Nagroda „Pontifici” przyznana przez warszawski Klub Inteligencji Katolickiej (2020)^[55]
• Nagroda „Defensory” przyznana przez Stowarzyszenie Adwokackie „Defensor Iuris” „za odwagę w obronie praw i wolności obywatelskich, za zabieranie głosu w sprawach mniejszości, za zdecydowane wsparcie osób słabszych oraz za walkę nawet wtedy, gdy zdecydowana większość ma zupełnie inne zdanie” (2020)^[56]
• Nagroda Fundacji im. Janiny Paradowskiej i Jerzego Zimowskiego przyznawana „za dzielność obywatelską, w szczególności za odwagę w działaniu na rzecz dobra publicznego, praw obywatelskich i praw człowieka” (2020)^[57]
• Dialogpreis, nagroda przyznawana przez Federalny Związek Towarzystw Niemiecko-Polskich (2021)^[58]
• Nagroda im. Prof. Zbigniewa Hołdy (2021)^[59]
• Złota Odznaka Honorowa Gryfa Zachodniopomorskiego (2022)^[60]

Publikacje

• The emerging constitutional law of the European Union. German and Polish perspectives (współredaktor), Springer, Berlin 2003.
• Introduction to Polish law (współautor ze Stanisławem Frankowskim), Kluwer Law International, Haga 2005.
• Przekonania moralne władzy publicznej a wolność jednostki. Materiały z konferencji z dnia 23 stycznia 2006 r. (współredaktor), Zakład Praw Człowieka. Wydział Prawa i Administracji. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007.
• Obywatelstwo wielopoziomowe. Status jednostki w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008.
• Orientacja seksualna i tożsamość płciowa. Aspekty prawne i społeczne (współredaktor), Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2009.
• Fakt vs. opinia. Rozważania na kanwie sprawy Michnik vs. Zybertowicz. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 26 marca 2009 roku, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.
• Pr@wo w sieci. Korzyści czy zagrożenia dla wolności słowa? Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 11 maja 2009 roku (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.
• Wolność słowa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 29 października 2009 roku (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.
• Postępowania dyscyplinarne w wolnych zawodach prawniczych – model ustrojowy i praktyka. Materiały z konferencji z dnia 5 marca 2012 r. (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2013.
• Listy od przyjaciół. Księga pamiątkowa dla Profesora Wiktora Osiatyńskiego (red. nauk.), Helsińska Fundacja Praw Człowieka we współpracy z Open Society Foundations, Warszawa 2015.
• Ochrona praw obywatelek i obywateli Unii Europejskiej. 20 lat – osiągnięcia i wyzwania na przyszłość (współredaktor), Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
• Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na funkcjonowanie biznesu (współredaktor), Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
• Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2018.

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Adam Bodnar – strona prywatna. [dostęp 2022-12-05].