Adam Ludwik Czartoryski

Adam Ludwik Czartoryski
Ilustracja
Adam Ludwik Czartoryski (przed 1913)

Pogoń Litewska
Rodzina

Czartoryscy herbu Pogoń Litewska

Data i miejsce urodzenia

5 listopada 1872
Paryż

Data i miejsce śmierci

26 czerwca 1937
Warszawa

Ojciec

Władysław Czartoryski

Matka

Małgorzata Adelajda Orleańska

Żona

Maria Ludwika Krasińska

Dzieci

Małgorzata Izabella Czartoryska
Izabella Czartoryska
Elżbieta Czartoryska
Augustyn Józef Czartoryski
Anna Maria Jolanta Czartoryska
Władysław Czartoryski
Teresa Czartoryska
Ludwik Czartoryski

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Medżydów (Turcja)

Adam Ludwik Czartoryski (ur. 5 listopada 1872 w Paryżu, zm. 26 czerwca 1937 w Warszawie) – książę, polski arystokrata, mecenas sztuki, I Ordynat na Sieniawie, II ordynat na Gołuchowie, obywatel ziemski guberni siedleckiej, płockiej, kieleckiej i łomżyńskiej w 1909[1], w 1922 posiadał majątki ziemskie o powierzchni 22 900 ha[2].

Życiorys

Adam Ludwik był synem Władysława Czartoryskiego i Małgorzaty Orleańskiej. Otrzymał staranne i wszechstronne wychowanie. Kształcił się w gimnazjum w Kalksburgu. Następnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Uniwersytecie we Fryburgu[3]. Posiadał liczne umiejętności i zdolności. Był humanistą, znawcą i miłośnikiem sztuki, znał wiele języków. Był człowiekiem głęboko wierzącym i praktykującym. Propagował i stosował zasady życia chrześcijańskiego w swoim życiu osobistym, społecznym i emigracyjnym[4].

W 1894 roku został głową rodu Czartoryskich po śmierci ojca Władysława. Trzy lata później został ordynatem sieniawskim. Wartość jego majątku szacowano na 4,5 miliona koron austriackich, nie wliczano w to rodzinnych zbiorów sztuki. W 1899 jego ciotka, Izabella Działyńska zostawiła w spadku jemu i jego bratu Witoldowi majątek w Gołuchowie. Adam Ludwik był prezesem Biblioteki Polskiej w Paryżu, prezesem Towarzystwa Literacko-Artystycznego i prezesem Komitetu Plebiscytowego na Warmii i Mazurach. Opiekował się rodzinami i środowiskami emigracyjnymi we Francji[5]. Wspomagał finansowo wiele osób i instytucji.

Po śmierci brata, Witolda w roku 1911, Adam odziedziczył po nim cały jego majątek. W 1914 rozpoczął służbę w armii austriackiej, a jego żona przejęła zarząd nad Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W czasie pierwszej wojny światowej udało jej się przewieźć najcenniejsze eksponaty do Drezna. Po wojnie występowały pewne trudności w odzyskiwaniu zbiorów Czartoryskich, powodowane niestabilną sytuacją w Polsce. Po dwóch latach negocjacji i podpisaniu w 1921 roku traktatu ryskiego, który gwarantował zwrot kolekcji, część eksponatów powróciło do Krakowa. Odtwarzanie kolekcji było kontynuowane jeszcze przez kilka następnych lat.

Był członkiem dożywotnim Towarzystwa Szkoły Ludowej[6].

Książę Adam zmarł 26 czerwca 1937 roku i został pochowany w krypcie rodzinnej w Sieniawie[7].

Ordery i odznaczenia

Małżeństwo i dzieci

W dniu 31 sierpnia 1901 roku w Warszawie poślubił hrabiankę Marię Ludwikę Krasińską (ur. 24 marca 1883 w Warszawie, zm. 23 stycznia 1958 w Cannes), córkę Ludwika Józefa Krasińskiego i Magdaleny Zawisza-Kierżgaiłło. Para miała ośmioro dzieci:

Genealogia

Prapradziadkowie

August Aleksander Czartoryski
(1697–1782)
∞ 1731
Zofia Czartoryska z Sieniawskich
(1699–1777)

Jerzy Detloff Flemming
(1751–1802)
∞1744
Antonina Czartoryska
(1728–1746)

Józef Sapieha
(1737–1792)
∞1761
Teofila Strzeżysława z Jabłonowskich Sapieha
(1742–1816)

Andrzej Hieronim Zamoyski
(1716–1792)
∞ 1775
Konstancja Czartoryska
(1742–1797)

Ludwik Filip Józef Burbon-Orleański
(1747–1793)
∞ 1769
Ludwika Maria de Penthièvre
(1753–1821)

Ferdynand I Burbon
(1751–1825)
∞ 1768
Maria Karolina Habsburg
(1752–1814)

Franciszek z Saksonii-Coburga-Saalfeld
(1750–1806)
∞ 1777
Augusta Reuss-Ebersdorf
(1757–1831)

Franciszek Józef Koháry
(1760–1826)
∞ 1790
Maria Antonia Waldstein-Wartenberg
(1771–1854)

Pradziadkowie

Adam Kazimierz Czartoryski
(1734–1823)
∞ 1761
Izabela Czartoryska
(1746–1835)

Aleksander Antoni Sapieha
(1773–1812)
∞ 1797
Anna Jadwiga Sapieżyna
(1772–1859)

Ludwik Filip I
(1773–1850)
∞ 1809
Maria Amelia Burbon-Sycylijska
(1782–1866)

Ferdynand z Saksonii-Coburg-Saalfeld
(1785–1851)
∞ 1815
Maria Antonia Koháry
(1797–1862)

Dziadkowie

Adam Jerzy Czartoryski
(1770–1861)
∞ 1817
Anna Zofia Sapieha
(1799–1864)

Ludwik Karol Orleański
(1814–1896)
∞ 1840
Wiktoria z Saksonii-Coburga-Kohary
(1822–1857)

Rodzice

Władysław Czartoryski
(1828–1894)
∞ 1872
Małgorzata Orleańska
(1846–1893)

Adam Ludwik Czartoryski (1872–1937)

Przypisy

  1. Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, 1909, s. 17–18.
  2. Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., [w:] Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74 , Numer 2, s. 283.
  3. Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.
  4. Marian Kukiel, op. cit., s. 271.
  5. Marian Kukiel, op. cit., s. 270.
  6. Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1912. Kraków: 1913, s. LXXVII.
  7. Pogrzeb zasłużonego obywatela. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 146 z 3 lipca 1937. 
  8. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu kulturalno-naukowym”.
  9. a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 120. [dostęp 2021-01-16].
  10. Powstańcze Biogramy - Ludwik Czartoryski. www.1944.pl. [dostęp 2022-07-06].

Bibliografia

  • Michał Kowalski, „Wieści z Gołuchowa” nr 12, październik 1990.
  • Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.

Media użyte na tej stronie

Order of the Medjidie lenta.png
Autor: beaver, Licencja: CC0
Baretka Orderu Medżydów
Adam Ludwik Czartoryski (-1913).jpg
Adam Ludwik Czartoryski (-1913)