Adam Czerniaków

Adam Abram Czerniaków

Data i miejsce urodzenia	30 listopada 1880 Warszawa
Data i miejsce śmierci	23 lipca 1942 Warszawa
Odznaczenia

Fragment dziennika, który od września 1939 aż do śmierci prowadził Adam Czerniaków

Gmach Gminy Żydowskiej przy ul. Grzybowskiej 26/28, do sierpnia 1942 siedziba warszawskiego Judenratu. Tutaj, w swoim gabinecie znajdującym się na I piętrze, 23 lipca 1942 Czerniaków popełnił samobójstwo

Adam Abram Czerniaków (ur. 30 listopada 1880 w Warszawie, zm. 23 lipca 1942 tamże)^[1] – inżynier, działacz gospodarczy, oświatowy i społeczny, publicysta, autor wierszy okolicznościowych w języku polskim, komisaryczny prezes Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie, w latach 1939–1942 prezes warszawskiego Judenratu.

Życiorys

Urodził się jako syn Arona (zm. 1927) i Pauliny z Rajmiców. W 1900 ukończył szkołę handlową w Warszawie. Dyplom inżyniera uzyskał na Wydziale Przemysłowym Politechniki w Dreźnie (1908), drugi na wydziale chemicznym Politechniki Warszawskiej (1912)^[2]. W latach 1908–1918 był nauczycielem w szkołach zawodowych oraz kupcem i przemysłowcem. W 1909 był więziony przez władze carskie za działalność niepodległościową. W latach 1912–1930 był współorganizatorem i prezesem Centralnego Związku Rzemieślników Żydów w Polsce. W latach 1919–1921 kierował wydziałem w Ministerstwie Robót Publicznych. W latach 1922–1925 był dyrektorem amerykańskiej misji humanitarnej JDC w Polsce, w latach 1925–1928 współorganizatorem i dyrektorem Banku dla Spółdzielni S.A., w latach 1922–1928 kierował odbudową zniszczeń wojennych w miastach polskich^[2]. W latach 1927–1934 był radnym Warszawy^[1]. Przez wiele lat był radcą Gminy Żydowskiej w Warszawie. Autor licznych prac naukowych, m.in. nagrodzonej na konkursie w 1919 książki Silniki wybuchowe, a także rozpraw o cukrownictwie, piekarnictwie i innych prac z zakresu chemii przemysłowej i użytkowej.

W maju 1930 zdobył mandat senatora z listy Bloku Mniejszości Narodowych w powtórzonych z powodu uznanego protestu wyborach w województwie wołyńskim, jednak z powodu rozwiązania Parlamentu 30 sierpnia 1930 nie został zaprzysiężony i nigdy nie zasiadł w Senacie^[3]. Według innego źródła był zastępcą senatora w województwie warszawskim w latach 1928–1930 z listy nr 18 (Blok Mniejszości Narodowych) oraz 1930–1935 z listy nr 1 (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem). Nie złożył jednak ślubowania i nie objął mandatu senatora^[4].

23 września 1939, w konsekwencji opuszczenia 6 września miasta przez Maurycego Mayzela, którego był zastępcą, Czerniaków został mianowany przez prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego komisarycznym prezesem Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie^[5]. Pozostał nim także po zajęciu miasta przez Niemców, a 4 października 1939 stanął na czele Judenratu^[6].

Po zamknięciu w listopadzie 1940 warszawskiego getta, Czerniaków współorganizował opór cywilny oraz opiekę społeczną, wspomagał tworzenie podziemnego archiwum getta, utrzymywał kontakty z działaczami konspiracji, przeciwstawiał się jednak dążeniom do zbrojnego wystąpienia. Nie cieszył się sympatią mieszkańców dzielnicy zamkniętej^[7]. W gabinecie Czerniakowa w siedzibie Gminy Żydowskiej przez cały czas okupacji wisiał portret Józefa Piłsudskiego.

Do 11 listopada 1940 Czerniaków mieszkał przy ulicy Wspólnej 58. W getcie zamieszkał wraz z żoną przy ulicy Elektoralnej 11, a od 13 grudnia 1941 (przyczyną kolejnej przeprowadzki było wyłączenie południowej strony Elektoralnej z getta) w kamienicy pod Zegarem przy ulicy Chłodnej 20^[8].

Od 6 września 1939 codziennie aż do śmierci tworzył osobisty dziennik, zawierający informacje o problemach getta, poleceniach otrzymanych od okupanta, rozmowach, spotkaniach, własnych przeżyciach. Pisany po polsku, został opublikowany po raz pierwszy w Polsce w 1983 (bez brakującego fragmentu obejmującego zapisy od 14 grudnia 1940 do 22 kwietnia 1941; notatnik Czerniakowa obejmujący ten okres zaginął, prawdopodobnie został mu odebrany podczas pobytu w areszcie Gestapo w kwietniu 1941). Tłumaczenie hebrajskie po raz pierwszy opublikował Jad Waszem w Jerozolimie w 1968.

22 lipca 1942, w dniu rozpoczęcia wielkiej akcji deportacyjnej, odmówił kierującemu akcją SS-Sturmbannführerowi Hermannowi Höflemu podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów z Warszawy (w rzeczywistości deportacji do obozu zagłady w Treblince). Następnego dnia, 23 lipca, ok. godz. 18.00^[9] popełnił samobójstwo zażywając cyjanek potasu w swoim gabinecie znajdującym się na I piętrze budynku Gminy Żydowskiej przy ul. Grzybowskiej 26/28.

Na stole znaleziono krótki list do żony:

i do zarządu Gminy Żydowskiej:

Grobowiec rodziny Czerniakowów na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej 49/51 w Warszawie

Następcą Czerniakowa na stanowisku prezesa Judenratu został jego zastępca Marek Lichtenbaum.

Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 10, rząd 2)^[13][14]. Na jego nagrobku znajdują się fragmenty utworu Norwida Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie oraz z Księgi Ezechiela (XVI.6)^[15].

Od 24 lipca 1912 był mężem dr Felicji Zwayer^[2], z którą miał syna Jana, prawnika i ekonomistę, zmarłego z głodu 18 lipca 1942 na zesłaniu w Kirgizji.

Publikacje^[2]

• Über einige Zuckerarten (1907)
• Hydrogenisation des Pyrrols (1912)
• Silniki wybuchowe (1919)
• Zniszczenie wojenne w budynkach w Polsce (1921)
• Zniszczenie wojenne w lasach polskich (1921)
• Przemysł materiałów budowlanych w Polsce (1921)
• Szkolnictwo zawodowe (1924)
• Statystyka rzemiosła i drobnego przemysłu w Warszawie (1924)
• Ustawa przemysłowa (1926)
• Udział Żydów w odbudowie zniszczeń wojennych w Polsce (1938)

Ordery i odznaczenia

• Srebrny Krzyż Zasługi (Węgry)^[2]

Zobacz też

• Chaim Rumkowski

Galeria

• 

  Adam Czerniaków w swoim gabinecie w siedzibie Judenratu
• 

  Wydane na rozkaz Niemców obwieszczenie warszawskiej Rady Żydowskiej z 22 lipca 1942 rozpoczynające wielką akcję likwidacyjną warszawskiego getta, którego podpisania odmówił Czerniaków
• 

  Kamienica pod Zegarem, w której od 13 grudnia 1941 aż do swojej śmierci mieszkał Czerniaków

Przypisy

Bibliografia

• Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 – 23 VII 1942. Opracowanie i przypisy Marian Fuks, Warszawa 1983, Wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ISBN 83-01-03042-9.
• Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 12. ISBN 83-01-04304-0.
• Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 21. ISBN 83-90-66296-5.

Linki zewnętrzne

• Biogram Adama Czerniakowa na portalu deathcamps.org (ang.)