Adam Dembicki von Wrocień

Adam Dembicki von Wrocień
Ilustracja
marszałek polny porucznik
Data i miejsce urodzenia

2 grudnia 1849
Sanok

Data i miejsce śmierci

17 kwietnia 1933
Sanok

Przebieg służby
Lata służby

1870–1918

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier

Jednostki

45 Galicyjski Regiment Piechoty
65 Brygada Piechoty
76 Batalion Landwehry
Dowództwo Obrony Krajowej w Przemyślu
22 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
18 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
29 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
5 Dywizja Piechoty Austro-Węgier

Stanowiska

dowódca pułku
dowódca dywizji

Odznaczenia
Kawaler Orderu Leopolda Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie pokoju) Odznaka za 35-letnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry) Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy Wojskowy
Grobowiec Dembickich w Sanoku

Adam Włodzimierz Dembicki Edler von Wrocień (ur. 2 grudnia 1849 w Sanoku, zm. 17 kwietnia 1933 tamże) – marszałek polny porucznik cesarskiej i królewskiej Armii, dowódca obrony Budapesztu.

Życiorys

Adam Włodzimierz Dembicki Wrocień[1] urodził się 2 grudnia 1849 w Sanoku. Był synem Pawła[2] (nauczyciel szkoły głównej dla chłopców w Sanoku[3] i dyrektor szkoły[4][5], zm. 1891 w wieku 80 lat[6]) i Emilii z domu Zacharjasiewicz[2] (córka Michała[7], zm. w 1867 w wieku 40 lat[8]). Miał siostry Paulinę Emilię (ur. 1851)[9], Aurelię Klementynę (ur. 1853)[10], Józefę (zm. 2 grudnia 1860 mając 7 miesięcy)[7], Helenę (ur. 1861)[11], Albinę Mariannę (ur. 1865)[12], brata Teodozego (zm. 17 lutego 1863 mając 1 miesiąc)[13].

Ukończył jedną klasę szkoły realnej, a następnie Instytut Kadecki w Hainburgu do 1866[4]. Następnie do 1870 kształcił się w Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt, którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym w 1870[4]. Służbę wojskową w Cesarskiej i Królewskiej armii rozpoczął 1 września 1870 jako porucznik 45 pułku piechoty, stacjonującego w Hradec Kralowe i Brnie. W latach 1873–1876 studiował w Szkole Wojennej w Wiedniu, kończąc ją z wynikiem dobrym. Po ukończeniu szkoły został awansowany do stopnia nadporucznika i skierowany do sztabu 65 brygady piechoty. Od 1879 do 1883 pracował w szkolnictwie wojskowym, początkowo jako nauczyciel na kursie żandarmerii polowej, a następnie jako nauczyciel w szkole kadetów w Karthaus koło Jicina. W 1883 został awansowany do stopnia kapitana II klasy i powrócił do służby w 45 pp w Krems an der Donau. W październiku 1886 jako kapitan II klasy pułku pieszego nr 45 został przeniesiony na etat czynny obrony krajowej[14], a wkrótce potem mianowany rzeczywistym komendantem batalionu w galicyjskich oddziałach pieszych czynnej obrony krajowej[15]. W 1886 został awansowany do stopnia kapitana I klasy i przeniesiony na Bukowinę jako dowódca kompanii w 76 batalionie Landwehry.

W październiku 1890 został adiutantem Dowództwa Obrony Krajowej w Przemyślu i pozostawał na tym stanowisku do końca 1894, awansując w międzyczasie w 1891 na stopień majora i w 1894 na stopień podpułkownika. Opuszczając Przemyśl w lipcu 1895 został wyróżniony przez cesarza Franciszka Józefa I, który wyraził się o jego służbie z najwyższym zadowoleniem[4]. W 1895 przeniesiony do 22 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Czerniowcach, 1 maja 1897 został awansowany na stopień pułkownika. W kwietniu 1898 objął dowództwo 18 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Przemyślu, 1 września 1899 dowództwo 29 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Budziejowicach[16]. 17 sierpnia 1903 objął dowództwo 90 Brygady Piechoty w Jarosławiu, awansując 1 listopada 1903 na stopień generała majora. 30 czerwca 1907 został dowódcą 5 Dywizji Piechoty[17] w Ołomuńcu, awansując 1 listopada 1907 na stopień generała-porucznika[18] (Feldmarschalleutnant – marszałek polny)[4]. 31 marca 1910 został odwołany ze stanowiska, 1 października został urlopowany, i udał się do Lwowa.

Nobilitację na 1 stopień szlachecki („Edler von”) bez wpisania do „Ksiąg Majestatycznych” otrzymał 11 lipca 1911 otrzymał od cesarza Franciszka Józefa I[19]. Mógł ją uzyskać za 30 lat nieprzerwanej służby wojskowej i udział w przynajmniej jednej kampanii lub za 40 lat służby.

Podczas I wojny światowej był w grupie aktywowanych na czas wojny generałów[20]. 24 sierpnia 1915 powrócił do służby na stanowisko zastępcy komendanta Budapesztu. We wrześniu 1916 został mianowany komendantem twierdzy Hohensalzburg koło Salzburga. 1 stycznia 1917 powtórnie go urlopowano, a spensjonowano 1 stycznia 1919. Wówczas osiadł na stałe we Lwowie. Pod koniec życia, w 1930, przeprowadził się do rodzinnego Sanoka[21].

Adam Dembicki von Wrocień był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się w 1881 z Bertą z domu Winkowską[a], córką dr. Cyryla Winkowskiego[1], zmarłą w Sanoku 25 marca 1919 w wieku 59 lat[22]. Oboje mieli synów: Adama Włodzimierza (ur. 1881[1], w 1909 nadporucznik 1 Pułku Ułanów[23], który w 1911 poślubił Marię, córkę Tadeusza Wrześniowskiego[1][24], zmarł w stopniu rotmistrza na grypę „hiszpankę” 24 listopada 1918 w Sanoku w wieku 37 lat[25]) i Jerzego (niem. Georg, ur. 1882). W 1914 Adam i Jerzy Dembiccy byli nadporucznikami 3 pułku ułanów obrony krajowej ze Stryja[26], natomiast podczas I wojny światowej do 1918 Adam był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 1[27], a Jerzy był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 3[28]. Według innych źródeł dwaj synowie generała z pierwszego małżeństwa zmarli podczas I wojny światowej[4][29].

Jego drugą żoną była Oktawia z Pisarczuków[b] (ur. 28 lutego 1890 w Skałacie[30], zm. 1984), którą poślubił 24 marca 1920 w wieku 71 lat (panna młoda miała wówczas 30 lat)[4][5]. Mieli syna Adama (1927-2017)[4][c][31][32][33].

Generał zamieszkiwał w Sanoku przy ulicy Płowieckiej 16[2]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1923 został uznany przynależnym do gminy Sanok[34]. W ostatnim okresie życia generał uległ częściowemu paraliżowi[5]. Zmarł 17 kwietnia 1933 w Sanoku[4]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 19 kwietnia 1933[2][35][36][37]. Inskrypcja nagrobna brzmi: Adam Dembicki von Wrocień. Feldmarschall-Leutnant w służbie Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa I-go[4]. Grobowiec ulegał kilkakrotnie częściowemu zniszczeniu i był obiektem dewastacji[5]. Nagrobek został uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej[38]. Grobowiec został wyremontowany w 1987 ze środków rządu austriackiego. Z uwagi na powtarzalne niszczenie oszklenia fotografii nagrobnych, syn generała Adam, dzięki wsparciu prezydenta Austrii, Kurta Waldheima, zrealizował zamontowanie w tych miejscach szkła kuloodpornego, które otrzymał od władz austriackich w 1986 wraz z dokumentacją dotyczącą służby generała w c. i k. armii[5][29]. W grobowcu zostali pochowani także: druga żona generała Oktawia (ur. 1890, zm. 31 marca 1984[39]), Jadwiga Pisarczuk (1882-1957, córka c.k. inspektora szkolnego w Sanoku, Tomasza Pisarczuka i Bronisławy z domu Kunickiej)[40]. W maju 2021 ujawniono zniszczenie oszklenia portretu generała Dembickiego na jego grobowcu[41][42].

Herb Dembicki von Wrocień Tarcza dwudzielna pasem srebrnym. W polu I czerwonym gałązka dębowa w pas o ośmiu ułożonych parami żołędziach z czterema na przemian ułożonymi liśćmi, złota, w polu II błękitnym cztery gwiazdy sześciopromienne w pas złote. W klejnocie dwa skrzydła orle czerwono-błękitne z pasem srebrnym. Labry prawe czerwone lewe błękitne podbite srebrem.

S. Górzyński, Nobilitacje w Galicji w latach 1772–1918, 1999. s. 87)

Osobę generała Dembickiego von Wrocień opisał historyk Jan Rydel w swojej pracy doktorskiej pt. Polski żołnierz w służbie Cesarza i Króla z 1986, wydanej w 2001 jako publikacja pt. W służbie cesarza i króla[4].

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Względnie Wieńkowska. Księga parafialna w Sanoku podała, że Berta de Wrocień Dembicka przeżyła w małżeństwie z Adamem Dembickim 40 lat.
  2. ↑ Czesław Skrobała w artykule prasowym z 1988 podał, że prawidłowa forma nazwiska brzmi „Pisarczyk” z racji polskiego pochodzenia tej rodziny.
  3. ↑ Syn generała, Adam Dembicki, urodzony we Lwowie, przed 1939 uczeń sanockiego gimnazjum, podczas II wojny światowej więziony przez Niemców, był określany jako bard, włóczykij i wagabunda sanocki, zyskał przydomek „Adzio”. Por. Czesław Skrobała. Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”, s. 4, 8, nr 9 z 3 marca 1988. 

Przypisy

  1. ↑ a b c d Księga małżeństw 1905–1912 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 107 (poz. 54).
  2. ↑ a b c d Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 380 (poz. 41).
  3. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1865. Lwów: 1865, s. 305.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Edmund Gajewski. Cesarski ulubieniec. „Nowiny”. Nr 42, s. 3, 20–21 lutego 1988. 
  5. ↑ a b c d e Czesław Skrobała. Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”, s. 4, 8, nr 9 z 3 marca 1988. 
  6. ↑ Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 64 (poz. 14).
  7. ↑ a b Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 67 (poz. 154).
  8. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 168 (poz. 30).
  9. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 315 (poz. 51).
  10. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 360 (poz. 53).
  11. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 8 (poz. 88).
  12. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 66 (poz. 34).
  13. ↑ Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 10 (poz. 5).
  14. ↑ Kronika. Mianowania w c. i k. armii. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 247 z 28 października 1886. 
  15. ↑ Kronika. Mianowania w c. i k. armii. „Gazeta Lwowska”, s. 5, nr 250 z 2 listopada 1886. 
  16. ↑ Dembicki, Adam, Leutnant des Inf.-Reg. Nr 45., Oberst Komdt. des k.k. Landw.-Inf.-Reg. Budweis Nr 29 (Rang. * Juni 1897), [w:] Die K. Und K. Kriegsschule 1852-1902. Heer. Kriegsarchive. 1903.
  17. ↑ Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 156 z 11 lipca 1907. 
  18. ↑ Kronika. Awans listopadowy w armii. „Echo Przemyskie”, s. 3, nr 88 z 3 listopada 1907. 
  19. ↑ Sylwester Korwin Kruczkowski: Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austrjackich w czasie od roku 1773 do 1918: dalej tych osób, którym wymienieni władcy zatwierdzili dawne tytuły książęce względnie hrabiowskie lub nadali tytuły hrabiów i baronów jak niemniej tych, którym zatwierdzili staropolskie szlachectwo. Lwów: 1935, s. 26.
  20. ↑ a b c d e f g Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916, s. 12.
  21. ↑ Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42. ISBN 83-914224-6-1.
  22. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 232 (poz. 44).
  23. ↑ Awans majowy w c. i k. obronie krajowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 9 maja 1909. 
  24. ↑ Kronika. Ślub. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, nr 44 z 22 października 1911. 
  25. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 228 (poz. 151).
  26. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1914. Wiedeń: 1914, s. 337.
  27. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 423.
  28. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 428.
  29. ↑ a b Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 44. ISBN 83-914224-6-1.
  30. ↑ Kolekcja ↓, 36.
  31. ↑ Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42–46. ISBN 83-914224-6-1.
  32. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok w dawnej Galicji i Lodomerii na starej pocztówce i fotografii. Cz. X. Sanok: Poligrafia, 2007, s. 106. ISBN 83-918650-4-5.
  33. ↑ Nekrolog Adam Dembickiego w Sanoku.
  34. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 75 (poz. 95).
  35. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 18.
  36. ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
  37. ↑ Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 47.
  38. ↑ Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2013-08-10]. (pol.).
  39. ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. P 1984 (Tom L, str., poz. 33).
  40. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 386 (poz. 81).
  41. ↑ 2021-05-18: Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku. facebook.com. [dostęp 2021-07-18].
  42. ↑ 2021-05-19: Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku. facebook.com. [dostęp 2021-07-18].
  43. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 63.
  44. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 89.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Militärdienstzeichen-Gold.jpg
Autor: Skukifish, Licencja: CC BY-SA 3.0
Militärdienstzeichen austriaca con corona in oro per 50 anni di servizio attivo nell'esercito
AUT Franz Joseph 50 years of reign - Military Medal.svg
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Military Medal for 50 years of reign of Emperor Franz Joseph (=Signum Memoriae)
Ordine imperiale della corona di ferro, austria.png
nastrino Ordine imperiale della corona di ferro
Signum Laudis (peace time).png
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baretka wstążki czasu pokoju austro-węgierskiego Medalu Zasługi Wojskowej "Signum Laudis"
K.u.k. Feldmarschall-Lt -1918.png
Autor: L' empereur Charles, Licencja: CC0
Rank insignia of the Austro-Hungarian armed forces (k.u.k.) 1868 to 1918, here “Feldmarschalleutnat” (Lieutenant-General) (class of rank IV) – gorget patch. The rank insignia was also used for the identical ranks “General-Chief Staff Surgeon” and “General-Chiefauditeur”.
Adam Dembicki von Wrocień grave photography.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Adam Dembicki von Wrocień, fotografia nagrobna
AUT Jubiläumskreuz 1908.png
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Jubileuszowy 1908 (Austro-Węgry)
Ord.Leopold.PNG
Imperial Order of Leopold's ribbon - Austria
Wrocień tomb in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wrocień tomb in Sanok