Adam Bunsch

Adam Bunsch

Andrzej Wart

Adam Bunsch
Data i miejsce urodzenia	20 grudnia 1896 Kraków
Data i miejsce śmierci	15 maja 1969 Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	malarstwo, dramatopisarstwo
Epoka	Młoda Polska, postimpresjonizm
Ważne dzieła
Mariacki ołtarz Wita Stwosza Co słychać Gołębie brata Alberta
Odznaczenia

Adam Bunsch,ps. Andrzej Wart (ur. 20 grudnia 1896 w Krakowie^[1], zm. 15 maja 1969 tamże) – polski malarz i grafik, autor witraży, także pedagog i dramatopisarz. Pozostawał w kręgu malarstwa młodopolskiego i symbolizmu, później skłaniał się ku realizmowi i nawiązywał do postimpresjonizmu.

Syn rzeźbiarza Alojzego Bunscha, starszy brat pisarza historycznego Karola Bunscha.

Życiorys

Młodość

Jego ojciec, Alojzy Bunsch, był profesorem Państwowej Szkoły Przemysłowej w Krakowie oraz rzeźbiarzem często podejmującym tematykę religijną^[2], matka, Maria Aleksandra z d. Sadłowska, wywodziła się z rodziny lwowskich architektów^[3]. Uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie (ob. I Liceum Ogólnokształcące im. B. Nowodworskiego), egzamin maturalny złożył w roku 1914. Na początku I wojny światowej wyjechał wraz z rodziną do Wiednia, gdzie w roku 1915 rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim oraz krótko uczęszczał na Akademię Sztuk Pięknych. Już w marcu roku 1915 został powołany do armii austriackiej, ukończył szkołę oficerów rezerwy artylerii (1915)^[4] i do roku 1918 odbywał służbę garnizonową początkowo w Sopron, a później w Krakowie^[5].

W roku 1917 rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Józefa Mehoffera, jednocześnie podjął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego^[6].

Okres II Rzeczypospolitej

Kamienica przy ul. Mickiewicza 41 w Bielsku-Białej, w której Bunsch mieszkał w latach 1923–1935 (widok współczesny)

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił w roku 1918 do 1 pułku artylerii polowej Legionów. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–1919) biorąc udział w odsieczy Lwowa oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. Dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych (1921)^[7]. W roku 1920 awansowany do stopnia podporucznika, został następnie zdemobilizowany ze względu na studia uniwersyteckie^[8].

W roku 1921 zdał egzamin nauczycielski i przeprowadził się do Bielska podejmując pracę w tamtejszej Państwowej Szkole Przemysłowej jako nauczyciel, gospodarz kursu na wydziale mechanicznym, gdzie prowadził rysunek odręczny, rysunek zawodowy oraz szkicowanie.

Również w roku 1921 uzyskał dyplom ukończenia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w dziedzinie malarstwa, jednocześnie otrzymał absolutorium z filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako malarz zadebiutował w 1921 r. biorąc udział w wystawach TPSP we Lwowie i Krakowie^[9]. W roku 1922 ożenił się z Ludwiką z d. Kunaszowską (1898–1981). Jego dwaj synowie Ali (Alojzy) Bunsch (1925–1985, scenograf) i Franciszek Bunsch (ur. 1926, grafik) kontynuowali tradycję artystyczną, córka Helena (1928–2020) została doktorem medycyny, a syn Adam (1929–2005) był ekonomistą^[10].

Jako mieszkaniec Bielska wszedł w dobre relacje z ważnymi dla polskiej kultury na Śląsku postaciami, jak pisarz Gustaw Morcinek, poetka Kazimiera Alberti, prezes śląskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk ks. Emil Szramek czy pisarz, animator kultury i dyrektor katowickiej rozgłośni Polskiego Radia (1934–1939) Stanisław Ligoń^[11].

Mimo przeniesienia się na Śląsk utrzymywał kontakt z krakowskim środowiskiem artystycznym, często wystawiał we Lwowie i warszawskiej „Zachęcie”. Uwagę krytyki zwróciły symboliczne obrazy olejne utrzymane w młodopolskiej stylistyce, takie jak: Taniec i śmierć, Czarne myśli o białych kwiatach, Mróz oraz Karnawałowa piosenka, wykazujące powinowactwa z malarstwem innego kontynuatora twórczości Malczewskiego i Mehoffera, Vlastimila Hofmana^[9]. Osobną grupę stanowił cykl poświęcony przeżyciom wojennym, graficzny w rysunku i literacki w treści, m.in. Do zwycięstwa, Fatum, Przegląd odwodów, Śmierć i zapomnienie, Strach, czy nagrodzona srebrnym medalem na wystawie w „Zachęcie” (1930)^[12] Karabinowa kula^[13]. Od początku twórczości powstawały realistyczne, choć także przeniknięte młodopolską symboliką portrety rodzinne, np. Portret żony, Autoportret z żoną, Portret żony z dziećmi, Autoportret z cyklamenem.

Fascynacja grafiką chińską i japońską przyniosła liczne drzeworyty barwne wykonywane specjalną techniką z użyciem farb akwarelowych^[14], oddające dekoracyjność różnych form natury. Były to m.in. Irysy, Róże, Cyklameny, Sikorki, Złote bażanty, Indyki, Wróble oraz studia innych motywów roślinnych i zwierzęcych.

Widoczna tendencja do posługiwania się alegorią oraz literackość kompozycji malarskiej łączyła się z zainteresowaniem teatrem^[15]. Jako dramaturg zadebiutował sztuką Koń parowy wystawioną w r. 1933 w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie, realizacje sceniczne miały także: ponownie Koń parowy w Instytucie Teatralnym „Reduta” w Warszawie (1934), Dolary Pana Signac w Teatrze Polskim w Katowicach (1935) oraz Haneczka i duch w Instytucie Teatralnym „Reduta” (1939)^[16]. W roku 1936 wydał wraz z T. Kudlińskim i W. Goreckim autorskie opracowanie Nowa realizacja Hamleta, utrzymywał także kontakt z S. I. Witkiewiczem (Witkacym) oraz J. Osterwą^[17], był jednym z założycieli krakowskiej „Konfraterni teatralnej”^[18].

Pod koniec lat 20. silnie uwidocznił się nurt tematyki religijnej^[19]. Takie obrazy olejne jak: Zmartwychwstanie, Wskrzeszenie Łazarza, Kielich goryczy, Niewiasty u grobu, Jawnogrzesznica, Zwiastowanie wskazują na odwołanie się do spuścizny prerafaelitów i zwrot ku stylistyce art déco. W roku 1932 wziął udział w dużej Wystawie polskiej sztuki religijnej w Katowicach^[20], stając się przedmiotem dyskusji i polemik krytyki. Do jego największych realizacji należał zespół witraży i polichromii przygotowany według programu ideowego ks. E. Szramka^[21] w kościele Mariackim w Katowicach (1936–1939), z czego szczególnie witraże (Cnoty i występki, Legenda o św. Jacku) są zaliczane do jego ważnych osiągnięć. Karton do witraża Serce Jezusa otrzymał złoty medal na Dorocznym Salonie w warszawskiej „Zachęcie” (1936).

W okresie międzywojennym wielokrotnie uczestniczył w wystawach ogólnopolskich m.in. w „Zachęcie” i międzynarodowych, należał do „Grupy Dziesięciu”^[9]. W roku 1938 otrzymał tytuł profesora.

Okres II wojny światowej

Odznaka 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka

W roku 1939 został zmobilizowany, uczestniczył w kampanii wrześniowej jako oficer nasłuchu radiowego, po ewakuacji na Węgry był internowany, lecz po ucieczce do Francji znalazł się w Wojsku Polskim. Po klęsce Francji został ewakuowany do Anglii, gdzie w roku 1940 otrzymał przydział jako oficer oświatowy do 10 Brygady Kawalerii Pancernej gen. S. Maczka, dla 1 Dywizji Pancernej zaprojektował odznakę rozpoznawczą^[8]. Awansowano go na porucznika w roku 1943. Podczas pobytu w Anglii i Szkocji nie przerwał pracy artystycznej, malował portrety, stworzył patriotyczne witraże i obrazy dla polskiego kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej i Świętego Kazimierza na Devonia Road w Londynie^[22]. Wykonał tekę rysunków Szkicownik wojenny 1940–1945. Pod pseudonimem Andrzej Wart wydał dramaty Mariacki ołtarz Wita Stwosza, Co słychać (1942) oraz Gołębie brata Alberta (1943). W roku 1943 przydzielono go do Dowództwa Jednostek Terytorialnych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a w roku 1945 został zdemobilizowany i powrócił do Krakowa.

Po wojnie

Kościół Mariacki w Katowicach – witraż Adama Bunscha z cyklu Cnoty i występki

W roku 1946 mianowano go nauczycielem w Państwowej Szkole Przemysłowej w Bielsku, chociaż bez możliwości podjęcia pracy, w roku 1947 został przeniesiony do Państwowej Szkoły Przemysłowej w Krakowie, skąd jednak po trudnościach piętrzonych przez władze w roku 1951 został usunięty^[23].

W Teatrze Miejskim w Częstochowie odbyła się w roku 1947 premiera dramatu o bracie Albercie (Adamie Chmielowskim) Przyszedł na ziemię święty, wydanego drukiem w tym samym czasie w Krakowie^[15]. Starał się regularnie uczestniczyć w życiu artystycznym biorąc udział w wystawach zbiorowych malarstwa i grafiki. Związał się z konserwatywnym ugrupowaniem „Zachęta”, głoszącym program: „wierzymy w realizm mimo wszystkich rewolucji artystycznych”^[24]. Świadome odcięcie się od nowej sztuki spowodowało brak zainteresowania ze strony ówczesnej krytyki artystycznej.

W jego powojennej działalności dominowała sztuka sakralna^[25]. Zaprojektował duże zespoły witraży m.in. dla kościołów w Czechowicach-Dziedzicach (1939–1946), Wirku (dziś Ruda Śląska; 1949-1951), Lipniku (1948–1953), Rybniku (1953–1955), Jastarni (1954–1957), Piekarach Śląskich (1954–1958), Lanckoronie (1958), Ropczycach (1960–1962), ponadto w kilku kościołach w Anglii, a także dla kościoła katedralnego (1966) i kaplicy Pałacu Biskupiego (1966) w Gnieźnie. Pełna lista zrealizowanych witraży przekracza 200 pozycji. Wykonywał także polichromie, m.in. „Burza na morzu” i „Drogę krzyżową” w kościele Opatrzności Bożej w Zawodziu (obecnie Katowice; 1953–1955)^[26] oraz w Lipniku (1956). Cykl sześciu wielkoformatowych fresków ilustrujących przypowieści autorstwa Bunscha oraz stacje Drogi Krzyżowej namalowane na pozłacanych deskach znajdują się w kościele św. Antoniego Padewskiego w Orzeszu-Zgoniu na Górnym Śląsku^[27].

Malarstwo Adama Bunscha na wystawie Sygnowano: Bunsch, Szczecin 2016

Malował również liczne akwarele i obrazy olejne o tematyce pejzażowej (m.in. widoki nadmorskie z Jastarni oraz podróży do Grecji i Włoch), utrzymane w tradycyjnej stylistyce postimpresjonistycznej, a także portrety rodzinne. Ponadto kontynuował w niezmienionej formie przedwojenną twórczość graficzną^[28]. Przekrój jego dorobku zaprezentowano na wystawie Adam Bunsch w warszawskiej „Zachęcie” (1963)^[29] oraz w krakowskim TPSP (1965).

W roku 1967 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[8].

Zmarł w roku 1969. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Tablica pamiątkowa w Bielsku-Białej

Wybór jego sztuk teatralnych został wydany w zbiorze Adam Bunsch. Dramaty (1974), z przedmową T. Kudlińskiego^[30].

W roku 1987 odbyła się wystawa retrospektywna w Muzeum Okręgowym w Lublinie, a najpełniejszą prezentacją jego twórczości była zorganizowana przez Muzea: Okręgowe w Bielsku-Białej, Diecezjalne oraz Śląskie w Katowicach w 1992 r. wystawa w Bielsku-Białej pt. Adam Bunsch 1896–1969^[31].

Przypisy

Bibliografia

• J. Langman, O polskiej sztuce religijnej, Związek Artystów Śląskich, Katowice 1932, s. 24, 31, 32, 202, 203, 204, 307, 309.
• Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Poznań 1961, s. 333–334.
• W. Skrodzki, Na szlaku Młodej Polski, „Przegląd Artystyczny” 1963, nr 6–16.
• T. Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, Ossolineum, Warszawa 1964, t. III, s. 94.
• M. Grońska, Nowoczesny drzeworyt polski, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 328–329, 381, 401–403, 415, 426.
• S. Marczak-Oborski, Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939, WAiF, Warszawa 1973, s. 354–356, 440.
• T. Kudliński, Bunsch – dramaturg, [w:] Adam Bunsch. Dramaty, WL, Kraków 1974, s. 5–20, indeks sztuk, s. 21–23.
• T. Kudliński, Dawne i nowe przypadki „teatrała”, WL, Kraków 1975.
• J. Szczublewski, Żywot Osterwy, PIW, Warszawa 1973, s. 384, 385, 433, 436, 346, 437, 443, 444, 452, 453, 552.
• T. Kudliński, In Memoriam, [w:] Katalog wystawy retrospektywnej „Adam Bunsch” (1896–1969), Muzeum Okręgowe, Lublin 1987, s. 10.
• Ks. H. Pyka, Mecenat artystyczny Ks. Emila Szramka w Parafii Mariackiej w Katowicach, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 25–26 (1992–93), s. 312–316.
• Andrzej KazimierzA.K. Olszewski Andrzej KazimierzA.K., Dzieje sztuki polskiej 1890–1980, Warszawa: „Interpress”, 1988, s. 68, ISBN 83-223-2124-4, OCLC 69605238 .
• E. Chojecka, Przestrzeń, architektura, malarstwo, wybrane zagadnienia sztuki górnośląskiej, Katowice 1995.
• Adam Bunsch 1896–1969 (Katalog), Wyd. Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej i Muzeum Śląskie w Katowicach, Katowice 1992.
• B. Szczypka-Gwiazda, Nieznane oblicze sztuki polskiej. W kręgu sztuki województwa śląskiego w dobie II Rzeczypospolitej, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1996, s. 78–102. ISBN 83-85831-51-7.
• L. Makówka, Sztuka sakralna na Górnym Śląsku w II połowie XX wieku. Malarstwo i rzeźba, Katowice 2008, s. 176–181.
• red. B. Chojnacka, M. F. Woźniak, Wielość w jedności – Drzeworyt polski po 1900 roku. Materiały z sesji naukowej, Wyd. Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009, s. 46–47, ISBN 83-86580-69-0.
• red J. Polak, Bielsko-Biała w zwierciadle czasu – wspomnienia mieszkańców z lat 1900–1945, Wyd. Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miasta w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2012, s. 274, 277, 281, 282, 417. ISBN 978-83-60136-91-1.
• Sygnowano: Bunsch – malarstwo, grafika, rzeźba, teatr, literatura (katalog), Szczecin 2016, s. 11–13.
• J. Bończa-Szabłowski, Wielka planeta Bunsch, „Rzeczpospolita”, 22.04.2016. [dostęp 2016-06-08]
• P. Benken, Artysta i artylerzysta - o służbie wojskowej Adama Bunscha w latach 1915–1945, „Klio", nr 50 (3)/2019, s. 137–153. ISSN 1643-8191 [dostęp 2020-01-05]

Linki zewnętrzne

• Adam Bunsch (1896–1969) – strona o życiu i twórczości
• Witraże Adama Bunscha na stronie parafii Kościoła Polskiego w Londynie
• Karabinowa kula, Adam Bunsch – Muzeum Narodowe w Warszawie