Aglomeracja warszawska

Warszawa, widok na Śródmieście z Pragi (2012)

Aglomeracja warszawska – aglomeracja monocentryczna w środkowo-wschodniej Polsce, w województwie mazowieckim, na Nizinie Środkowomazowieckiej; obejmuje Warszawę oraz kilkanaście mniejszych miast.

Granice i skład aglomeracji warszawskiej

Nie istnieje jedna, ogólnie przyjęta współczesna delimitacja aglomeracji warszawskiej. Jedni widzą aglomerację w odległości od 20 do 30 km od centrum Warszawy, a inni nawet do 40–50 km. Z teoretycznego punktu widzenia aglomeracją powinien być zespół powiązanych ze sobą więzami przestrzennymi i funkcjonalnymi gmin.

Obszar Metropolitalny Warszawy według Zarządu Województwa Mazowieckiego z 2006

Obszar Metropolitalny Warszawy według Zarządu Województwa Mazowieckiego

Obszar Metropolitalny Warszawy (OMW) został wyznaczony przez Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego na podstawie badań przeprowadzonych w 7 grupach zagadnień (przestrzeń, środowisko, społeczeństwo, gospodarka, transport, infrastruktura techniczna i inwestycje). Granice obszaru ustalono, biorąc pod uwagę największe nasilenie powiązań funkcjonalno-przestrzennych i najwyższe wartości wskaźników analizy ekonomicznej. Tak wyznaczony obszar został zatwierdzony przez Wojewódzką Komisję Urbanistyczno-Architektoniczną i Komisję Strategii Rozwoju Regionalnego i Zagospodarowania Przestrzennego Sejmiku Województwa Mazowieckiego oraz w styczniu 2006 r. przez Zarząd Województwa Mazowieckiego^[1].

Obszar Metropolitarny Warszawy obejmuje Warszawę oraz powiaty:

• grodziski (cały powiat)
• legionowski (cały powiat)
• piaseczyński (cały powiat)
• pruszkowski (cały powiat)
• warszawski zachodni (cały powiat)
• żyrardowski (cały powiat)
• grójecki (gminy: Chynów, Grójec, Pniewy)
• miński (gminy: Dębe Wielkie, Halinów, Mińsk Mazowiecki (gm. miejska), Mińsk Mazowiecki (gm. wiejska), Sulejówek)
• nowodworski (gminy: Czosnów, Leoncin, Nowy Dwór Mazowiecki, Pomiechówek i Zakroczym)
• otwocki (gminy: Celestynów, Józefów, Karczew, Kołbiel, Otwock, Wiązowna)
• sochaczewski (gminy: Brochów, Nowa Sucha, Sochaczew (gm. miejska), Sochaczew (gm. wiejska), Teresin)
• wołomiński (gminy: Dąbrówka, Klembów, Kobyłka, Marki, Radzymin, Tłuszcz, Wołomin, Ząbki, Zielonka)
• wyszkowski (gminy: Somianka, Wyszków, Zabrodzie)

Tak wyznaczony OMW zajmuje powierzchnię 6207 km² i zamieszkany jest przez 3.105 883 osób (stan na 1 stycznia 2014 r.). W skład obszaru wchodzą 72 gminy, obejmuje on 36 miast^[1].

Obszar aglomeracji warszawskiej według Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego z 2004

Obszar aglomeracji warszawskiej według Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego

Aglomeracja warszawska według „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego”

Oficjalnie granice aglomeracji warszawskiej zostały ustalone tylko w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego (Uchwała Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 czerwca 2004)^[2]. Według tego planu w skład aglomeracji oprócz Warszawy wchodzi 15 gmin miejskich, 11 gmin miejsko-wiejskich i 13 gmin wiejskich województwa mazowieckiego, położonych na terenie 10 powiatów ziemskich: nowodworskiego, legionowskiego, warszawskiego zachodniego, wołomińskiego, żyrardowskiego, grodziskiego, mińskiego, otwockiego, piaseczyńskiego i pruszkowskiego. Z tego tylko powiat pruszkowski wchodzi w skład aglomeracji w całości, reszta powiatów częściowo.

Obszar aglomeracji warszawskiej według Swianiewicza 2005

Aglomeracja warszawska według Swianiewicza 2005

Gęstość zaludnienia w województwie mazowieckim terenów wiejskich w osobach na km² (w przekroju gminnym, stan 1 stycznia 2007 roku) [1].

Saldo migracji w województwie mazowieckim w 2003-2006 na 1 tys. ludności (w przekroju gminnym, stan 1 stycznia 2007 roku) [2].

Badanie zasięgu aglomeracji warszawskiej przeprowadzili Paweł Swianiewicz we współpracy z Urszulą Klimską, w kompleksie z innymi większymi aglomeracjami Polski^[4]. Autorzy stosowali wspólne kryteria dla wszystkich badanych aglomeracji. Mianowicie:

• saldo migracji w latach 1998–2002 miało być nieujemne;
• gęstość zaludnienia w 2002 roku była wyższa od trzeciego kwartyla dla gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w województwie;
• stosunek zatrudnionych (łącznie z rolnikami) do liczby ludności w wieku produkcyjnym zamieszkałej w gminie był nie wyższy od trzeciego kwartyla w województwie.

Autorzy podkreślają, że stosowanie ostatniego wskaźnika było paliatywem z braku statystyk dojazdów do centrum aglomeracji.

Do strefy podmiejskiej obszarów aglomeracji zaliczono gminy spełniające równocześnie co najmniej dwa z wymienionych powyżej trzech kryteriów. Dodatkowym wymaganiem było, by obszar aglomeracji był zwartą całością, a zatem nie zaliczono doń gmin spełniających powyższe kryteria, jeśli były „odcięte” od miasta centralnego przez inne gminy nie spełniające tych kryteriów.

W tak zdefiniowany obszar aglomeracji warszawskiej wchodzą:

• Warszawa
• Powiat legionowski
• Powiat warszawski zachodni
• Powiat pruszkowski
• Powiat grodziski
• Powiat piaseczyński bez gminy Tarczyn
• Powiat otwocki bez gminy Osieck
• Powiat wołomiński bez gmin Jadów, Poświętne i Strachówka
• Miasta Mińsk Mazowiecki i Sulejówek, oraz gminy Cegłów, Dębe Wielkie, Halinów, Mińsk Mazowiecki i Stanisławów z powiatu mińskiego.

W porównaniu z obszarem aglomeracji warszawskiej według Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego z 2004 z terytorium aglomeracji wykluczone zostały miasta Żyrardów i Nowy Dwór Mazowiecki (w sumie 42,58 km² z 68 545 os. populacji), natomiast do aglomeracji dodane zostały 12 gmin wiejskich oraz 3 gminy miejsko-wiejskie (w sumie 1535,14 km² z 138 270 os. populacji, w tym 22 290 os. ludności miejskiej). Obszar aglomeracji został zmniejszony o gęsto zaludnione tereny miast a powiększony o słabo zaludnione (90 os./km²) przeważnie wiejskie (84% ludności wiejskiej) terytoria. W wyniku tych zmian podstawowe statystyki obszaru aglomeracji warszawskiej według Swianiewicza 2005 są następujące (w nawiasach podane wartości obszaru aglomeracji warszawskiej według Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego z 2004):

• Ludność aglomeracji: 2 666 278 (2 596 553)
• Obszar aglomeracji km²: 4222,79 (2730,23)
• Gęstość zaludnienia os./km²: 631,4 (951,0)
• Ludność podmiejska: 964 139 (894 414)
• w tym ludność miejska: 562 692 (608 947)
• ludność wiejska: 401 447 (285 467)
• ludność wiejska % całości aglomeracji: 15,1 (11,0)
• ludność wiejska % terenów podmiejskich: 41,6 (31,9)
• Gęstość zaludnienia terenów podmiejskich os./km²: 260,2 (404,2)

Wszystkie dane pochodzą z Banku danych regionalnych GUS na datę 31.12.2006^[3].

Warszawski Obszar Funkcjonalny Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych 2014

Warszawski Obszar Funkcjonalny Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych

Warszawski Obszar Funkcjonalny Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (WOF ZIT) został powołany na podstawie podpisanej w sierpniu 2013 r. wielostronnej deklaracji współpracy gmin Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego w ramach ZIT. Po podjęciu uchwał przez rady 38 gmin Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego, 21 lutego 2014 r. zostało podpisane docelowe porozumienie o współpracy w zakresie ZIT w perspektywie finansowej UE 2014-2020. Tym samym zasięg WOF ZIT objął Warszawę i 37 okolicznych gmin. Kolejne dwie gminy dołączyły do WOF ZIT w dniu 30 czerwca 2014 r.^[5]

Warszawski Obszar Funkcjonalny Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych obejmuje łącznie 40 gmin – Warszawę oraz:

• grodziski (gminy: Grodzisk Mazowiecki, Jaktorów, Milanówek i Podkowa Leśna)
• legionowski (gminy: Jabłonna, Legionowo, Nieporęt i Wieliszew)
• powiat miński (gminy: Halinów i Sulejówek)
• nowodworski (gmina Czosnów i Nowy Dwór Mazowiecki)
• otwocki (gminy: Józefów, Karczew, Otwock i Wiązowna)
• piaseczyński (gminy: Góra Kalwaria, Konstancin-Jeziorna, Lesznowola i Piaseczno)
• pruszkowski (cały powiat)
• warszawski zachodni (gminy: Błonie, Izabelin, Leszno, Łomianki, Ożarów Mazowiecki i Stare Babice)
• wołomiński (gminy: Kobyłka, Marki, Radzymin, Wołomin, Ząbki i Zielonka)
• żyrardowski (gmina Żyrardów)

Tak wyznaczony WOF zajmuje powierzchnię 2932 km², co stanowi 8,2% powierzchni województwa mazowieckiego i 47,2% powierzchni Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Na tym obszarze zamieszkuje 2.714.987 ludności^[6].

Obszar aglomeracji warszawskiej według NUTS

Aglomeracja warszawska wyznaczona na podstawie podregionów statystycznych NUTS 3

Wiele urzędów i instytucji (a szczególnie administracja centralna) przedstawiając różne dane dla obszaru aglomeracji warszawskiej definiuje ją zgodnie z podziałem statystycznym kraju na podregiony (NUTS 3 / NTS 3). Tak określona aglomeracja obejmuje od 1 stycznia 2008 roku 3 podregiony: Warszawę, warszawski wschodni i warszawski zachodni, tj. powiaty: garwoliński, grodziski, grójecki, legionowski, miński, nowodworski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, sochaczewski, warszawski zachodni, wołomiński, żyrardowski (od 19 kwietnia 2002 roku do 31 grudnia 2007 roku istniał tu odmienny podział na dwa podregiony – Warszawę i warszawski – obejmujące o jeden powiat (garwoliński) mniej od obecnego podziału).

Tak wyznaczony obszar aglomeracji liczył w 2014 roku 3.335867 mieszkańców i zajmował obszar 9924,02 km²^[7], co daje średnią gęstość zaludnienia 336,1 os./km².

1 stycznia 2018 roku zostanie dokonana modyfikacja podziału statystycznego Polski, w wyniku której województwo mazowieckie zostanie podzielone na dwie jednostki na poziomie NUTS 2: Warszawę wraz z 9 powiatami (grodziskim, legionowskim, nowodworskim, mińskim, otwockim, piaseczyńskim, pruszkowskim, wołomińskim i warszawskim zachodnim) oraz pozostałą część województwa^[8].

Szersza strefa miejska Warszawy (2012)

Szersza strefa miejska Warszawy

Proponowany powiat metropolitalny (2017)

Szersze strefy miejskie (Larger Urban Zone – LUZ) wyznaczane są na potrzeby statystyki europejskiej, jako obszary oddziaływania aglomeracji miejskich. Stanowią one ciągły przestrzennie obszar, z którego 15% i więcej populacji dojeżdża do pracy do miasta centralnego. Szersze strefy miejskie w obecnych granicach wyznaczone zostały w Polsce w 2012 roku na podstawie wyników badania „Przepływy ludności związane ze zatrudnieniem w 2006 r.”^[9]

Szersza strefa miejska Warszawy obejmuje, poza samą stolicą, 89 gmin (w tym jedną spoza województwa mazowieckiego):

• powiat grodziski (cały)
• powiat legionowski (cały)
• powiat miński (cały)
• powiat nowodworski (cały)
• powiat pruszkowski (cały)
• powiat warszawski zachodni (cały)
• powiat wołomiński (cały)
• powiat ciechanowski (gmina Sońsk)
• powiat garwoliński (gminy: Borowie i Pilawa)
• powiat grójecki (gmina Chynów)
• powiat ostrowski (gmina Małkinia Górna)
• powiat otwocki (gminy: Celestynów, Józefów, Karczew, Kołbiel, Osieck, Otwock i Wiązowna)
• powiat piaseczyński (gminy: Konstancin-Jeziorna, Lesznowola, Piaseczno i Prażmów)
• powiat płoński (gminy: Czerwińsk nad Wisłą, Dzierzążnia, Joniec, Naruszewo i Załuski)
• powiat pułtuski (gminy: Pokrzywnica i Świercze)
• powiat siedlecki (gmina Kotuń)
• powiat sochaczewski (gminy: Nowa Sucha i Teresin)
• powiat węgrowski (gminy: Korytnica, Łochów, Sadowne i Stoczek)
• powiat wyszkowski (gmina Zabrodzie)
• powiat żyrardowski (gminy: Puszcza Mariańska i Wiskitki)
• powiat łowicki (gmina Nieborów).

Populacja

W 2001 w gminie Halinów z terenów wiejskich wyodrębniono miasto Halinów, w związku z tym w 2001 roku odnotowano spadek odsetku ludności wiejskiej aglomeracji. Przyrost ludności aglomeracji składa się z przyrostu populacji Warszawy (miał wartości ujemne do 2002, w latach 2003–2007 był notowany przyrost) i przyrostu populacji terenów podmiejskich (ok. połowy którego przypada na tereny wiejskie). Tereny wiejskie mały (w 2008 roku) najwyższy, w porównaniu z miastami, wskaźnik przyrostu 15,2‰ (26,2‰ w 2007 roku, 20,9‰ w 2006 roku), natomiast ludność miast przedmieść Warszawy wzrosła o 9,8‰ (10,0‰ w 2007 roku, 9,9‰ w 2006 roku), a Warszawy – o 1,8‰ (2,6‰ w 2007 roku, 2,7‰ w 2006 roku).

Nazewnictwo

Na przestrzeni lat pojęcia takie jak „aglomeracja” czy „zespół miejski” zmieniały swoje znaczenia. W ostatnich latach częściej używanym jest określenie „obszar metropolitalny”. W odniesieniu do Warszawy i jej otoczenia wszystkie trzy pojęcia, w różnych opracowaniach, stosuje się wymiennie.

Stan prawny

Aglomeracja warszawska nie posiada osobowości prawnej (nie ma jednostki administracyjnej obejmującej Aglomerację). W latach 1975–1998 istniało województwo warszawskie, które obejmowało obszar OMW i kilkadziesiąt okolicznych gmin. W latach 1975–1989 prezydent m.st. Warszawy pełnił jednocześnie urząd wojewody warszawskiego.

W czasie dyskusji przed reformą administracyjną z 1999 r. planowano powstanie Warszawskiego Zespołu Miejskiego (obejmował on zarówno aglomerację, jak i tereny podmiejskie) w skład którego miały wchodzić: Warszawa oraz powiaty: warszawski zachodni, legionowski, wołomiński, miński, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, nowodworski oraz grodziski. WZM miał posiadać własną radę z reprezentantami poszczególnych jednostek i mieć administracyjny status powiatu. Ustawę przyjęto w Sejmie w 2001 roku, lecz ostatecznie prezydent Aleksander Kwaśniewski nie podpisał ustawy powołującej WZM, a Sejm nie odrzucił jego weta^[11].

Istniały również inne projekty poselskie, m.in. projekt ustawy powołującej Warszawski Okręg Stołeczny, który miał być powiatem skupiającym Warszawę i okoliczne gminy. Projekt ten nie został jednak przyjęty przez Sejm^[12]. W 2017 grupa posłów wniosła projekt ustawy o ustroju m.st. Warszawy tworzącej metropolitalną jednostkę obejmującą Warszawę oraz 33 okoliczne gminy^[13].

Zobacz też

• Warszawski Okręg Stołeczny
• Warszawski Zespół Miejski
• Aglomeracje w Polsce

Przypisy