Ajtony

Ajtony
książę Ahtum
Dane biograficzne
Data urodzenia

X wiek

Data śmierci

1002

Ajtony (Ahtum, Ohtum) – książę Banatu na przełomie X i XI wieku.

Około 1002 r. księstwo Ajtonya rozpościerało się między rzekami Dunaj i Temesz i w dorzeczu Maruszy. Stolica księstwa był Maroszwar na Maroszą, dzisiejszy Cenad położony Rumunii[1].

Informacje o księciu Ajtony pochodzą zasadniczo z dwóch źródeł – z łacińskiej kroniki Gesta Hungarorum anonimowego autora z początku XIII wieku i Legendy o świętym Gerardzie (Sancti Gerardi) z końca XIV wieku. Wynika z nich, że był on potomkiem innego lokalnego władcy – Glada, wzniósł w Maroszwarze prawosławny monastyr pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela, dysponował silną armią i toczył wojny z węgierskim królem Stefanem I[2][3].

Księstwo Ajtonya

W sprawie przynależności etnicznej księcia Ajtonya i charakteru jego księstwa istnieje kilka hipotez. Według dominującej teorii był jednym z trzech (obok Kalana i Gyuli Młodszego) wodzów węgierskich zarządzających wielkimi prowincjami, na które pierwotnie podzielili swe państwo władcy węgierscy[1]. Według historyków rumuńskich i mołdawskich księstwo Ajtonya było jednym z pierwszych samodzielnych państw wołoskich[4]. Wreszcie wedle trzeciej hipotezy wysuniętej przez historyków bułgarskich Ajtony mógł być Bułgarem. Historycy ci nie są jednak zgodni, czy ziemie jego wchodziły w skład państwa bułgarskiego czy też Ajtony był władcą samodzielnym[2][5].

Niewątpliwie ziemie księstwa znajdowały się w zasięgu penetracji węgierskiej już w X wieku. W połowie tego stulecia Nizina Panońska i Siedmiogród stanowiły konglomerat mniej lub bardziej samodzielnych księstw węgierskich. W 953 roku władający ziemiami położonymi na wschód od księstwa Ajtonya książę Gyula Starszy przyjął chrzest w Konstantynopolu. Ajtony również sprzyjał wschodniemu chrześcijaństwu, otaczał opieką prawosławnych kapłanów, a w stolicy swego księstwa wzniósł prawosławny monaster. Przyjmuje się, że pragnąc zachować niezależność szukał przeciw władcy węgierskiemu, podobnie jak książę Gyula, oparcia na wschodzie i w tym celu zawarł przymierze z carem bułgarskim Samuelem[6]. Istnieje hipoteza, że pierwsza żona syna Samuela Gabriela Radomira była córką księcia Ajtonya, a nie władcy Węgier[7]

W 1002 roku cesarz bizantyński Bazyli II obległ leżący na północnym krańcu państwa bułgarskiego Widyń. Próbując przeciwdziałać zagrożeniu car zaatakował ziemie cesarstwa, najeżdżając Trację. Z trudności cara skorzystał król węgierski Stefan I atakując ziemie księcia Ajtonya. Jednocześnie mszcząc zniewagę córki, którą syn carski porzucił dla greckiej niewolnicy i podporządkowując sobie ziemie opornego poddanego[6][8]. Ajtony zginął w bitwie z Węgrami. Jego ziemie zostały włączone do królestwa węgierskiego i ze względu na separatystyczne tendencje dotychczasowych zarządców prowincji podzielone na mniejsze komitaty. Król wygnał też z Maroszwaru księży greckich i mnichów z monasteru świętego Jana Chrzciciela. A miasto przemianował na Csanad. W 1030 roku erygował biskupstwo Csanad[9]

Przypisy

  1. a b W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. s. 217-219.
  2. a b G. Nikołow: Centralizm i regionalizm. s. 149.
  3. P. Pawłow: Koj Koj e w Srednowekowna Byłgaria.. s. 302-303.
  4. Ch. Dimitrow: Byłgaro-ungarski otnoszenija. s. 47.
  5. Ch. Dimitrow: Byłgaro-ungarski otnoszenija. s. 83-84.
  6. a b W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. s. 174-176.
  7. S. Priwatricz: Samuiłowata dyrżawa. s. 133.
  8. Steven Runciman: Bulgarian Empire. s. 233-234. I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. s. 63. Wedle innych koncepcji Ajtony osobiście bronił Widynia, który był stolicą jego księstwa, przed cesarzem Bazylim lub wprost przeciwnie wspierał Bazylego II w zamian za prawo do zarządzania miastem w imieniu cesarza (Ch. Dymitrow, Byłgaro-ungarski, s. 83-84)
  9. W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. s. 219 i 229. Zdaniem Dimitrowa podporządkowanie księstwa Ajtonya Węgrom mogło nastąpić również w latach późniejszych ok. 1028-1030 (Dimitrow, Byłgaro-ungarski, s. 83-84)

Bibliografia

  • P. Pawłow: Ochtum. W: J. Andreew, I. Łazarow, P. Pawłow: Koj Koj e w Srednowekowna Byłgaria. Istoriczeski sprawocznik. Sofia: Prosweta u, 1994, s. 302-303. ISBN 954-01-0476-9.
  • Ch. Dimitrow: Byłgaro-ungarski otnoszenija prez Srednowekwijeto. Sofia: Маrin Drinow, 1998. ISBN 954-430-549-1.
  • G. Nikołow: Centralizm i regionalizm w rannosrednowekowna Byłgaria (kraja na VII - naczałato na XI w.). Sofia: Маrin Drinow, 2005. ISBN 954-430-787-7.
  • S. Priwatricz: Samuiłowata dyrżawa. Obchwat i charakter. Sofia: АGАТА-А, 2000. ISBN 954-540-020-X.
  • S. Runciman: A history of the First Bulgarian Empire. Londyn: George Bell & Sons, 1930. OCLC 832687.
  • I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. Wrocław: Ossolineum, 2000. ISBN 83-04-04549-4.
  • W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. Wrocław: Ossolineum, 1979. ISBN 83-04-00246-9. OCLC 256355901. (pol.)

Media użyte na tej stronie

Ahtum sermon03 01.png
Duchies of Ahtum and Sermon in the 11th century.