Adam Chętnik

Adam Chętnik
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 grudnia 1885
Nowogród

Data i miejsce śmierci

29 maja 1967
Warszawa

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi

Adam Chętnik (ur. 20 grudnia 1885 w Nowogrodzie, zm. 29 maja 1967 w Warszawie) – polski etnograf, muzealnik, działacz społeczny i polityczny.

Miłośnik i badacz kultury kurpiowskiej, autor książek poświęconych Kurpiom Puszczy Zielonej, założyciel Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie. Jego dorobek naukowy liczy ponad 100 prac. Był posłem na Sejm I kadencji w II RP, należał do Polskiej Akademii Umiejętności. Tworzył również poezję, był muzykiem amatorem grającym na wielu instrumentach, twórcą i reżyserem zespołu pieśni i tańca oraz lutnikiem.

Życiorys

Młodość

Ojciec Adama, Wincenty Chętnik, pochodził ze wsi Mątwica, którą opuścił po upadku powstania styczniowego. Zamieszkał w Nowogrodzie, gdzie trudnił się rzemiosłem: był cieślą, stolarzem, murarzem, blacharzem, a jednocześnie lutnikiem i muzykantem. Miał trzymorgowe gospodarstwo, ale praca ciesielska zajmowała go tak bardzo, że szybko pozbył się posiadanej ziemi. Trzykrotnie wyjeżdżał do Anglii (w latach 1892–1895), gdzie w Londynie pracował w fabryce stylowych mebli. Za zarobione pieniądze zorganizował cegielnię, dającą mieszkańcom Nowogrodu zatrudnienie. Ojciec Adama był człowiekiem „bywałym w świecie”, umiał czytać i pisać po polsku, znał też rosyjski i angielski. Prenumerował polskie czasopisma: „Gazetę Świąteczną”, „Zorzę” i „Polaka”[1]. Krzewił wśród mieszkańców Nowogrodu idee narodowowyzwoleńcze i społecznikowskie, będąc współorganizatorem Ochotniczej Straży Pożarnej i ruchu spółdzielczego.

W działalność społeczną włączył się też Adam, prowadząc tajne nauczanie w pobliskich wioskach. W 1903 za namową i przy pomocy ojca założył pierwszą w Nowogrodzie bibliotekę publiczną. Zaangażował się w opór wobec rusyfikacji, polegający na bojkocie szkół z rosyjskim językiem wykładowym. We wspomnieniach napisał też o dywersji: pomieszczenia rosyjskiej szkoły w Nowogrodzie skażono trudno usuwalną cuchnącą substancją, przez co szkołę zamknięto. Kilku uczestników podał z imienia: Adam to był prawdopodobnie Chętnik[2]. Patriotyczno-oświatowa działalność Chętników spowodowała represje władz rosyjskich: kilkakrotnie przetrzymywano ich w areszcie w Łomży.

Do obowiązków Adama należała opieka nad młodszym rodzeństwem i pomoc ojcu w jego pracy, dzięki której poznał w praktyce wiele rzemiosł. Założył z rówieśnikami zespół muzyczno-teatralny, który grał na instrumentach wykonanych przez niego wraz z ojcem. Zespół dawał przedstawienia z okazji świąt religijnych. Adam Chętnik bywał też grajkiem weselnym. Swoje spostrzeżenia, obserwacje i zasłyszane opowiadania zapisywał w prowadzonym od młodych lat dzienniku, wielokrotnie nawiązywał do tych doświadczeń w późniejszych publikacjach.

Początkowa szkoła w Nowogrodzie zapewniła Chętnikowi bardzo wąską edukację. Dzięki samokształceniu i prowadzeniu nauczania domowego poznawał też geografię oraz historię i literaturę polską. Do najbliższego gimnazjum w Łomży Adam Chętnik chodził trzy razy w tygodniu pieszo, rzadko korzystając ze stancji. Na utrzymanie zarabiał w łomżyńskiej mleczarni oraz pomagając ojcu na budowach. Program czteroletniego gimnazjum przerobił w półtora roku.

Studia

W 1908 wyjechał do Warszawy, gdzie w 1909 ukończył kurs pedagogiczny uprawniający do pracy w szkolnictwie prywatnym. W 1911 wyjechał do Petersburga, gdzie przez kilka miesięcy uzupełniał dodatkowe przedmioty i doskonalił język rosyjski[3]. Egzamin nauczycielski dający uprawnienia do pracy w szkolnictwie publicznym zdał celująco. W Warszawie kontynuował naukę na Wyższych Kursach Naukowych prowadzonych przez Towarzystwo Kursów Naukowych, które miało charakter polskiej szkoły wyższej. We wspomnieniach napisał: Nie miałem zamiaru trawić moich dni jako belfer. W skrytości pragnąłem zostać etnografem.

Podczas nauki nawiązał kontakty z publicystami i działaczami znanymi mu wcześniej jedynie z kolportowanych przez niego polskich pism. Główny opiekun Kursów Aleksander Zawadzki widział w Chętniku działacza politycznego; przez pewien czas współpracował przy wydawaniu tajnej „Polski” i kolportażu bibuły na prowincję. Najbardziej znacząca była jednak dla niego znajomość z redaktorem naczelnym „Zorzy” Mieczysławem Brzezińskim, który wykładał przyrodę martwą na kursie pedagogicznym. Pod jego wpływem młody Chętnik wycofał się z polityki, a zaangażował się w ruch ludowy i działalność dziennikarsko-publicystyczną. Otrzymał też od niego wsparcie w postaci znalezienia mieszkania w bursie i zatrudnienia w administracji pisma, co umożliwiło samodzielne utrzymanie przy braku wsparcia od rodziny. Po śmierci Brzezińskiego w 1911 wdowa po nim – Rozalia Brzezińska, pisarka ludowa – wynajęła pokój Chętnikowi oraz udostępniła pracownie i bibliotekę swojego męża. Adam Chętnik nazywał Brzezińskiego swoim ukochanym mentorem, a po jego śmierci symbolicznie odwdzięczył się za opiekę, pisząc o jego działalności w czasopismach (w „Drużynie” w 1913 r., w „Oświacie Polskiej” w 1930 r.) i wydając w 1930 r. obszerną publikację Mieczysław Brzeziński. Jego życie i praca.

Na Kursach Adam Chętnik poznał swoją pierwszą żonę Zofię Klukowską, którą poślubił w Warszawie 9 czerwca 1914 roku[4].

Działalność społeczno-polityczna

„Drużyna” i ruch junacki

Pierwsza strona Drużyny z 20 sierpnia 1918. Adam Chętnik był redaktorem tego czasopisma.

Od 1912 wydawał pismo „Drużyna” przeznaczone dla młodzieży wiejskiej. Czasopismu towarzyszyły osobne broszury naukowe oraz podręczniki przeznaczone dla działaczy ludowych i junackich pod wspólną nazwą „Biblioteka Drużyny”. Czasopismo ukazywało się z przerwami przez 12 lat. Adam Chętnik należał do władz ruchu junackiego jako członek Rady Przybocznej[5].

Krajoznawstwo

Obok działalności dziennikarskiej i organizacyjnej Chętnik działał również na polu turystyczno-krajoznawczym. Na kursach pedagogicznych poznał Kazimierza Kulwiecia, redaktora „Ziemi”, współzałożyciela i prezesa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W „Ziemi” publikował w 1911 sprawozdania etnograficzno-krajoznawcze. Jego działalność w PTK obejmowała organizowanie młodzieżowych kół krajoznawczych, muzealnictwo regionalne i publicystykę krajoznawczą. Założył w Nowogrodzie w 1917 koło krajoznawcze, którego prezesem pozostał aż do 1934, organizował wycieczki dla młodzieży kurpiowskiej. Jego nieodłącznym wyposażeniem już wówczas był notatnik: zapiski i rysunki z wycieczek wykorzystywał w swoich późniejszych publikacjach. Był zapalonym zbieraczem: swoje zbiory zgromadzone z myślą o utworzeniu muzeum kurpiowskiego przekazał utworzonym przez Towarzystwo muzeom regionalnym w Ostrołęce i Łomży. Adam Chętnik publikował wiele artykułów oraz osobnych tekstów zawierających opisy różnych regionów i ich zabytków, miejscowości, osobliwości przyrodniczych. Ukazywały się na łamach „Ziemi”, „Drużyny”, a później w „Gościu Puszczańskim” i Bibliotece Nadnarwiańskiej.

Związek Puszczański

W latach 1919–1922 ukazywało się redagowane przez Chętnika pismo „Gość Puszczański”. Jesienią 1919 Adam Chętnik został prezesem nowo powstałego Związku Puszczańskiego, a pismo stało się organem Związku. Związek zajmował się sprawami Kurpiów i ich sąsiadów – Mazurów pruskich, z uwzględnieniem interesów ogólnopolskich. W deklaracjach programowych Związku podkreślał, iż ma on charakter społeczno-gospodarczy i kulturalny oraz apolityczny[6]. Chętnik zakładał koła Związku Puszczańskiego m.in. w Myszyńcu, Kadzidle, Łysych i Czarni[7].

Na rzecz Mazur

Pomnik Stacha Konwy, wystawiony staraniem Adama Chętnika w 1922 roku

Po ogłoszeniu w 1919 plebiscytu na Warmii i Mazurach Adam Chętnik zgłosił się do Głównego Komitetu Mazurskiego w Warszawie, gdzie uzyskał zgodę na utworzenie lokalnego komitetu w Nowogrodzie z prawem do wydawania własnego pisma i materiałów propagandowych[6]. W agitacji na rzecz przyłączenia Mazur do Polski powoływał się na wspólnotę językowo-obyczajową Warmiaków i Mazurów pruskich z Kurpiami, czyli podobieństwo gwar i zwyczajów. Do agitacji plebiscytowej oraz propagowania idei pracy organicznej w duchu patriotyzmu powołał pismo kurpiowsko-mazurskie „Gość Pograniczny” (1920–1923 z przerwami), którego redakcja mieściła się razem z „Gościem Puszczańskim” w jego domu. Udało mu się zorganizować kolportaż nie tylko na terenach przygranicznych, ale również na dalsze tereny, aż do Suwalszczyzny. Powoływał oddziały i koła Związku Puszczańskiego, ukierunkowując je do działań plebiscytowych, starał się też do nich wciągnąć organizacje młodzieżowe i harcerstwo, członków Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, nauczycieli, Ochotniczą Staż Pożarną itp[7].

Niekorzystny dla Polski wynik plebiscytu w 1920 nie zraził go do działań na rzecz „braci Mazurów” w celu przeciwdziałania germanizacji i podtrzymywania świadomości narodowej. Rozpoczął wydawanie serii „Biblioteczka Pogranicza Prus Wschodnich”[8]. Jako pierwsza ukazała się broszura poświęcona Stachowi Konwie[9]. Dzięki jego staraniom postawiono Konwie pomnik w lesie pod Jednaczewem[10]. Na uroczystości odsłonięcia pomnika 25 czerwca 1922 zjawiło się kilku Mazurów z pogranicza, przez co po części oficjalnej urządzono wiec w sprawie mazurskiej[8].

W okresie międzywojennym, kiedy granica polsko-pruska stała się trudniejsza do przekraczania, działalność mazurska Chętnika sprowadziła się do publikacji artykułów i opracowań historyczo-etnograficznych, z których najbardziej znacząca była książka Mazurskim Szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z Pogranicza Prus Wschodnich z ilustracjami i mapkami (1939)[8].

Działalność i publikacje związane z Mazurami były główną przyczyną wpisania Chętnika na „czarną listę” władz okupacyjnych podczas II wojny światowej[11].

Poseł na Sejm

W pierwszych latach w niepodległej Polsce był posłem na Sejm I kadencji (1922–1927) z ramienia Związku Ludowo-Narodowego. Jako poseł z ziemi łomżyńskiej zasiadał w komisjach zajmujących się sprawami regionu: gospodarką leśną, regulacją Narwi, kwestiami gospodarczymi i oświatowymi, bronił interesów regionu przez składanie wniosków i interpelacji poselskich[12]. Po upływie kadencji Sejmu wycofał się z działalności politycznej i poświęcił się pracy naukowej.

Praca naukowa i muzealnictwo

„Chata Kurpiowska”

Fotografia z książki Puszcza kurpiowska

Pierwsza książka Chętnika Puszcza kurpiowska ukazała się w 1913. Jego druga książka Chata kurpiowska (1915) nawiązywała do rozprawy Jana Karłowicza pt. „Chata polska. Studium lingwistyczno-archeologiczne”, zawierającej apel o gromadzenie szczegółowych opisów budownictwa ludowego różnych regionów. Była to druga obszerna monografia o budownictwie ludowym, po „Budownictwie ludowym na Podhalu” Władysława Matlakowskiego. Jako praca poprawna metodycznie, oparta o doskonałą znajomość terenu i tematu (Adam Chętnik zadedykował ją ojcu, „kurpiowskiemu cieśli zawołanemu”) została doceniona przez środowisko naukowe. Adam Chętnik otrzymał za nią nagrodę im. Mianowskiego od Instytutu Popierania Nauki. Całość nagrody i honorarium przeznaczył na zakup ziemi nad Narwią, gdzie w przyszłości Chętnikowie zamierzali się osiedlić.

Chata kurpiowska i późniejsze opracowania ukazywały się z samodzielnie wykonanymi przez autora rysunkami i fotografiami. Swoje umiejętności ilustratorskie doskonalił w Szkole Rysunku im. Wojciecha Gersona oraz na kursach organizowanych przez Towarzystwo Miłośników Fotografii.

Muzeum Kurpiowskie

Według wspomnień Adama Chętnika, już w 1909 rozpoczął on gromadzenie zbiorów z myślą o utworzeniu muzeum kurpiowskiego[13]. Część tych zbiorów, przekazana muzeom w Ostrołęce i Łomży, zaginęła podczas I wojny. W 1927 własnym staraniem wraz z żoną Zofią na zakupionej w 1919 ziemi otworzyli Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie. Przy budowie i utrzymaniu muzeum działali też wolontariusze z Nowogrodu i okolicznych miejscowości. Było to drugie muzeum na wolnym powietrzu w Polsce. Przy muzeum w 1933 Towarzystwo Naukowe Płockie utworzyło Stację Naukową Dorzecza Środkowej Narwi[14]. Adam Chętnik był jej kierownikiem aż do wybuchu wojny w 1939.

Podczas drugiej wojny światowej muzeum zostało zniszczone. Adam Chętnik podjął starania odbudowy muzeum po wojnie, a nasilił je po przejściu na emeryturę. W 1963 otwarto dział bartniczy, później także rolniczy[15].

Pod niemiecko-hitlerowskim obuchem

W związku z działalnością polityczną prowadzoną przed wojną, Adam Chętnik musiał opuścić Nowogród i ukrywać się przed okupantem w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Antoniego Chojnowskiego[16].

Doktoryzował się na tajnym uniwersytecie z tematu Pożywienie Kurpiów, jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe. Swoje spostrzeżenia dotyczące życia codziennego, obyczajów, folkloru, okupacyjnego humoru, charakterystycznych zachowań i postaw, a także doświadczeń terroru i postawy wobec losu Żydów opisał w maszynopisie pt. „Pod niemiecko-hitlerowskim obuchem”[17].

Po II wojnie światowej

Wznowił działalność Stacji Naukowo-Badawczej Narwi Środkowej, która zyskała wsparcie od Akademii Umiejętności. Przeniósł siedzibę stacji z Nowogrodu do Łomży. Organizował Muzeum Regionalne w Łomży, otwarte w 1948. W latach 1951–1958 pracował w Muzeum Ziemi w Warszawie na stanowisku kustosza działu bursztynu. Przeszedł na emeryturę w 1958 i przeniósł się na stałe do Nowogrodu, gdzie wznowił starania nad odbudową skansenu[18]. W utrwalaniu kultury Kurpiów zaangażowała się również Jadwiga Nowicka, z którą wziął ślub 22 listopada 1955.

Na emeryturze wciąż doradzał muzeom jako rzeczoznawca do spraw Kurpiowszczyzny.

Rodzina

W 1913 na studiach w Warszawie poznał przyszłą żonę Zofię z Klukowskich, córkę lekarza Ambrożego (1856–1900) i Jadwigi z Górskich Klukowskich, ziemian spod Grodna[19][20]. Ślub wzięli w kościele Najświętszego Zbawiciela w Warszawie 9 czerwca 1914. Wesele zorganizowano w Hotelu Europejskim. W 1915 urodziła się ich córka Wiesława, a w 1917 syn Jerzy (zm. 1967)[20]. W 1919 urodziło się trzecie dziecko Chętników – syn Eugeniusz. W 1922 zarówno Eugeniusz, jak i starsza siostra Wiesława, zmarli. W 1926 przyszło na świat kolejne dziecko – córka Teresa (zm. 2014)[20][21].

Zofia z Klukowskich Chętnikowa zmarła w 1950[20]. W 1955 Chętnik ożenił się z 30 lat młodszą Jadwigą z Nowickich. Nie mieli dzieci[22].

Upamiętnienie

Grób Adama i Jadwigi Chętnik na cmentarzu w Nowogrodzie
Upamiętnienie w Myszyńcu
Pomnik Adama Chętnika i ławeczki jego żon: Zofii z Klukowskich Chętnikowej (po lewej) oraz Jadwigi z Nowickich Chętnikowej (po prawej) na terenie Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie

Adam Chętnik został pochowany na cmentarzu w Nowogrodzie, na jego grobie postawiono głaz i duży pień bartny. Jego imię nosi założony przez niego Skansen Kurpiowski oraz:

  • Szkoła Podstawowa w Nowogrodzie (od 1987)[23]
  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Jednorożcu (od 28 maja 1988)[23]
  • Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe (od 1992)[24]
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 4 w Ostrołęce (od 2002)[25]
  • Hufiec Nadnarwiański ZHP w Łomży (od 11 grudnia 2007)[26]
  • Fundacja Adam Chętnika założona przez prawnuczkę Katarzynę Chętnik (od 2017)[27]

Imieniem Adama Chętnika nazwano ulice w Nowogrodzie[28], Ostrołęce[29], Łysych[30] i Białymstoku[31].

Mural w Łomży upamiętniający Adama Chętnika (2017)

W katedrze w Łomży z inicjatywy Jadwigi Chętnik umieszczono epitafium ku czci Adama Chętnika[23]. W Myszyńcu na skwerze w pobliżu kolegiaty znajduje się kamień upamiętniający Adama Chętnika wystawiony w 2014 jako element parku bohaterów kurpiowskich[32]. Skwer ulokowano u zbiegu ulicy ks. Adama Bargielskiego i Placu Konstantego Rynarzewskiego[33]. Od 2017 w pobliżu Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży znajduje się mural przedstawiający Adama Chętnika[34]. 13 maja 2017 na terenie Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie odsłonięto jego pomnik oraz ławeczki-pomniki jego żon: Zofii z Klukowskich i Jadwigi z Nowickich[35].

Sejmik Województwa Podlaskiego ogłosił rok 2015 Rokiem Adama Chętnika[36]. Podobną uchwałę podjęła Rada Powiatu Ostrołęckiego. Stowarzyszenie „Unikat –Przyjazna Gmina” z Ostrołęki we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Ostrołęce i miastem Ostrołęka wydało 2 tysiące egzemplarzy talarów kurpiowskich z wizerunkiem Adama Chętnika. W szkołach nazwanych imieniem Adama Chętnika oraz w placówkach oświatowych i kulturalnych w regionie organizowano konkursy wiedzy o patronie, fotograficzne, czytelnicze, popularyzujące folklor. W Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży zaprezentowano wystawy Osóbki kurpiowskie, Adam Chętnik – znany i nieznany oraz Bursztyniarstwo – Adam Chętnik. Muzeum Przyrody w Drozdowie przygotowało wystawę Działalność sejmowa Adama Chętnika. W Muzeum Ziemi PAN odbyło się seminarium o Chętniku jako twórcy nauki o bursztynie. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów zorganizowało konferencję naukową pt. Kontynuacja badań Adama Chętnika w Polsce północno-wschodniej, a Gminny Ośrodek Kultury w Turośli konferencję pt. Działalność społeczna i naukowa Adama Chętnika. Referaty dotyczące Chętnika wygłoszono też na V Kongresie Historyków Wsi i Ruchu Ludowego na Uniwersytecie Warszawskim. Organizowano koncerty, prelekcje oraz spotkania poświęcone Adamowi Chętnikowi i kulturze kurpiowskiej. Podczas Wesela Kurpiowskiego w Kadzidle w dniach 27–28 czerwca 2015 odbył się VII Światowy Zjazd Kurpiów. Na różnych wydarzeniach promowano książki Adama Chętnika wydane w latach popoprzedzających Rok Chętnika: Z nadnarwiańskich borów, Wspomnienia z okupacji, Pod Kopańskim Mostem. W maju 2016 w Publicznej Szkole Podstawowej odsłonięto tablicę poświęconą patronowi[37].

Publikacje

  • Puszcza Kurpiowska, 1913
  • Dla krajoznawstwa. Książeczka z rysunkami dla ludu i młodzieży, 1913
  • Chata kurpiowska, 1915 (drugie wydanie: 1997)
  • Junactwo, 1915
  • Gry i zabawy junackie. Cz. 1, Gry w mieszkaniu, 1915 (drugie wydanie: 1921)
  • Wycieczki na wsi, czyli O tem, jak młodzież i lud wiejski mają Polskę poznawać i ją kochać, 1916 (wydanie drugie: 1921)
  • Wierszyki i piosenki junackie, 1916
  • Dla teatrów amatorskich. 1, Przegląd 58 sztuk teatralnych, 1916
  • Harce junackie w zimie. Ćwiczenia, zabawy i harce na śniegu i lodzie, 1916 (drugie wydanie: 1921, trzecie wydanie: 1929)
  • Harcerstwo w junactwie, 1915 (drugie wydanie: 2015)
  • Obowiązki junaków i junaczek w mieście i na wsi, 1916 (drugie wydanie: 1918)
  • Młodzież wiejska i jej organizacja, 1916 (drugie wydanie: 1921)
  • Wieś wzorowa. Projekty młodzieży ludowej skupiającej się przy „Drużynie”, 1917
  • Złe obyczaje i przyzwyczajenia których lud wiejski w życiu codziennym strzedz sie powinien, 1918
  • O junactwie, 1918
  • 20 łatwych gier w piłkę ręczną, 1918
  • Jak ojcowie nasi żywili Europę, 1918 (drugie wydanie: 1921)
  • Z pieśni o Kurpiach, 1919
  • Jak się lud budził. Przyczynek do do dziejów oświaty narodowej. Wspomnienia z lat 1904–1906, 1919
  • Śpiew ludowy i chóry wiejskie. Głos do młodzieży, 1921
  • Zabawy dzieci warszawskich/na podwórkach warszawskich, 1921
  • Stach Konwa. Bohater kurpiowski, wielki patrjota ziemi łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali. Z okazji odsłonięcia pomnika 25 czerwca r. 1922, 1922
  • Co robi Okoń na Pograniczu Prus Wschodnich, 1922
  • O bursztynie i przemyśle bursztyniarskim, 1923
  • Z pomocą hakatystom pruskim, 1924
  • Kurpie, 1924
  • Dla teatrów amatorskich. Przegląd 125 sztuk teatralnych, 1926
  • Kościół i parafja w Nowogrodzie. Monografja historyczno-opisowa, 1927
  • Warunki gospodarczo-kulturalne na pograniczu Kurpiowsko-Mazurskim. Rozwój stosunków osiedleńczych, lesnych, rolnych itp., opartych na przykładach i cyfrach z uwagi o tem, jak podnieść stan gospodarczy i kulturalny ludu puszczańskiego nad Narwią, 1927
  • O przyszłą kulturę wsi polskiej, 1929
  • Województwo białostockie. Przeszłość, zabytki, 1929
  • Ostatni Kurpie. Z rozważań o kulturze i pochodzeniu Kurpiów, 1929
  • Mieczysław Brzeziński. Jego życie i praca, 1930
  • Z kurpiowskich borów. szkice, opowiadania, obrazki i gadki, 1930
  • Krótki przewodnik po Kurpiach, 1932
  • Gawęda kurpiowska, 1932
  • Kalendarzyk zwyczajów i obrzędów ludu kurpiowskiego, 1934
  • Muzeum w Nowogrodzie. Wspomnienia, plany, wysiłki, refleksje na 25-lecie zapoczątkowania zbiorów nowogrodzkich 1909–1934, 1934
  • Jak ginie dawna kurpiowszczyzna, 1935
  • Spław na Narwi: tratwy, oryle i orylka. Studjum etnograficzne, 1935
  • Niech żyje szkoła Polska! Wspomnienia i obrazki z walk o język polski pod zaborem rosyjskim w r. 1905, 1935
  • Pożywienie Kurpiów. Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe, 1936
  • Dąbrówka. Kościół i parafia w pow. ostrołęckim, 1937
  • Prawda o muzeum w Nowogrodzie. Organizacja muzeum w cyfrach, zestawienia rachunkowe, wykaz i wartość majatku, stosunki prawne, warunki przekazania placówki P. T. Krajoznawczemu, nieco o Stacji Naukowej, 1937
  • Myszyniec. Ośrodek etnograficzny Kurpiów, 1938 (drugie wydanie: 2018)
  • O puszczakach (Kurpikach). Zbiorek wierszy opisowych, historycznych i okolicznościowych, dotyczących przeszłości i życia Kurpików, 1938
  • Mazurskim szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z pogranicza Prus Wschodnich, 1939
  • Nowogród, dawny gród książęco-mazowiecki. Jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, 1939
  • Mazurzy pruscy na płaszczyźnie mazowieckiej. Studium etnograficzno-obyczajowe, 1948
  • Przemysł i sztuka bursztyniarska nad Narwią, 1952
  • Strój kurpiowski Puszczy Zielonej, 1961
  • Życie puszczańskie Kurpiów, 1971
  • Gadki kurpiowskie, 1971
  • Z Puszczy Zielonej, 1978
  • Instrumenty muzyczne na Kurpiach i Mazurach, 1983
  • Jak Kurpie ze Szwedami wojowali. Gawędy, 1986
  • Równianka kurpiowska, 1992
  • Wspomnienia z lat okupacji, 2014
  • Pod Kopańskim Mostem. Utwór wierszowany z epopei kurpiowskiej w roku 1708, 2015
  • Z nadnarwiańskich borów, 2015
  • Kurpiowskie jadło i obyczaje, 2017[38].

Odznaczenia

Zobacz też

  • Jadwiga Chętnikowa
  • Zofia Chętnikowa
  • Gość Puszczański

Przypisy

  1. Stanisław Pajka, O życiu i twórczości Adama Chętnika – kilka przypomnień i refleksji, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 4, 1990, s. 202.
  2. Jak lud się budził. Przyczynek do dziejów naszej oświaty narodowej, Adam Chętnik.
  3. Bernard Kielak, Adam Chętnik i Władysław Skierkowski – widzenie regionu kurpiowskiego Puszczy Zielonej, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 10, 1996, s. 22.
  4. „Zorza”, 2.07.1914, nr 27, s. 429.
  5. Jerzy Kijowski, Wkład Adama Chętnika w tworzenie i rozwój ruchu młodzieżowego na Kurpiowszczyźnie, „Zeszyty Naukowe OTN”, z. 24, 2010, s. 67–74.
  6. a b Marek Nowotka, Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 53.
  7. a b Marek Nowotka, Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 54.
  8. a b c Marek Nowotka, Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 55.
  9. Adam Chętnik, Stach Konwa, wielki patriota ziemi łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali, Nowogród 1922.
  10. Jerzy Kijowski, Historia Puszczy Zielonej w pracach Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 19.
  11. Marek Nowotka, Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 55–56.
  12. Adam Chętnik, Mój życiorys: fragmenty, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 6, 1992, s. 212.
  13. Bernard Kielak, Działalność muzealnicza Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 26.
  14. Stanisław Pajka, Stacja Naukowa w Ostrołęce, „Rocznik Mazowiecki”, T. 20, 2008, s. 184.
  15. Bernard Kielak, Działalność muzealnicza Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 28–32.
  16. Eugeniusz Hull, Okupacyjny humor, dowcip, anegdota w dokumentacji Adama Chętnika, „Rocznik Mazowiecki”, T. 18, 2006, s. 143.
  17. Eugeniusz Hull, Okupacyjny humor, dowcip, anegdota w dokumentacji Adama Chętnika, „Rocznik Mazowiecki”, T. 18, 2006, s. 143–153.
  18. Bernard Kielak, Działalność muzealnicza Adama Chętnika, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 7, 1993, s. 31.
  19. Balla, „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, 1, Warszawa 1880, s. 88.
  20. a b c d Wiesława Laszczkowska, Zofia z Klukowskich Chętnikowa (1892–1950), [w:] Krystyna i Marian Mieszkowscy (red.), Spotkania Chętnikowskie. Materiały sesji popularnonaukowej z dnia 21 czerwca 1997 roku w Nowogrodzie, Łomża 1998, s. 31–55.
  21. Chętnik Teresa, 600-lecie, 26 grudnia 2017 [dostęp 2021-03-20] (pol.).
  22. Tadeusz Dudo, Jadwiga z Nowickich Chętni[k]owa. Żywot spolegliwy (1912–1995), [w:] K. Mieczkowska, M. Mieszkowski (red.), Spotkania Chętnikowskie. Materiały sesji popularnonaukowej z dnia 21 czerwca 1997 roku w Nowogrodzie, Łomża 1998, s. 57–66.
  23. a b c Henryk Białobrzeski, Kurpiowska miłość Jadwigi Chętnikowej (1912–1995), „Studia Łomżyńskie”, 6, 1996, s. 7–15.
  24. Historia, otn.ostroleka.pl [dostęp 2020-02-01].
  25. HISTORIA SZKOŁY – Zespół Szkół Zawodowych nr 4 Ostrołęka, zsz4.ostroleka.edu.pl [dostęp 2022-08-10].
  26. Hufiec Nadnarwiański w Łomży im. Adama Chętnika, ::4lomza.pl:: Regionalny Portal [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  27. FUNDACJA ADAMA CHĘTNIKA | Rejestr.io, rejestr.io [dostęp 2022-08-10].
  28. Mapa Nowogród – plan Nowogrodu. Zobacz gdzie leży Nowogród na mapie Polski, mapa.livecity.pl [dostęp 2022-08-10].
  29. Ul. Adama Chętnika – Mapa Ostrołęka, plan miasta, ulice w Ostrołęce, mapy.e-turysta.pl [dostęp 2022-08-10].
  30. Widzialni CMS, GMINA ŁYSE ZAKOŃCZYŁA PRZEBUDOWĘ UL. CHĘTNIKA W MIEJSCOWOŚCI ŁYSE - Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse, www.gminalyse.pl [dostęp 2022-08-11] (pol.).
  31. Mapa Białegostoku ul. Adama Chętnika Białystok, zobacz na mapie ul. Adama Chętnika Białystok, www.strony-www.bialystok.pl [dostęp 2022-08-10].
  32. Tablice pamiątkowe, „Kurpik” (72), 2014, s. 8.
  33. Ks. Adama Bargielskiego · 07-430 Myszyniec, Polska, Ks. Adama Bargielskiego · 07-430 Myszyniec, Polska [dostęp 2022-08-19] (pol.).
  34. Mirosław R. Derewońko, Adam Chętnik z Kurpiami na muralu Roskowińskiego, 22 lipca 2017 [dostęp 2022-08-11].
  35. Maria Weronika Kmoch, Zofia, Jadwiga, Danuta, Katarzyna. Herstoria Chętników (nie tylko) w Nowogrodzie [dostęp 2022-08-11].
  36. Rok 2015 w Podlaskiem – rokiem etnografa Adama Chętnika, dzieje.pl [dostęp 2022-08-11] (pol.).
  37. Kalendarium obchodów 130. rocznicy urodzin Adama Chętnika, [w:] Janusz Gmitruk (red.), Adam Chętnik. Patriota, uczony, społecznik, polityk, Warszawa 2017, s. 353–365.
  38. NUKAT | Prosto do informacji - katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych, katalog.nukat.edu.pl [dostęp 2022-08-10] (ang.).
  39. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 32.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Drużyna - nr 1 - 1918.JPG
Pierwsza strona czasopisma Drużyna z 20 sierpnia 1918 roku. Redaktor: Adam Chętnik.
Adam Chętnik Zofia Chętnik Jadwiga Chętnik.jpg
Autor: Maria Weronika Kmoch, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Adama Chętnika i ławeczki jego żon: Zofii z Klukowskich Chętnikowej oraz Jadwigi z Nowickich Chętnikowej
PL Nowogród grób Adama i Jadwigi Chętnik.jpg
Autor: Patryk Korzeniecki , Licencja: CC BY 4.0
Grób Adama i Jadwigi Chętnik na cmentarzu w Nowogrodzie
Łomża mural Adama Chętnika.jpg
Autor: Maria Weronika Kmoch, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zlokalizowany na dziedzińcu Muzeum Półno-Mazowieckiego przy ul. Dwornej w Łomży. Istnieje do 2017 r. Autor: Rafał Roskowiński
Adam Chętnik Myszyniec.jpg
Autor: Maria Weronika Kmoch, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica powstała w ramach projektu unijnego realizowanego przez samorząd miasta Myszyniec i Zespół Szkół Powiatowych w Myszyńcu, została odsłonięta 30 czerwca 2014
Stach Konwa - Monument in Jednaczewo - Pomnik w Jednaczewie.jpg
Pomnik w Jednaczewie.

Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Sygnatura: 1-U-3797