Agapornis

	Agapornis
	Selby, 1836
	; Przedstawiciel rodzaju – nierozłączka czerwonoczelna (A. roseicollis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugi wschodnie
Podrodzina	damy
Plemię	Agapornithini
Rodzaj	Agapornis
	Typ nomenklatoryczny
	Psittacus swindernianus Kuhl, 1820
Synonimy
	Psittacula Boddaert, 1783; Poliopsitta Bonaparte, 1854; Amoravis Boetticher, 1944; Donkorella Boetticher, 1944;
	Psittacula Boddaert, 1783; Poliopsitta Bonaparte, 1854; Amoravis Boetticher, 1944; Donkorella Boetticher, 1944;
Gatunki
	11 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz w tabelce
	11 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz w tabelce

Agapornis – rodzaj niewielkich, wielobarwnie upierzonych ptaków z podrodziny dam (Loriinae) w obrębie rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), w języku polskim określanych nazwą zwyczajową nierozłączki lub papużki nierozłączki. Nazwę naukową i zwyczajową zawdzięczają wykazywaniu silnej więzi pomiędzy samcem i samicą – nierozłączki tworzą trwałe związki monogamiczne, samiec i samica przebywają zawsze razem. Nierozłączki czerwonoczelne, czarnogłowe i rudogłowe są często spotykane w hodowli jako zwierzęta domowe. Wyhodowano wiele odmian barwnych.

Zasięg występowania

Zamieszkują Afrykę Subsaharyjską, z wyjątkiem nierozłączki siwogłowej, której miejscem występowania jest Madagaskar^[7].

Biologia i ekologia

Długość ciała 13–18 cm; masa ciała 25–66 g^[7]. Mają krępą budowę ciała, krótki ogon, krótkie skrzydła, stosunkowo dużą głowę i haczykowato zagięty dziób. W ubarwieniu gatunków żyjących w warunkach naturalnych dominuje kolor zielony. U niektórych występuje biała obwódka wokół oczu. W hodowli uzyskano odmiany o niespotykanym w naturze ubarwieniu^[8].

U nierozłączki czarnoskrzydłej, siwogłowej i czerwonogłowej jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy, w przeciwieństwie do pozostałych gatunków.

Wszystkie gatunki z tego rodzaju są ptakami towarzyskimi, żyjącymi w stadach. Raz dobrana para tworzy trwały związek monogamiczny. Samce wykazują zachowania terytorialne, szczególnie obserwowane w hodowli samce A. cana i A. taranta^[9]. Gatunki A. personata, A. fischeri, A. lilianae i A. nigrigenis są jednymi z nielicznych papug, które budują gniazda. Zakładają je zwykle w dziuplach drzew, które wykładają gałązkami, korą, trawą i liśćmi, A. pullaria wykorzystuje termitiery^[9]. Samica składa 4–6 jaj, które wysiaduje 21–24 dni. Samiec pomaga w wysiadywaniu, ale jego głównym zadaniem jest obrona terytorium.

Papużki nierozłączki są ptakami aktywnymi i głośnymi, wydają donośne, piskliwe głosy. Żywią się głównie owocami, warzywami i nasionami. Niektóre zjadają również owady. W hodowli wymagają urozmaiconego pokarmu. Nierozłączki różnych gatunków mogą się ze sobą krzyżować^[10]. Powstałe hybrydy są niepłodne^[11].

Systematyka

Etymologia

Psittacula: nowołac. psittacula „papużka”, od łac. psittacus „papuga”, od gr. ψιττακος psittakos „papuga”; łac. przyrostek zdrabniający -ula^[12]. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788; młodszy homonim Psittacula Cuvier, 1800 (Psittaculidae).
Agapornis: gr. αγαπη agapē, αγαπης agapēs „miłóść”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”^[12].
Poliopsitta: gr. πολιος polios „szary”; nowołac. psitta „papuga”, od gr. ψιττακη psittakē „papuga”^[12]. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788.
Amoravis: łac. amor, amoris „miłość”, od amare „kochać z czułością”; avis „ptak”^[12]. Gatunek typowy: Psittacus roseicollis Vieillot, 1818.
Donkorella: amharska nazwa Donkaro dla nierozłączki czarnoskrzydłej; łac. przyrostek zdrabniający -ella^[12]. Gatunek typowy: Psittacus taranta Stanley, 1814.

Podział systematyczny

Do rodzaju Agapornis zaliczono 9 żyjących gatunków^[13], a także dwa wymarłe: A. atlanticus żyjący w późnym pliocenie na terenach dzisiejszego Maroka oraz A. attenboroughi żyjący we wczesnym pliocenie na terenie dzisiejszej Republiki Południowej Afryki^[14]. W czterech gatunkach (A. canus, A. pullarius, A. roseicollis i A. swindernianus) wyróżniono podgatunki, pozostałe są monotypowe.

Gatunki
Nazwa naukowa	Autor	Nazwa zwyczajowa	Grafika	Zasięg	Kategoria zagrożenia
Agapornis canus	(J.F. Gmelin, 1788)	nierozłączka siwogłowa		Madagaskar	LC^[15]
Agapornis swindernianus	(Kuhl, 1820)	nierozłączka obrożna		Afryka	LC^[16]
Agapornis pullarius	(Linnaeus, 1758)	nierozłączka czerwonogłowa		Afryka	LC^[17]
Agapornis taranta	(Stanley, 1814)	nierozłączka czarnoskrzydła		Afryka	LC^[18]
Agapornis roseicollis	(Vieillot, 1818)	nierozłączka czerwonoczelna		Afryka	LC^[19]
Agapornis fischeri	Reichenow, 1887	nierozłączka rudogłowa		Afryka	NT^[20]
Agapornis personatus	Reichenow, 1887	nierozłączka czarnogłowa	(c) Epoulin10 at en.wikipedia, CC BY 3.0	Afryka	LC^[21]
Agapornis lilianae	Shelley, 1894	nierozłączka krasnogłowa		Afryka	NT^[22]
Agapornis nigrigenis	W.L. Sclater, 1906	nierozłączka czarnolica		Afryka	VU^[23]

Nierozłączki i ludzie

Od nazwy tych papug (papużki nierozłączki) pochodzi popularny związek frazeologiczny odnoszący się do osób bardzo mocno związanych ze sobą.

Zagrożenia i ochrona

Popyt na te ptaki spowodował masowe poławianie ich w warunkach naturalnych. Wszystkie gatunki umieszczono w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN, a wiele populacji objęto ochroną w rezerwatach i parkach narodowych. Wszystkie gatunki z wyjątkiem Agapornis roseicollis chronione są konwencją waszyngtońską (CITES – załącznik II)^[24].

Przypisy

↑ Agapornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ P.J. Selby: Natural history of parrots. Edinburgh: W. H. Lizars, 186, s. 118, seria: The naturalist’s library. Ornithology. (ang.).
↑ P. Boddaert: Table des planches enluminéez d’histoire naturelle de M. D’Aubenton: avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d’une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. Utrecht: 1783, s. 49. (fr.).
↑ Ch.L. Bonaparte. Tableau des Perroquets. „Revue et Magasin de Zoologie pure et appliquée”. 2^e Série. 6, s. 154, 1854. (fr.).
↑ von Boetticher 1944 ↓, s. 23.
↑ von Boetticher 1944 ↓, s. 26.
↑ ^a ^b S.M. Billerman: Old World Parrots (Psittaculidae), version 1.0. W: Birds of the World. S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.). Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.psitta4.01. [dostęp 2020-10-25]. (ang.).
↑ Alessandro D´Angieri, The Encyclopedia of Agapornis Prezentacja elektroniczna książki (en).
↑ ^a ^b Jessica R. Eberhard. Evolution of nest-building behavior in Agapornis parrots. „The Auk”. 115 (2), s. 455–464, 1998. (ang.).
↑ Lista krzyżowanych gatunków z odnośnikami do źródeł. bird-hybrids.com (fr) [dostęp 2 listopada 2008].
↑ William C.W.C. Dilger William C.W.C., The behavior of lovebirds, „Scientific American”, 206 (1), 1 stycznia 1962, s. 88–98, JSTOR: 24937198 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Agapornithini Salvin, 1882 (wersja: 2020-09-13). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-11].
↑ A. Manegold. Two new parrot species (Psittaciformes) from the early Pliocene of Langebaanweg, South Africa, and their palaeoecological implications. „Ibis. The International Journal of Avian Science”. 155 (1), s. 127–139, 2013. DOI: 10.1111/ibi.12009. (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis canus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis swindernianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis pullarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis taranta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis roseicollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis fischeri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-10-12] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis personatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis lilianae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ BirdLife International, Agapornis nigrigenis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2021. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).

Bibliografia

H. von Boetticher. Zur Gattungs-systematik der ochten Falken. Die Verwandtschaftsboziehungen der afrikanischen Papageien (Poicephalus und Agapornis). „Zoologischer Anzeiger”. 145, s. 1–27, 1944. (niem.).
Nierozłączki. Miejski Ogród Zoologiczny we Wrocławiu. [dostęp 2008-10-31].
Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 298. ISBN 83-01-14344-4.

[itis-1] Agapornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Selby-2] P.J. Selby: Natural history of parrots. Edinburgh: W. H. Lizars, 186, s. 118, seria: The naturalist’s library. Ornithology. (ang.).

[Boddaert-3] P. Boddaert: Table des planches enluminéez d’histoire naturelle de M. D’Aubenton: avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d’une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. Utrecht: 1783, s. 49. (fr.).

[Bonaparte-4] Ch.L. Bonaparte. Tableau des Perroquets. „Revue et Magasin de Zoologie pure et appliquée”. 2^e Série. 6, s. 154, 1854. (fr.).

[CITEREFvon_Boetticher194423-5] von Boetticher 1944 ↓, s. 23.

[CITEREFvon_Boetticher194426-6] von Boetticher 1944 ↓, s. 26.

[Billerman-7] S.M. Billerman: Old World Parrots (Psittaculidae), version 1.0. W: Birds of the World. S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.). Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.psitta4.01. [dostęp 2020-10-25]. (ang.).

[8] Alessandro D´Angieri, The Encyclopedia of Agapornis Prezentacja elektroniczna książki (en).

[Eberhard-9] Jessica R. Eberhard. Evolution of nest-building behavior in Agapornis parrots. „The Auk”. 115 (2), s. 455–464, 1998. (ang.).

[10] Lista krzyżowanych gatunków z odnośnikami do źródeł. bird-hybrids.com (fr) [dostęp 2 listopada 2008].

[11] William C.W.C. Dilger William C.W.C., The behavior of lovebirds, „Scientific American”, 206 (1), 1 stycznia 1962, s. 88–98, JSTOR: 24937198 .

[Jobling-12] Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-13] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Agapornithini Salvin, 1882 (wersja: 2020-09-13). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-11].

[Aattenboroughi-14] A. Manegold. Two new parrot species (Psittaciformes) from the early Pliocene of Langebaanweg, South Africa, and their palaeoecological implications. „Ibis. The International Journal of Avian Science”. 155 (1), s. 127–139, 2013. DOI: 10.1111/ibi.12009. (ang.).

[15] BirdLife International, Agapornis canus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[16] BirdLife International, Agapornis swindernianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[17] BirdLife International, Agapornis pullarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[18] BirdLife International, Agapornis taranta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[19] BirdLife International, Agapornis roseicollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[20] BirdLife International, Agapornis fischeri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-10-12] (ang.).

[21] BirdLife International, Agapornis personatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[22] BirdLife International, Agapornis lilianae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[23] BirdLife International, Agapornis nigrigenis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[24] CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2021. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne