Akcja „Burza” w Okręgach Wilno i Nowogródek Armii Krajowej

Odznaka AK przyznawana za udział w akcji „Burza”

Akcja „Burza” w Okręgach Wilno i Nowogródek AK – część akcji wojskowej zorganizowanej i podjęta przez oddziały Armii Krajowej przeciw wojskom niemieckim, w końcowej fazie okupacji niemieckiej, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej, prowadzona w granicach II Rzeczypospolitej.

W maju 1944 Komenda Główna AK, po doświadczeniach przebiegu „Burzy” na Wołyniu zdecydowała się na opanowanie Wilna by zaakcentować polskość kresów wschodnich.

Na początku czerwca połączono okręgi wileński i nowogródzki. Komendantem nowego okręgu został ppłk Aleksander Krzyżanowski – „Wilk”.

Pod koniec czerwca został opracowany i zatwierdzony plan akcji na Wilno oznaczony kryptonimem „Ostra Brama”. Zakładał on uderzenie z zewnątrz na miasto tworzonymi pięcioma zgrupowaniami oddziałów okręgu wileńskiego i nowogródzkiego, wsparte od wewnątrz działaniami garnizonu miejskiego AK.

Dowództwo Oddziałów Partyzanckich

6 czerwca 1944 oficjalnie ujawnione zostało Dowództwo Oddziałów Partyzanckich Okręgu Wileńskiego. Stacjonowało w Dziewieniszkach, a jego zadaniem była koordynacja działań bojowych oddziałów w polu. Osłonę dawały 8 Brygada Partyzancka i OR KO por. „Groma”. W Dziewieniszkach zainstalowała się drukarnia polowa i część BiP. Rozpoczęto wydawanie „Biuletynu Nadzwyczajnego”, „Pobudki” i „Z Pola Walki”. Nadawano komunikaty radiowe. Drukowano rozkazy, przepustki i legitymacje.

Obsada personalna

• Dowódca – ppłk Aleksander Krzyżanowski „Wilk”
• Szef sztabu – mjr dypl. Teodor Cetys „Sław”
• Szef oddziału I – kpt. Zbigniew Brodzikowski „Rarańcza”
• Szef oddziału II – por. Józef Ciecierski „Rokita”
• Szef oddziału III – ppłk Zygmunt Blumski „Strychański”
• Szef oddziału IV – mjr Kazimierz Radzikowski „Robur”
• Szef oddziału V – kpt. Stefan Czemik „Orwat”
• Szef oddziału VI – por. Antoni Snarski „Solny”
• Szef saperów – kpt. Michał Kwakszyc „Kowal”,
• Szef służby sanitarnej – por. dr Michał Reicher „ Sosna”^[1].

Dowództwu Oddziałów Partyzanckich bezpośrednio podlegały:

• Oddział Rozpoznawczy KO por. Władysława Kitowskiego „Groma” w sile 120 ludzi,
• Oddział Dyspozycyjny Kedywu („pluton S”) por. Floriana Perepeczki „Promienia” w sile 80 ludzi
• kompania osłony sztabu por. Piotra Górskiego „Ziemowita” w sile 100 ludzi^[2]

Walki w ramach „Burzy”

Na Nowogródczyźnie

Równolegle z przygotowaniami do akcji „Ostra Brama” już od 1 lipca rozpoczęły się walki w ramach „Burzy”. Inspektorat rejonowy Baranowicze, wyłączony z akcji „Ostra Brama”, od 2 lipca wykonywał „Burzę” w obwodach Baranowicze, Nieśwież i Słonim. Jego dwa bataliony 78 pp por. Józefa Wierzbickiego – „Józefa” i por. Stanisława Wintera „Stanleya” wysadziły most na rzece Iszka i walczyły koło Nowej Myszy. Jedna z kompanii wkroczyła do Klecka. 4 batalion 77 pp, 2 szwadron 26 p.uł. i kompania lotnicza wyruszyły 5 lipca z Bielicy nad Niemnem. Przy przekraczaniu szosy Lida-Grodno rozbiły kolumnę niemiecką, następne walczyły koło Żyrmun z niemiecką kompanią piechoty. Jedna z grup batalionu koło Śliżun stoczyła bój spotkaniowy z oddziałami ROA.

8 batalion 77 pp por. Józefa Zwinogrodzkiego – „Turkucia” w Dokudowie stoczył ciężki bój z batalionem niemieckim. W ramach operacji „Ostra Brama” utrzymywał on dwie przeprawy na Niemnie. Straty niemieckie szacowano na kilkudziesięciu zabitych. Po stronie polskiej zginęło 8, a 10 zostało rannych. 5 lipca batalion przegrupował się pod Wilno.

Na Wileńszczyźnie

12 Oszmiańska Brygada AK por. Hieronima Romanowskiego „Cerbera” walczyła z Niemcami koło Szyłowicz, Wierebuszek na drodze Boruny-Holszany. 13 Mołodeczańska Brygada AK por. Adama Walczaka „Nietoperza” zlikwidowała posterunki policji w Bienicy i Markowie, uderzyła na posterunki wojskowe w Sakowicach i w Listopadach. Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno AK mjr. „Węgielnego” operowało na drogach Podbrodzie – Święciany i Kiemieliszki – Podgrodzie oraz na linii kolejowej Podbrodzie – Postawy. 24 Brygada AK "Dryświaty" por. Kazimierza Krauzego ps. „Wawrzecki” opanowała 8 lipca Opsę.

6 lipca nie wszystkie oddziały partyzanckie stały na podstawach wyjściowych do uderzenia na Wilno. Ale i one nadal walczyły z Niemcami.

12 Brygadę rozkaz do udziału w operacji „Ostra Brama” zastał w okolicach Holszan. Zgodnie z rozkazem miała opanować lotnisko na Porubanku. Podczas przekraczania drogi Boruny-Holszany związała się walką z Niemcami. Straty własne: 1 zabity, 2 zaginionych i 4 rannych. Do Szwajcar dotarła rankiem 7 lipca. Ochraniała szpital polowy 3 czołówki sanitarnej.

7 lipca pod Szwajcarami 6 Wileńska Brygada AK mjr. Leona Koplewskiego – „Konara” wspólnie z 12 Brygadą uwolniły około 4 tysięcy jeńców z obozu w Mińsku maszerujących pod konwojem na Zachód. W Puszczy Rudnickiej znajdowały się oddziały Zgrupowania nr 4 „Południe”. 7 Wileńska Brygada AK por. Wilhelma Tupikowskiego – „Wilhelma”, 2 batalion 77 pp por. „Krysi” i 7 batalion 77 pp por. „Ostoi” rozbroiły kilka niemieckich pododdziałów. Walczono pod Chazbiejowicami, Rakliszkami i Ejszyszkami.

6 Brygada stacjonowała na południowym skraju Puszczy Rudnickiej w gotowości bojowej do wykonania akcji „Roma”. Jedynie jej 3 kompania „Ziemowita” odeszła do ochrony sztabu polowego Okręgu Wileńsko-Nowogródzkiego. Rozkaz z 3 lipca nakazywał brygadzie opuszczenie rejonu Orany-Ejszyszki i do wieczora 7 lipca ześrodkowanie się pod Wilnem. Tu miała być w gotowości do działania jako odwód dowództwa, zająć pozycje na Trakcie Czarnym i osłaniać nacierające oddziały od wschodu.

5 Brygadę mjr. Zygmunta Szendzielarza – „Łupaszki” przewidywano jako trzon Zgrupowania nr 5 „Zachód” odeszła spod Wilna^[a].

Zgrupowanie nr 2 „Północ” mjr. „Węgielnego” operujące na północny wschód od Wilna współdziałano taktycznie z 277 Dywizją gen. Gładyszewa. Walczono w okolicach Mejszagoły, Gładkiszek i Suderwy. Pod Gładkiszkami zdobyto baterię dział, a później wspólnie z sowietami wyparto przeciwnika z Mejszagoły. 13 lipca w rejonie Krawczuny – Nowosiółki prowadzono krwawe walki z grupą gen. Stahela, która przebijała się z Wilna i oddziałami ppłk. Tolsdorfa. Nieprzyjaciel poniósł poważne straty. Po stronie polskiej poległo ponad 100 partyzantów^[4].

Epilog

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie - na kolumnie z lewej napisy OPERACJA „BURZA” czerwiec - wrzesień 1944, WILNO 7-13·VII·1944

Na mocy porozumienia ppłk „Wilka”^[b] z dowódcą 3 Frontu Białoruskiego gen. Iwanem Czerniachowskim, oddziały AK skoncentrowały się w rejonie Turgiele, Taboryszki i Wołkorabiszki. Celem „Wilka” było odtworzyć 19 Dywizję Piechoty, Wileńską Brygadę Kawalerii i batalion pancerno-motorowy. Przeformowane wojska miały walczyć z Niemcami i być operacyjnie podporządkowane dowództwu Armii Czerwonej. Wspólne ustalenia obowiązywały przez dwa dni. 17 lipca w Boguszach podstępnie aresztowano kierowniczą kadrę okręgu^[c]. Zdezorientowane oddziały wileńskie i nowogródzkie, będące w marszu do Puszczy Rudnickiej, zostały otoczone i rozbrojone przez sowiecki 86 pułk wojsk pogranicznych. Około 4 tysięcy partyzantów trafiło do obozu przejściowego w Miednikach Królewskich, a stamtąd zostali wywiezieni do Kaługi i jako obywatele sowieccy wcieleni do 361 zapasowego pułku piechoty.

Ostatnim tragicznym finałem Operacji Wileńskiej było rozbicie przez oddziały 6 i 10 Dywizji NKWD oddziałów partyzanckich pod Borowem, Poddubiczami, Surkontami, Klukowiczarni i Kołodziszkami. 21 sierpnia pod Surkontami w walce z batalionem 32 zmotoryzowanego pułku piechoty NKWD poległ komendant okręgu nowogródzkiego ppłk „Kotwicz” i 36 partyzantów. Powstające i reorganizujące się oddziały samoobrony AK walczyły jeszcze na Wileńszczyźnie przez kilka miesięcy.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
• Tadeusz Przyłucki: Czas Burzy w 50. rocznicę operacji „Burza”. Warszawa: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Zakład poligraficzny Akcydens, 1994. ISBN 83-90-1777-0-6.
• Z.Z. Boradyn Z.Z., A.A. Chmielarz A.A., H.H. Piskunowicz H.H., Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie, Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997, ISBN 8390716803 .

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja Ostra Brama Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamach na Kurta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej (Bitwa na Porytowym Wzgórzu) Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy