Adamastor (1896)

Adamastor

Klasa	krążownik pancernopokładowy
Historia
Stocznia	Orlando, Livorno
Położenie stępki	1 stycznia 1895
Wodowanie	12 lipca 1896
Portugalia
Nazwa	Adamastor
Wejście do służby	2 sierpnia 1897
Portugalia
Wejście do służby	1910
Wycofanie ze służby	16 października 1933
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	1729 t normalna
Długość	74 m między pionami
Szerokość	10,72 m
Zanurzenie	4,65 m
Napęd
2 maszyny parowe o mocy 4000 KM, 4 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	18 węzłów
Uzbrojenie
2 działa 149 mm L/30 (2 × I) 4 działa 105 mm L/40 (4 × I) 4 działa 65 mm 2 działka 37 mm 3 wt 356 mm
Opancerzenie
pokład 30 mm wieża dowodzenia i maski dział 63 mm
Załoga	237

Adamastor – krążownik portugalskiej marynarki wojennej, jedyny okręt swojego typu. Został zbudowany we włoskiej stoczni Orlando w Livorno w 1896 roku. Przedstawiał typ małego krążownika pancernopokładowego, przeznaczonego głównie do służby kolonialnej. Odegrał ważną rolę w rewolucji republikańskiej 5 października 1910 roku w Lizbonie, ostrzeliwując siedzibę królewską. Służył głównie w koloniach portugalskich, a podczas I wojny światowej brał udział w walkach w Mozambiku w 1916 roku. Został wycofany ze służby w 1933 roku.

Wyporność okrętu wynosiła 1729 ton, a uzbrojenie główne składało się z dwóch dział kalibru 149 mm i czterech kalibru 105 mm. Napędzały go maszyny parowe, zapewniając prędkość do 18 węzłów.

Historia

Okręt został zbudowany w ramach programu wzmocnienia marynarki portugalskiej ogłoszonego dekretem królewskim z 20 marca 1890 roku^[1]. Jego bezpośrednią przyczyną stały się zadrażnienia w stosunkach z Wielką Brytanią w kwestii kolonii afrykańskich^[1]. Ambitny program zakładał zbudowanie czterech pancerników obrony wybrzeża i 10 krążowników średniej wielkości, lecz zła sytuacja finansowa kraju umożliwiła zamówienie w ciągu kolejnej dekady tylko pięciu krążowników, z tego czterech małych, i jednego niszczyciela^[2][3]. Pierwszym z nich był mały krążownik pancernopokładowy „Adamastor” zamówiony we włoskiej stoczni Cantiere navale fratelli Orlando w Livorno, na który środki zebrano w drodze zbiórki publicznej^[2]. Stępkę pod budowę położono 1 stycznia 1895 roku, a okręt wodowano 12 lipca 1896 roku^[2][a]. Okręt ukończono do prób w maju 1897 roku^[4]. Krążownik wszedł do służby 3 sierpnia 1897 roku^[b]. Otrzymał nazwę od mitycznego ducha mórz Adamastora z literatury portugalskiej^[5]. Budowa kosztowała w przeliczeniu niecałe 80 tysięcy funtów szterlingów^[6].

„Adamastor” był małym krążownikiem pancernopokładowym z częściowym pokładem pancernym, określanym z tej racji w literaturze jako krążownik nieopancerzony^[2][7]. Pomimo ograniczonej wielkości i możliwości bojowych, okręt okazał się udaną jednostką do zadań kolonialnych, niesprawiającą problemów technicznych i najbardziej długowieczną z portugalskich krążowników^[6]. Zastosowane dość przestarzałe kotły cylindryczne charakteryzowały się małą zawodnością i łatwością napraw, a prędkość była wystarczająca^[6]. Charakterystyki „Adamastora” stały się wzorem dla skonstruowania kolejnych dwóch krążowników, jednak konkurs na ich budowę wygrała francuska stocznia Normand i jej projekt krążowników typu Sâo Gabriel ostatecznie różnił się od niego^[1].

Opis

Model krążownika w muzeum marynarki w Lizbonie

Okręt miał typową architekturę krążowników tego okresu. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy i rufowy z ustawionymi na nich pojedynczymi działami, a na pokładzie górnym na śródokręciu, osłoniętym wysokim nadburciem, ustawione były na obu burtach pozostałe działa^[8]. Dziobnica była taranowa, a rufa miała formę krążowniczą. Palowy maszt dziobowy znajdował się przed małą nadbudówką dziobową, a sylwetkę okrętu uzupełniały dwa wysokie lekko pochyłe kominy i maszt rufowy^[8]. Oba maszty posiadały marsy bojowe, a pod nimi platformy z reflektorem^[4]. Część podwodna była pokryta drewnem i blachą miedzianą w celu ułatwienia konserwacji przy służbie w koloniach^[2]. Kadłub dzielił się na 23 przedziały wodoszczelne i posiadał dno podwójne^[4]. Wykonany był ze stali^[9]. Wyporność normalna wynosiła 1729 ton^[2][7]. W źródłach z epoki spotyka się też wartości wyporności, bez bliższego opisu: 1962 tony^[4] lub 1993 tony^[9]. Długość między pionami wynosiła 74 m^[7]. Spotyka się też długość, bez opisu, 76,2 m^[9]. Szerokość kadłuba wynosiła 10,72 m, a zanurzenie 4,65 m^[7]. Załoga obejmowała 237 osób^[2].

Uzbrojenie główne składało się z dwóch pojedynczych armat kalibru 15 cm Kruppa (faktycznie 149,1 mm) w stanowiskach z maskami ochronnymi, ustawionych na pokładzie dziobowym i rufowym^[6][c]. Działa te były starszego modelu, o nominalnej długości lufy L/30 (30 kalibrów) i małej szybkostrzelności^[6]. W Portugalii były one oznaczone K.15/30^[10]. Długość lufy faktycznie wynosiła 27,1 kalibrów^[10]. Strzelały pociskami przeciwpancernymi o masie 39 kg i burzącymi o masie 40,4 kg^[10]. Według części publikacji, działa artylerii głównej następnie wymieniono na nowsze francuskie zbliżonego kalibru systemu Caneta, dla ujednolicenia artylerii we flocie, lecz szczegóły nie są znane^[1].

Uzbrojenie główne uzupełniały cztery pojedyncze szybkostrzelne armaty Kruppa kalibru 105 mm L/40, rozmieszczone w czterech sponsonach burtowych na pokładzie górnym, w części dziobowej i rufowej^[6][4]. W Portugalii były one oznaczone K.10.5/40^[10]. Długość lufy faktycznie wynosiła 37,4 kalibra i strzelały pociskami o masie 14 kg^[10].

Uzbrojenie pomocnicze stanowiły cztery działa kalibru 65 mm L/40 umieszczone w stanowiskach burtowych na pokładzie górnym na śródokręciu^[6]. Prawdopodobnie były to używane w Portugalii francuskie działa 65 mm Hotchkissa QF, oznaczone H(tr.)65/40, strzelające pociskami o masie 4 kg^[10]. Dodatkowo okręt był uzbrojony w dwa działka rewolwerowe kalibru 37 mm^[6]. Według niektórych publikacji, „Adamastor” miał także 9-funtowe (zapewne 5 cm) działa Kruppa, bez bliższych szczegółów^[10]. Publikacje z epoki podawały także dwa karabiny maszynowe (działka szybkostrzelne) Nordenfelta na marsach bojowych^[4]. Uzbrojenie dopełniały trzy pojedyncze wyrzutnie torpedowe kalibru 356 mm^[6]. Jedna z nich była nieruchoma w stewie dziobowej, a dwie obrotowe na pokładzie na każdej z burt^[4].

Opancerzenie kadłuba obejmowało jedynie częściowy wewnętrzny pokład pancerny w formie skorupy nad maszynownią, chroniący wystające cylindry maszyn parowych, o grubości 30 mm^[2]. Opancerzone były też maski dział i wieża dowodzenia, pancerzem o grubości 63 mm^[2].

Napęd stanowiły dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy łącznej indykowanej 4000 KM, napędzające dwie śruby^[2][4]. Parę dostarczały cztery cylindryczne kotły płomieniówkowe^[2]. Ciśnienie robocze kotłów wynosiło maksymalnie 10,9 atmosfery (160 psi)^[4]. Prędkość projektowa wynosiła 16 węzłów przy ciągu naturalnym i 17,3 węzła przy ciągu wymuszonym, natomiast na próbach okręt ją przekroczył, osiągając 17,19 węzła przy ciągu naturalnym i 18,04 węzła przy ciągu wymuszonym i mocy indykowanej 4030 KM^[4]. Zapas paliwa – węgla był znaczny jak na okręt tej wielkości i wynosił 420 ton, co pozwalało na uzyskanie zasięgu 4600 mil morskich przy prędkości 10 węzłów^[2].

Wyposażenie obejmowało dwie prądnice, dające prąd o napięciu 65 V i natężeniu 110 A, napędzane silnikami parowymi^[4]. Prąd używany był między innymi przez dwa wentylatory kotłowni z silnikami o mocy po 2 KM oraz dwa reflektory o średnicy 400 mm z lampami Pasqualin^[4].

Służba

Przywitanie „Adamastora” po przybyciu z Włoch

Banderę okrętu podniesiono 2 sierpnia 1897 roku w Livorno, po czym 3 sierpnia wyruszył do Portugalii^[5]. Jako przez pewien czas najnowsza jednostka floty, używany był na początku także do celów reprezentacyjnych. W 1898 roku „Adamastor” odbył daleki rejs mający na celu prezentację bandery, do Brazylii, Urugwaju, Argentyny, Angoli i na Wyspy Zielonego Przylądka^[5]. Pełnił następnie głównie służbę związaną z portugalskimi koloniami^[11].

Krążownik odegrał wiodącą rolę w rewolucji republikańskiej w październiku 1910 roku, stacjonując wówczas w Lizbonie, z krążownikami „Sâo Rafael” i „Dom Carlos”. Załoga bezpośrednio przed tym aresztowała część nieprzychylnych oficerów, a jej przywódcą został por. José Mendes Cabeçadas^[11]. Trzy strzały z „Adamastora” w kierunku pałacu królewskiego Palácio das Necessidades 4 października były sygnałem do rewolucji^[11]. Okręt następnie wraz z „Sâo Rafael” ostrzeliwał pałac królewski, a jego marynarze wzięli udział w krótkotrwałych starciach w mieście, które doprowadziły do obalenia monarchii w Portugalii^[12]. Już 31 października NRP „Adamastor” pod nową banderą został wysłany w rejs do państw Ameryki Południowej, w celu zdobycia uznania międzynarodowego dla republikańskiego rządu Portugalii^[11].

„Adamastor” w Szanghaju, październik 1927 roku

W czasie I wojny światowej, w której początkowo Portugalia była neutralna, krążownik w 1914 i 1915 roku głównie eskortował transporty z wojskiem między metropolią a Mozambikiem^[11] Po przystąpieniu do wojny po stronie ententy, „Adamastor” brał udział w działaniach przeciwko Niemcom na północy Mozambiku. W dniach 21, 23 i 27 maja wspierał artylerią natarcia nad rzeką Rovuma, a jego marynarze walczyli też na lądzie^[13]. Poniósł przy tym straty 4 zabitych, 18 rannych i 5 zaginionych^[13]. W kolejnych miesiącach krążownik dalej działał w rejonie Mozambiku^[1]. W czerwcu 1916 roku osłaniał ewakuację portugalskich wojsk^[6]. Przy tym, na jego pokład zabrano zapasy złota z kolonii^[14]. Okręt został za działania w Mozambiku odznaczony po wojnie Orderem Wieży i Miecza^[14].

Po wojnie „Adamastor” kontynuował służbę w koloniach, a w latach 20. pozostał jedynym portugalskim czynnym krążownikiem^[14]. W 1926 roku reprezentował Portugalię na Wystawie Światowej w Filadelfii w USA^[14]. Na początku lat 30. nie przedstawiał już większej wartości bojowej, pozostając głównie jako stacjoner w Makau^[14]. Podczas japońskiej interwencji w Chinach, wysadził desant w Szanghaju w celu ochrony portugalskich obywateli^[14]. 18 czerwca 1932 roku okręt został zdeklasowany do awiza II klasy^[14]. Między 8 marca a 1 lipca 1933 roku okręt, pomimo złego stanu technicznego, płynąc z maksymalną prędkością 4 węzłów, odbył ostatni rejs z Makau do Portugalii^[15]. 16 października tego roku został skreślony z listy floty, po czym w kwietniu 1934 został sprzedany na złom^[15].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Alejandro A. Anca, Nikołaj Mitiuckow. Krążowniki Portugalii. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2011. XVIII (109), wrzesień – październik 2011. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
• Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
• Office of Naval Intelligence: Notes on Naval Progress. U.S. Government Printing Office, 1898.
• The Naval Annual, 1902. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1902. (ang.).