Agafia Gruszecka

Agafia Gruszecka
Ilustracja
Caryca Agafia Gruszecka. Fragment z ryciny z książki Łazarza Baranowicza „O pięciu ranach Jezusa Chrystusa” (1680), poświęcona na cześć małżeństwa Fiodora i Agafyi[1].
Caryca Rosji
Okres

od 18 (28) lipca 1680
do 14 (24) lipca 1681

Jako żona

cara Fiodora III Romanowa

Poprzedniczka

Natalia Naryszkina

Następczyni

Marfa Apraksina

Dane biograficzne
Dynastia

Gruszeccy herbu Lubicz

Data urodzenia

ok. 1665

Data śmierci

14 (24) lipca 1681

Miejsce spoczynku

Moskwa

Ojciec

Siemion Fiodorowicz Gruszecki

Matka

Maria Iwanowna Zaborowska

Mąż

Fiodor III Romanow

Dzieci

Ilja

Agafia (Agata) Siemionowna Gruszecka ros. Агафья Семёновна Грушецкая (ur. 1665, zm. 14 lipca?/ 24 lipca 1681 w Moskwie)[2] – caryca Rosji polskiego pochodzenia[3], pierwsza żona cara Fiodora III Romanowa.

Życiorys

Agafia była córką szlachcica ze Smoleńszczyzny Siemiona Fiodorowicza Gruszeckiego[4] z rodu Gruszeckich herbu Lubicz[a]. Car Fiodor zobaczył ją po raz pierwszy w 1679 w tłumie, podczas cerkiewnej procesji. Mieszkała ona wówczas w domu ciotki, żony okolniczego Siemiona Zaborowskiego. Fiodor wysłał swego łożniczego Iwana Maksimowicza Jazykowa, aby poznał bliżej rodzinę dziewczyny. Zamiar poślubienia Agafii przez Fiodora spotkał się z dużą krytyką. Krążyły pogłoski na temat nieprzyzwoitości Gruszeckiej i jej matki rozpowszechniane przez bojara Iwana Miłosławskiego przeciwnika tego małżeństwa[4]. Ostatecznie jednak 18 lipca?/ 28 lipca 1680[2] Agafia została żoną Fiodora. Para miała tylko jednego potomka, syna.

  • Dzieci Fiodora i Agafii[5]:
  1. Ilia Fiodorowicz (ur. 11 lipca 1681, zm. 21 lipca 1681)[b].

Trzy dni po urodzeniu dziecka Agafia zmarła na skutek gorączki połogowej[6].

Pochowana została w głównym soborze Monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Moskwie, a po jego zniszczeniu w 1929 roku szczątki zostały przeniesione do Soboru św. Michała Archanioła[7].

Rola i wpływ Agaty Gruszeckiej na Dwór moskiewski

Agata Gruszecka, w przeciwieństwie do wielu swoich poprzedniczek, odgrywała istotną rolę w życiu dworskim i miała znaczący wpływ na męża. Za jej sprawą znacznie zmieniło się życie dworskie, zaczęła bowiem wprowadzać polskie zwyczaje. Car Fiodor Aleksiejewicz jako pierwszy z Rosjan włożył polski kontusz, co po nim zrobili wszyscy dworzanie. Dzięki Gruszeckiej doszło do wielu zmian w państwie rosyjskim, ona: „namówiła męża do zniszczenia ochabni, brzydkich damskich sukienek [...] wprowadzenia golenia brody i strzyżenia włosów, polskich szabli i kontuszy, a co ważniejsze, dopuszczenia w Moskwie do zakładania polskich i łacińskich szkół”. Z jej inicjatywy założono w Moskwie kilka szkół łacińskich i polskich, dzięki czemu można mówić o jej działalności oświatowej. Co więcej, silny charakter Agaty pozwolił jej przezwyciężyć odwieczne zakazy moskiewskiego dworu. Pozwalała sobie otwarcie pojawiać się przed ludźmi i często siedziała i chodziła obok cara, czego nigdy wcześniej nie było[8].

Wraz z przybyciem na dwór Agaty Gruszeckiej nastąpiły tam poważne zmiany w garderobie pałacowej. Znalazły one odzwierciedlenie nie tylko we wprowadzeniu do mody polskich kontuszów i noszeniu u boku polskich szabel. Caryca-Polka dokonała prawdziwego przewrotu w ówczesnej kobiecej modzie dworskiej. Ona sama nosiła czapkę według mody polskiej, która pozostawiała włosy odkryte. Czapki, które nosiła caryca, zaczęto nazywać „polskimi”. Pierwsza pisemna wzmianka o „polskich” czapkach carowej Agaty pochodzi z 19 września 1680 r. Tego dnia w pałacu obchodzono imieniny carówny Zofi i Aleksiejewnej, i na tę okoliczność dla Agaty Siemionówny została skrojona „czapka aksamit na polską sprawę”. Obszyta aksamitem część miała 2 wierzszka wysokości (ok. 10 cm). Górną część obwodu zdobiła para soboli, a spód czapki o jedną czwartą wzdłuż dolnej krawędzi – grzbiety wiewiórek. Wykonanie nakrycia głowy nie zostało powierzone nadwornym mistrzom, a żyjącemu w Moskwie mistrzowi polskiemu, Polakowi Siemionowi Kaszpenkowi[9].

W 1680 r. w rodzinnym Smoleńsku za namową carycy Agaty wybudowano drewniany kościół. Przy nim zaczęła działać także szkoła, a do szlachty smoleńskiej przyjeżdżali jezuici i zajmowali się nauczaniem dzieci. Wyłącznie dzięki opiece Agaty Gruszeckiej smoleńska wspólnota katolicka otrzymała nową świątynię[10].

Uwagi

  1. ↑ Rodzina Gruszeckich przeszła w XVI wieku na służbę Rosji[4].
  2. ↑ Daty według kalendarza juliańskiego.

Przypisy

  1. ↑ Е.А. Погосян, М.А. Сморжевских-Смирнова, "Я Деву в солнце зрю стоящу...": образ апокалипсической Жены в русской официальной культуре 1695-1742 гг., Studia Russica Helsingiensia et Tartuensia. VIII. Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus, 2002 [dostęp 2022-09-15] (ros.).
  2. ↑ a b W. Durasow: Rodosłownaja kniga Wsierossijskawo dworjaństwa, Cz.1, Petersburg, 1906, s.38. dlib.rsl.ru. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
  3. ↑ Ryszard Jurzak: Agafia Gruszecka. Polski serwis genealogiczny. [dostęp 2013-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  4. ↑ a b c Andrusiewicz 2014 ↓, s. 111.
  5. ↑ W. Durasow: Rodosłownaja kniga Wsierossijskawo dworjaństwa, Cz.1, Petersburg, 1906, s. 39. dlib.rsl.ru. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
  6. ↑ Andrusiewicz 2014 ↓, s. 112.
  7. ↑ E. W. Pczełow: Romanowy. Istorija wielikoj dinastii, Izdatielstwo Wiecze, 2013. books.google.de. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
  8. ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka. Rosyjska caryca pochodzenia polskiego // Mówią Wieki : miesięcznik. — Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 3 (734). — S. 35—36
  9. ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 62—63
  10. ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 65

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Gruszecka Baranowicz.jpg
Caryca Agafia (Agata) Gruszecka. Fragment z ryciny z książki Łazarza Baranowicza "O pięciu ranach Jezusa Chrystusa" (Czernihów, 1680)