Adam Fastnacht

Adam Fastnacht
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1913
Sanok

Data i miejsce śmierci

16 lutego 1987
Wrocław

Miejsce spoczynku

Cmentarz Grabiszyński

Zawód, zajęcie

historyk

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

docent

Edukacja

Państwowe Gimnazjum im, Królowej Zofii w Sanoku

Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Uczelnia

Uniwersytet Wrocławski

Stanowisko

kustosz

Pracodawca

Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Rodzice

Władysław, Zofia

Małżeństwo

Kazimiera z d. Patała

Dzieci

Anna Fastnacht-Stupnicka
Zbigniew Fastnacht

Krewni i powinowaci

Marian, Janina (rodzeństwo)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” Złota Odznaka ZNP

Adam Romuald Stanisław Fastnacht (ur. 27 lipca 1913 w Sanoku, zm. 16 lutego 1987 we Wrocławiu) – polski historyk, badacz dziejów Sanoka i ziemi sanockiej, kustosz Ossolineum.

Życiorys

Adam Fastnacht w młodości

Adam Romuald Fastnacht Stanisław urodził się 27 lipca 1913 w Sanoku[1][2]. Jego przodkowie ze strony ojca przybyli do Polski z Melchingen (obecnie część Burladingen w Badenii-Wirtembergii) w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej. Był wnukiem Jana Fastnachta (zm. 1899[3], potomek niemieckich kolonistów, osiedlonych w XVIII w. w okolicach Przemyśla, przedsiębiorca budowlany, prowadzący budowę linii kolejowych, m.in. z Sanoka przez Przełęcz Łupkowską w stronę południową, ponadto kładł fundamenty pod Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku[4], jednak bez skutku), oraz pochodzącej z Seredniego Zofii Stupnickiej. Był synem Władysława Bolesława Fastnachta (1884-1975[5], urzędnik skarbowy, oficjał urzędu ceł i monopolu[6], działacz sanockiego „Sokoła”) i Zofii Marii z domu Wołoszczak (1890-1965[7])[8][9][10]. Jego rodzeństwem byli: Marian (ur. 1911[11]) i Janina (ur. 1924[12], po mężu Czajka). Rodzina Fastnachtów zamieszkiwała przy ulicy Bartosza Głowackiego w Sanoku[13][14]. W latach 1923–1931 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Już jako uczeń gimnazjalista, wraz ze Stefanem Stefańskim i Aleksandrem Rybickim rozpoczął działalność gromadzenia eksponatów, które następnie zostały udostępnione w Muzeum Ziemi Sanockiej[15] (powstało w 1934 i było zlokalizowane na Zamku Królewskim w Sanoku)[16]. 19 maja 1931 zdał egzamin dojrzałości[17] (w jego klasie byli m.in. Jan Barniak, Mieczysław Pudełko)[18][19].

Studiował historię jako przedmiot główny i geografię jako poboczny na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jeszcze podczas studiów opublikował swój pierwszy artykuł pt. Z dziejów zamku sanockiego na łamach „Kuriera Lwowskiego”. Dyplom magistra w zakresie historii społecznej i gospodarczej uzyskał 11 grudnia 1935 na podstawie pracy pt. „Literatura ludowa w Galicji w latach 1846–1850”, napisanej pod kierunkiem prof. Franciszka Bujaka. Ponadto kształcił się na uniwersytecie w dziedzinie geografii, zdając egzamin w tym zakresie i otrzymując prawo do nauczania tego przedmiotu jako dodatkowego. Otrzymał stypendium z Funduszu Pracy. Należał do Akademickiego Koła Ziemi Sanockiej we Lwowie. Jako student podczas wakacji odwiedzał Sanok i zajmował się ewidencjonowaniem zbiorów archiwalnych oraz bibliotecznych[20]. Po studiach został na uczelni jako asystent wolontariusz w Zakładzie Historii Społecznej i Gospodarczej UJK (w tym czasie otrzymywał stypendium z Funduszu Kultury Narodowej, wypłacane od września 1936 do września 1939)[17]. Od 1937 do 1939 przebywał na praktyce w VII Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie. Do końca istnienia II RP przygotowywał pracę doktorską pt. „Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650”.

Po wybuchu II wojny światowej Adam i Marian Fastnachtowie odmówili przyjęcia niemieckiego obywatelstwa we Lwowie. Przedostali się z obszaru zajętego przez ZSRR na tereny okupowane przez Niemców do Sanoka. 5 czerwca 1940 Adam Fastnacht został zatrudniony w charakterze urzędnika w Wydziale Wyżywienia i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Sanoku (Ernährungsamt)[17]. Wraz z bratem Marianem działał w szeregach Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Armii Krajowej. Adam Fastnacht, który uniknął aresztowania w 1942, był zmuszony do ukrywania się. Pod zmienioną tożsamością jako Adam Stupnicki pracował od jesieni 1942 w charakterze praktykanta biurowego w Administracji Majątków Państwowych w Żniatyniu, od 1 stycznia 1943 do 13 marca 1944 jako księgowy w niemieckim folwarku Żabcze nieopodal Sokala, a później do 25 lipca 1944 w niemieckim przedsiębiorstwie budowlanym M. Mirski, Roboty kolejowe i drogowe niedaleko Rudnika nad Sanem. Jego brat Marian został aresztowany przez Niemców w 1943 i prawdopodobnie w kwietniu 1944 rozstrzelany[21] (Edward Zając podał, iż poniósł śmierć w obozie KL Auschwitz[22]).

U kresu wojny i nadejściu frontu wschodniego Adam Fastnacht przybył do Sanoka i działał w sanockim Starostwie Powiatowym (jako referendarz w referacie aprowizacji od 26 września 1944), a następnie przeniesiony do referatu kultury i sztuki i przydzielony do Muzeum Ziemi Sanockiej w czasie od 1 lipca 1945 do 15 października 1946. Po zakończeniu wojny 14 czerwca 1946 uzyskał tytuł naukowy doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na podstawie rozpoczętej jeszcze przed 1939 pracy pt. „Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650” (została opublikowana dopiero w 1961[17]) napisanej także pod kierunkiem prof. Bujaka. 16 października 1946 podjął pracę naukową w Bibliotece im. Ossolińskich we Wrocławiu, początkowo jako kierownik działu wypakowywania i przenoszenia transportowanych zbiorów, od 1951 do przejścia na emeryturę 30 czerwca 1979 jako kierownik Działu Rękopisów Biblioteki, początkowo w stopniu kustosza; od 1962 w stopniu starszego kustosza dyplomowanego. W styczniu 1975 został mianowany docentem. W czasie pracy regularnie wspierał działalność Muzeum Ziemi Sanockiej. Równolegle z pracą biblioteczną od listopada 1946 do sierpnia 1948 pracował w niepełnym wymiarze godzin jako nauczyciel historii w szkole zawodowej Państwowych Zakładów Konfekcyjnych we Wrocławiu, zaś od stycznia 1948 do sierpnia 1950 był zatrudniony na pół etatu jako starszy asystent w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego, kierowanej przez prof. Stefana Inglota. Był redaktorem dwóch pierwszych numerów czasopisma „Biuletyn Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” z lat 1964 i 1965, oraz numeru 3 pisma „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, wydawanych przez Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku[23][24]. Na emeryturze nie zaprzestał pracy historyka, wydał m.in. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu i monografię miasta Leska. Przygotowywał także analogiczną monografię Sanoka, jednak nie ukończył jej w pełni przed śmiercią w 1987, tworząc jedynie dzieło obejmujące czas do XVII wieku[17][25][26][27].

Należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1956), zasiadał w zarządzie Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii, Radzie Naukowej Ossolineum.

7 września 1941 jego żoną została Kazimiera z domu Patała (zm. 2019[28]), córka Franciszka (w 1911 w Sanoku przejął drukarnię Karola Pollaka) i Matyldy[10]. Ich dziećmi byli: córka Anna Fastnacht-Stupnicka[29] ur. 1948, polonistka, dziennikarka i publicystka, w tym historyczna[30][31][32] i syn Zbigniew Fastnacht (zm. 2001, wieloletni gospodarz schroniska PTTK „Na Śnieżniku”).

W wyniku odniesionej w dzieciństwie kontuzji Adam Fastnacht przez lata zmagał się z problemami zdrowotnymi z biodrem, co w konsekwencji doprowadziło do amputacji prawej nogi w 50. roku życia[33]. Zmarł 16 lutego 1987 we Wrocławiu[34]. 26 lutego 1987 został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Grabiszyńskim[4][35]. Zgodnie z jego ostatnią wolą na grobie został umieszczony kamień pochodzący z terenu Bieszczadów[36][37].

Upamiętnienie

  • 15 kwietnia 1987 imię Adama Fastnachta otrzymało Muzeum Regionalne w Brzozowie[38]. Po przeprowadzonym remoncie muzeum zostało ponownie otwarte 17 listopada 1990, a dokonały tego żona Adama Fastnachta, Kazimiera, oraz współzałożycielka tej placówki Krystyna Czyżewska[39]. Twórcą placówki był Jerzy Ferdynand Adamski, który redagował prace Fastnachta[40].
  • Na terenie Sanoka w dzielnicy Dąbrówka ustanowiono ulicę nazwaną imieniem i nazwiskiem Adama Fastnachta[41].

Publikacje

Popiersie Adama Fastnachta w sanockim ratuszu
Tablica wejściowa Muzeum Regionalnego w Brzozowie
Ulica Adama Fastnachta w Sanoku
  • Tablica ewaluacyjna monet polskich 1700-1772, w: Ceny we Lwowie w latach 1701–1914, Lwów 1934.
  • Inwentarz zamku, folwarków i młynów starostwa sanockiego z r. 1558, Warszawa 1948.
  • Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani: Supplementum 1: Inde ab anno 1279 usque ad annum 1506, Wrocław 1951.
  • Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Cz. 1: Dokumenty z lat 1507–1700, Wrocław 1953.
  • Zarys dziejów Sanoka, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958.
  • Profesor Tadeusz Miękisz, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958.
  • Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
  • Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im Ossolińskich. Cz. 2: Dokumenty z lat 1701–1939 oraz dodatek z lat 1282–1909, Wrocław 1969.
  • Piotr ze Smolic (Smolicki), w: Polski Słownik Biograficzny, tom 26, zeszyt 108, 1981.
  • Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku: Park etnograficzny, Sanok – Katowice 1986.
  • Dzieje Leska do 1772 roku, Rzeszów 1988, ISBN 83-03-02376-4.
  • Sanok. Materiały do dziejów miasta do XVII wieku, Opracował prof. Feliks Kiryk, Brzozów 1990.
  • Średniowieczne osadnictwo w regionie brzozowskim, w: Brzozów: zarys monograficzny, Brzozów 1990.
  • Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 1: A-I, Brzozów 1991, ISBN 83-900130-8-8.
  • Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 2: J-N, Brzozów – Wzdów – Rzeszów 1998, ISBN 83-900130-8-8.
  • Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 3: O-Z, Kraków 2002, ISBN 83-88385-14-3.

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia
Nagrody
  • Nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie za upowszechnianie kultury (1965)[43]
  • Nagroda im. Heleny Radlińskiej (1975)

Przypisy

  1. Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Tym humanistyczny. Katalog główny, rok 1927/28 (zespół 7, sygn. 100). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 369.
  2. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 130 (poz. 183).
  3. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 300 (poz. 96).
  4. a b Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 246. ISBN 83-914224-7-X.
  5. Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 192 (poz. 85).
  6. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 123 (poz. 106).
  7. Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 67 (poz. 54).
  8. Księga małżeństw 1905–1912 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 87 (poz. 49).
  9. Adam Fastnacht. cit.muzeum.brzozow.pl. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
  10. a b Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936–1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 448.
  11. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 125 (poz. 142).
  12. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 131 (poz. 201).
  13. Stanisław Węcławik: Pierwsze wielkie wychowanków spotkanie. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 128.
  14. Dorota Mękarska. Spacerkiem po mieście. Ulica Głowackiego. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, nr 17 z 11 września 1991. 
  15. Józef Ząbkiewicz, Muzeum Historyczne. W latach powojennych. Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 916.
  16. Stefan Stefański, Kartki z przeszłości Sanoka, Sanok 2005, s. 5.
  17. a b c d e Edward Zając. Wspomnienie pośmiertne o doc. dr. Adamie Fastnachcie. „Rocznik Sanocki”, s. 205–206, 1995. Sanok. 
  18. XLIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku za rok szkolny 1930/31. Sanok: 1931, s. 21.
  19. Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2013-12-15]. (pol.).
  20. Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Środowisko kulturalne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 616.
  21. Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 17, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  22. Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Adam Fastnacht (biogram). „Rocznik Sanocki”, s. 21, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096. 
  23. Halina Piasecka-Wilczyńska. Bibliografia „Materiałów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” za lata 1964–1988. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 97, 1988. 
  24. Franciszek Oberc. Prasa ziemi sanockiej od roku 1990. Pisma naukowe i popularnonaukowe. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. 5: Prasa ziemi sanockiej – informator, s. 199, 2005. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  25. Anna Fastnacht-Szczepaniak. Curiculum vitae Sanoczanina. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 115–116, 1988. 
  26. Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 246, 328. ISBN 83-914224-7-X.
  27. Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 21, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  28. Pozostaną w pamięci. „Tygodnik Sanocki”. Nr 14 (1419), s. 2, 5 kwietnia 2019. 
  29. Duch Adama Fastnachta w brzozowskim Muzeum. brzozow.pl, 2013-07-04. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
  30. Autorka. zostaliwelwowie.pl. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
  31. Spotkanie z Anną Fastnacht-Stupnicką, autorką książki „Zostali we Lwowie”. wbp.opole.pl, 2010-02-17. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
  32. Sprawa Gorgonowej. Najgłośniejsze morderstwo II Rzeczpospolitej. nto.pl, 2010-01-10. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
  33. Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 9–10, 26, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  34. Edward Zając. Z żałobnej karty. Adam Fastnacht. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, nr 10 (409) z 1–10 kwietnia 1987. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  35. Adam Fastnacht. nekropole.info. [dostęp 2015-06-01].
  36. Anna Fastnacht-Szczepaniak. Curiculum vitae Sanoczanina. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 116, 1988. 
  37. Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Adam Fastnacht (biogram). „Rocznik Sanocki 2014”, s. 22, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096. 
  38. Franciszek Oberc, Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 958.
  39. Nasze małe ojczyzny. Ogólnopolska sesja muzealna PTTK w Brzozowie. „Nowiny”, s. 3, nr 239 z 20 listopada 1990. 
  40. Alina Maślak: Wstęp. W: Jerzy F. Adamski: W krainie Pogórzy. Rzeszów: Libra PL, 2013, s. 8, 29. ISBN 978-83-63526-32-0.
  41. Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
  42. Doc. dr Adam Fastnacht – „Zasłużony dla Sanoka”. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1–2, nr 13 (81) z 1–15 lipca 1977. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  43. Nagrody wojewódzkie roku 1965. „Nowiny”. 23, s. 3, 13 czerwca 1965. 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Odznaka Zasłużony dla Sanoka (1978).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” przyznana Aleksandrowi Rybickiemu (1978). Źródło: Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. "Odznaczenia Aleksandra Rybickiego z okresu międzywojennego i PRL i legitymacje" (zespół 11, sygn. 83).
Złota Odznaka ZNP.jpg
Autor:

Kolekcja należy do muzeum: Muzeum użytkownika pieczarek

[na:] myvimu.com, Licencja: CC BY-SA 2.0
Złota Odznaka ZNP
Adam Fastnacht, bust Sanok Rynek 1.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Popiersie Adama Fastnachta w Ratuszu w Sanoku przy ulicy Rynek 1
Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie (info board).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie
Adam Fastnacht young.JPG
Adam Fastnacht w młodym wieku
Adam Fastnacht Street in Sanok view from west.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ulica Adama Fastnachta w Sanoku.