Adam Schaff

Adam Schaff

Data i miejsce urodzenia	10 marca 1913 Lwów
Data i miejsce śmierci	12 listopada 2006 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie
Zawód, zajęcie	Filozof
Odznaczenia

Adam Schaff na Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w hotelu Victoria w Warszawie (1986)

Grób Adama Schaffa na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Adam Schaff (ur. 10 marca 1913 we Lwowie, zm. 12 listopada 2006 w Warszawie) – polski filozof pochodzenia żydowskiego. Początkowo prezentujący poglądy konserwatywnego nurtu filozofii marksistowskiej, specjalizujący się w epistemologii (teorii poznania); następnie ideolog eurokomunizmu, pod koniec życia zbliżający się w poglądach do współczesnych antyglobalistów.

Życiorys

Urodził się we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Studiował prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z podwójnym magisterium w 1935 roku^[1] oraz we własnym jedynie zakresie filozofię^[2]. W 1932 wstąpił do KPP, a od 1945 działał w PPR, od 1948 w PZPR. Od 1941 przebywał w Moskwie. W 1945 ukończył tam studia filozoficzne na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie również uzyskał doktorat i habilitację. W latach 1944–1946 kierował polskim zespołem Radia Moskwa.

W 1948 powrócił do Warszawy. Był członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W tych latach reprezentował poglądy stalinowskie^[3]. I sekretarz POP PZPR na Uniwersytecie Warszawskim^[4]. Rok później pod patronatem KC PZPR założył ideologiczny Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, którym kierował do 1954. W tym roku stanął na czele Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, w 1957 został kierownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR, którą kierował do 1968. W latach 1952–1953 był kierownikiem Instytutu Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego^[5]. W latach 50. znany był także z publikacji prasowych bezkrytycznie opiewających Stalina, od 1956 związany z „frakcją” puławian. Wykładał również na Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu, który w tamtych latach kończył m.in. Wojciech Jaruzelski. Schaff był uważany za głównego i oficjalnego ideologa PZPR. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk (krajowy członek rzeczywisty) kierując w latach 1956–1968 Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. W 1969 został członkiem Klubu Rzymskiego, a 1987 pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim.

W 1959 promował badania filozofii średniowiecznej prowadzone przez absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego^[6]. Był protektorem zakładanego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 opublikował książkę Marksizm a jednostka ludzka, w której postawił ryzykowną wówczas tezę, że w społeczeństwie socjalistycznym alienacja jednostki może istnieć w dalszym ciągu. Zyskał przez to u ówczesnych władz opinię rewizjonisty. Na fali zmian 1968, wskutek antysemickiej nagonki prasowej, w dniach 6–7 lipca został usunięty z KC PZPR i odsunięty od wpływu na naukę filozofii w PRL. We wspomnieniach pisał, że miał podstawy, by bać się wtedy o swoje życie.

W czasie trwania stanu wojennego był ostrym krytykiem Solidarności; znana była jego propozycja zgłoszenia kandydatury Wojciecha Jaruzelskiego do Pokojowej Nagrody Nobla^[7]. Współpracował z MSW PRL w akcjach wywiadowczych przeciwko USA^[8]. 27 czerwca 1984 został wydalony z PZPR mimo poparcia udzielonego gen. Jaruzelskiemu. Powodem było to, że swoje poglądy na temat ideologii i polityki PZPR ośmielił się prezentować poza oficjalnym forum partyjnym. Po przemianach społecznych w 1989 pozostał konsekwentny i nadal wierny swoim ideom, prezentując m.in. pogląd marksizmu demokratycznego jako recepty na kapitalizm, który według niego nie poradzi sobie z głodem i bezrobociem strukturalnym, że przyszłością ludzkości jest nadal socjalizm, choć ten przyszły ustrój nie musi się tak nazywać.

Otrzymał doktoraty honorowe uniwersytetów Michigan w Ann Arbor, Nancy oraz paryskiej Sorbony.

22 lipca 1964 z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia^[9].

Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B II 28 rz. 9 m. 27)^[10].

Publikacje

Był autorem ponad 30 książek naukowych pisanych głównie w j. francuskim i niemieckim. Jego najbardziej znane dzieła to:

• Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Spółdzielnia Wydawnicza "Książka", Warszawa 1948
• Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1950.
• Filozofia człowieka. Marksizm a egzystencjonalizm
• Wstęp do semantyki (tłumaczona na kilkanaście języków)
• Język i poznanie
• Marksizm a jednostka ludzka
• Entfremdung als soziales Phänomen
• Kommunistische Bewegung am Scheideweg
• Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13097-5 (wcześniejsze wydania w j. niemieckim, angielskim i japońskim)
• Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, ISBN 83-7066-513-6 (biograficzna)
• Notatki kłopotnika, BGW, Warszawa 1995, ISBN 83-7066-648-5
• Medytacje, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1997, ISBN 83-203-1243-7
• Próba podsumowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, ISBN 83-87367-53-2 (biograficzna)
• Książka dla mojej żony, Wydawnictwo JJK, Warszawa 2001, ISBN 83-913643-2-1 (biograficzna)
• Jak układać i wygłaszać przemówienia, z serii „Biblioteczka pepeerowca”, wykład wygłoszony w Centralnej Szkole PPR 1945-08-16, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1945

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1998)^[11]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1951)^[12]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)^[13]

Przypisy

Bibliografia i filmografia przedmiotowa

• Nie tędy droga! Adam Schaff w rozmowie z Tadeuszem Kraśko, BGW, b.r. [1991], ISBN 83-7066-206-4
• Bohdan Chwedeńczuk Dialogi z Adamem Schaffem, Wydawnictwo "Iskry", Warszawa 2005, ISBN 83-207-1777-9
• Nie ma innej drogi – film dokumentalny o Adamie Schaffie w realizacji Ewy Żmigrodzkiej i Krzysztofa Zwolińskiego, Telewizja Polska – Agencja Produkcji Audycji Telewizyjnych, Warszawa 2003
• Nowa encyklopedia powszechna PWN t. 5, Warszawa 1998.

Linki zewnętrzne

• Polemiczny tekst Stefana Kisielewskiego w "Więzi" nr 7–8(39) z 1961 r.. wiez.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-26)].
• Egzemplarz nowego typu – krytyczny tekst Lecha Stępniewskiego
• Artykuły w wortalu lewica.pl: "Rozmowa z Adamem Schaffem", "Warszawa: Pogrzeb Adama Schaffa", "Chwedeńczuk: Nad grobem Adama Schaffa"
• Prof. zw. dr hab. cz Adam Schaff, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2006-11-12] .
• Mateusz Kuryła, Adam Schaff – portret marksistowskiego filozofa