Agat

Agat

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	SiO2 - tlenek krzemu(IV)
Twardość w skali Mohsa	6,5-7
Przełam	Muszlowy, z bardzo ostrymi krawędziami
Łupliwość	brak
Pokrój kryształu	Struktura skrytokrystaliczna krzemionki
Układ krystalograficzny	trygonalny
Gęstość minerału	2,58-2,64 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	Pasiasty. Biały do szarego, jasnoniebieski, pomarańczowy do czerwonego, czarny
Rysa	biała
Połysk	woskowy
Współczynnik załamania	1,530-1,540
Inne	Przeświecający, dwójłomność do +0,004 (B-G)

Moździerz z agatu

Agatowy puchar Augusta II Mocnego

Agat – półszlachetny minerał, wielobarwna, wstęgowa odmiana chalcedonu. Nazwa pochodzi od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) w południowej Sycylii we Włoszech, gdzie wydobywano go już w starożytności.

Agaty powstają w geodach. Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych (najczęściej bladych) warstw. Powstawanie pasm było prawdopodobnie wynikiem zachodzących procesów wielokrotnego wydzielania się krzemionki z roztworów lub cyklicznego wytrącania się pigmentu w żelu krzemionkowym. Zróżnicowana jest też barwa agatów – powodują ją bardzo drobne wrostki różnych minerałów np. chlorytów, hematytu, goethytu. Przeważają warstwy szare, różowawe i brunatne, rzadko występują żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie agatów.

Odmiany agatu

• agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach, przypominających bastiony dawnych fortec,
• agat mszysty – ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat mu nie przysługuje,
• agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo-szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o „rysunkach” przypominających drzewa lub paprocie, zwanych dendrytami,
• agat pejzażowy (krajobrazowy, obrazkowy) – agat dendrytowy, który ze względu na brązowe lub czerwonawe odcienie oraz wrośnięte dendryty tworzy coś w rodzaju pejzażu. Ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat nie jest usprawiedliwiona,
• muszkowiec (agat muszkowy); a. dendrytowy, w którym dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much,
• agat oczkowy – rysunek w kształcie pierścienia o punkcie centralnym przypominającym oko. Typ agatu kolistego,
• agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o budowie nerkowatej, nieprzezroczysty, zawierający limonit, chalcedon warstwowy o zbliżonej do opala grze barw (iryzacja), która powstaje wskutek ugięcia i załamania światła na wrostkach żelaza, występuje w Meksyku i USA – Arizona,
• agat sagenitowy,
• enhydros – migdał agatu lub jednobarwna buła chalcedonu, niekiedy wypełniona wodą, przeświecającą przez ścianki. Po wyjęciu ze skały macierzystej ciecz zwykle wkrótce wysycha,
• karneolonyks,
• onyks – kamień warstwowy, biało-czarny (cenna odmiana agatu). Jest to też nazwa jednobarwnego chalcedonu np. czarny onyks,
• sard – agat o koncentrycznych strefach zewnętrznych i pakiecie równoległych wstęg,
• sardonyks (sardonik) – kamień warstwowy biało-czerwony (odmiana agatu).
• agat warstwowy (szczelinowy) – powstają w szczelinach różnych skał. Warstwowanie tej odmiany agatu dosyć często bywa rozwinięte symetrycznie względem płaszczyzny symetrii szczeliny.

Występowanie

Wśród skał wylewnych w postaci geod, a także wśród skał osadowych. Tworzyły się w procesie zastygania lawy. Powstające pustki wypełniały się stopniowo roztworami zawierającymi krzemionkę. Przerwy w dopływie roztworów i ich zmieniający się skład chemiczny stały się przyczyną zróżnicowanego zabarwienia poszczególnych warstw.

Miejsca występowania: Brazylia, Urugwaj, Indie, Republika Malgaska, Rosja, USA, Namibia, Czechy

Polska – największe i najbogatsze wystąpienia agatów są na Dolnym Śląsku, na Pogórzu Kaczawskim i Izerskim (niecka północnosudecka) i w Górach Kamiennych (niecka śródsudecka), przede wszystkim koło miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne (zob. agaty z Płóczek Górnych). Pomniejsze ilości są także w okolicach Tłumaczowa i Kamiennej Góry oraz w regionie Przeździedza – Wleń. Występują tam w permskich skałach wylewnych – melafirach i ich tufach. Agaty występują również w okolicach Krzeszowic (Rudno i Regulice) w Małopolsce. W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się Muzeum Agatów (powstałe 12.11.2005), prezentujące ekspozycje agatów z Płóczek Górnych oraz z okolic Krakowa.

Zastosowanie

• W starożytności wykonywano z niego amulety i pieczęcie: pieczęcie babilońskie, perskie, sygnety rzymskie i greckie, kamee i gemmy, miniatury, ozdabiano nimi ołtarze, naczynia; brosze, wisiory wykonuje się do dnia dzisiejszego.
• Agaty były pospolicie wykorzystywane w sztuce baroku – puzderka, tabakierki, amulety, sygnety, drobne przedmioty, nawet meble np. sekretarzyk króla Jana III wysadzany agatami (Wilanów).
• Dziś są chętnie stosowane w jubilerstwie – kaboszony, paciorki (kulki), płytki, w rzeźbiarstwie artystycznym. Stosuje się także techniki barwienia agatów. W ezoteryce agat uznawany jest za minerał biznesmenów.
• W pozłotnictwie do polerowania powierzchni, w celu uzyskania połysku w technice pulmentowej.
• Obecnie stosowany w mechanice precyzyjnej, do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk, elementów wag, moździerzy, tłuczków.

• Przykłady agatów
• 
• 

  Agat z Płóczek Górnych

• 
• 
• 

  Agat z Rudaw

• 
• 

  Oszlifowany agat z wybrzeża jeziora Górnego w Minnesocie (USA)