Adrastea (mitologia)

Adrastea
Ἀδράστεια
—bogini sprawiedliwości, opiekunka gór—
Występowaniemitologia grecka
Teren kultustarożytna Grecja

Adrastea (gr. Ἀδράστεια Adrásteia, łac. Adrastea – 'Nieodwracalna', 'Nieunikniona', 'Nieuchronna') – w mitologii greckiej córka Ananke, bogini sprawiedliwości i opiekunka gór. Zamiennie spotyka się też pisownię: Adrastia, Adrasteja, Adrestea, Adrasteia.

Jej kult wywodzi się z Azji Mniejszej, w szczególności z Frygii. Jego początków należy szukać w kulcie bogini Nemezis[1] albo Kybele[2] już w czasach archaicznej Grecji. Zbieżność postaci jest tak duża, że w wielu wypadkach są one nie do rozróżnienia[3]. Zdobyła też sobie dużą popularność w Tracji.

Imię Adrastei jest wyprowadzane od imienia Adrastus. Według Strabona, Adrastus, syn Meropa pierwszy zbudował nad rzeką Asopus świątynię Nemezis, co zostało upamiętnione w jej nazwie akcentującej budowniczego. Miejsce to obecnie identyfikuje się z górą Kyzikos w Myzji. Góra znajduje się około 4 km na zachód od Bandırma w Turcji.

Nazwę bogini wyprowadza się też od greckiego czasownika διδράσκειν didráskein, co tłumaczy się jako 'bogini, której nikt nie umknie'[4]. Długotrwała tradycja kultu bogini zaowocowała obecnością wielu różnych historii jej życia, wzbogacanych, często sprzecznymi, szczegółami.

Przede wszystkim można spotkać różne dane na temat jej rodziny. Może być więc córką Okeanosa[5], Zeusa i Temidy albo córką Zeusa i Ananke[6]. Zwykle jednak z Zeusem nie jest spokrewniona, jest opiekunką wyznaczoną przez jego matkę Reę do opieki nad niemowlęciem, które należy ukryć przed ojcem chcącym je zabić. Adrastea ukryła Zeusa w grocie. Imre Trencsényi-Waldapfel stwierdza, że Zeus urodził się w grocie kreteńskiej góry Dikte (zwanej także jaskinią Psychro) i został oddany pod opiekę dwóch nimf zamieszkałych na tej górze. Inne źródła potwierdzają, że nie tylko Adrastea opiekowała się Zeusem, lecz pomagała jej siostra Ida (Idaja). Mitograf Hyginus w Fabulae wymienia nawet trzy siostry o imionach Ida (Idothea), Adrastea (Adrasta) oraz Althaea. Karmiły one Zeusa mlekiem oraz nektarem i ambrozją od kozy o imieniu Amaltea[7]. Kallimach z Cyreny w Hymnie do Jowisza (47) podaje, że towarzyszyli im bracia, którzy jako korybanci (kureci) bijąc mieczami o tarcze robili hałas, przez który Kronos nie mógł usłyszeć płaczu dziecka. Opiekunowie Zeusa, Adrastea i jej pomocnicy byli dziećmi króla Krety Melisseusa i jego żony Amaltei (zależnie od opowiadania Amaltea jest kozą albo żoną króla Krety)[8]. Adrastea dała Zeusowi do zabawy piłkę. Dowiadujemy się o tym z relacji Apolloniosa z Rodos[9]. Afrodyta zamierzała w ten sposób przekupić Erosa, aby rozkochał córkę Ajetesa w Jazonie. Afrodyta przedstawia Erosowi zalety piłki:[10]

Dostaniesz piłkę, która należała do Zeusa, ojca bogów i ludzi, kiedy był jeszcze dzieckiem. (…) Mogę ci powiedzieć, że tak pięknej zabawki nie podarował nikomu nawet mój pan i małżonek, Hefajstos. Wymalowana jest w złote kółka i pasy koloru nieba, a kiedy będziesz się nią bawił, zobaczysz, że ciągnie za sobą błyszczącą smugę, niby spadająca gwiazda.

Mit o Adrastei i dzisiaj obecny jest w świadomości. Dostępna jest gra Rhesus, oparta na tragedii Eurypidesa o Rhesusie z Tracji. Występuje w niej Adrastea, córka Zeusa, opiekująca się chorym ojcem.

Lukian z Samosat opisuje Adrasteę/Nemezis, w swoim IX dialogu morskim, słowami Posejdona zwróconymi do Nereid, określając ją jako dużo silniejszą od Nefele, niezdolnej do uchronienia swej córki Helle od upadku z barana złotego runa podczas ucieczki.

Miejsca kultu

O miejscach kultu poświęconych Adrastei wspomina Pauzaniasz. W porcie Kirra (funkcjonował jeszcze za Ptolomeusza i Pliniusza, obecnie prawie nic z niego nie zostało) należącym do Delf (Delfy mają inny port, o nazwie Itea), opisuje świątynię Apolla, Artemidy i Leto, ozdobioną wielkimi posągami bóstw w stylu attyckim. Zauważył też tam, nieco mniejszy, posąg Adrastei[11]. Pauzaniasz wspomina również, że wiosną w świątyni Zeusa Nemejskiego, położonej w pobliżu jaskini lwa nemejskiego, wzywano Adrasteę. Była to późnoklasyczna świątynia z ok. 330 r. p.n.e. posadowiona na jeszcze starszej platformie, co jest świadectwem długotrwałości kultu.

Adrastea to także miejscowość nad rzeką Granik, słynna ze świątyni i wyroczni Apollina Aktejskiego i Artemidy[12].

Przypisy

  1. ↑ Platon Phaidros 248cd., Antimachos von Kolophon, fr. 53 Wyss. Orphicorum Fragmenta 54. Ammianus Marcellinus Res gestae 14,11,25)
  2. ↑ Форонида, фр.2 Бернабе; Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. Москва, 2001. Т.1., с.27
  3. ↑ См. Эсхил. Прикованный Прометей 936; Платон. Федр 248с; Государство V 451а; Псевдо-Еврипид. Рес 342; Нонн. Деяния Диониса I 482.
  4. ↑ Valeken, Ad Herod. III, 40.
  5. ↑ Гигин. Мифы
  6. ↑ Plutarch, Почему божество медлит с воздаянием 25
  7. ↑ Imre Trencsényi-Waldapfel, Mitologia.
  8. ↑ Мифы народов мира. Москва, 1991-92. Т.1. с.49; Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. Мосҝва, 2001. Т.1. с.27; Орфика, фр.105 Керн
  9. ↑ Apollonius Rhodius, Argonautica, III. 132-41
  10. ↑ Imre Trencsényi-Waldapfel Imre, Mitologia, str. 220
  11. ↑ Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, 10.37.8.
  12. ↑ Гермий. Комментарий к «Федру» Платона, стр.148 // Фрагменты ранних греческих философов. Ч.1. М., 1989. С.50; Лосев А.Ф. Мифология греков и римлян. М., 1996. С.130

Bibliografia

  • Marjorie Leach: Uniwersalny leksykon bóstw. Poznań: Oficyna Wydawnicza ATENA, 1998. ISBN 83-85414-30-4.
  • Trencsényi-Waldapfel Imre: Mitologia. Warszawa: PWN, 1967.
  • U stóp boga Apollona: z Pauzaniasza wedrówki po Helladzie księgi VIII, IX, X. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-02904-9.
  • Vojtěch Zamarovský: Encyklopedia mitologii antycznej. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 83-247-0513-9.