Akcja Socjalistyczna

Akcja Socjalistyczna
AS

Trzy Strzały
Państwo

 Polska

Historia
Data sformowania

czerwiec 1934

Data rozformowania

wrzesień 1939

Pierwszy dowódca

Kazimierz Pużak

Dane podstawowe
Podporządkowanie

Polska Partia Socjalistyczna

Liczebność

11 300

Akcja Socjalistyczna w Gdyni
Ubiór członka AS

Akcja Socjalistyczna – milicja partyjna o charakterze paramilitarnym Polskiej Partii Socjalistycznej, działająca od 1934 do 1939 mająca na celu ochronę struktur i działaczy partyjnych. Oddziały AS szkolono również do walk w mieście, zapobiegania i przeprowadzania sabotaży oraz organizowania obrony dzielnic robotniczych[1].

Historia

Akcję Socjalistyczną jako milicję robotniczą powołano w czerwcu 1934 na wzór austriackiej Republikanischer Schutzbund. Głównym organizatorem w Warszawie był Józef Dzięgielewski. Początkowo zadaniem AS była ochrona PPS przed bojówkami radykalnej prawicy, zwłaszcza Obozu Narodowo-Radykalnego, z którymi dochodziło do starć w Warszawie. W pierwszym okresie w Warszawie oddziały nosiły nazwę „Czerwony Front”. W skład Akcji Socjalistycznej wchodzili członkowie PPS lub organizacji z nią związanych, do 30 roku życia. Najchętniej przyjmowano członków PPS i Wydziałów Młodzieży PPS mających wyszkolenie wojskowe[2]. W grudniu 1938 zaczęto werbować do AS członków klasowych związków zawodowych, z których ok. 2600 weszło w skład AS[1]. Do lata 1939 przeszkolono na kursach w Warszawie i w Grzegorzewicach koło Warki 260 instruktorów AS[1].

Komendę Główną Akcji Socjalistycznej stanowili: Tomasz Arciszewski, Józef Dzięgielewski i Edmund Chodyński. Na czele oddziału stał instruktor i organizator powoływani na wniosek Komitetu Dzielnicowego lub Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS. W AS obowiązywały rozkazy i dyscyplina typu wojskowego. Każdy ochotnik był zobowiązany do przestrzegania specjalnego regulaminu oraz złożenia przyrzeczenia, które brzmiało następująco:

Stojąc w szeregach AS, czołowym oddziale PPS przyrzekam wszystkie swe siły i czas poświęcić sprawie wyzwolenia klasy robotniczej. Pomny posłannictwa dziejowego PPS, wierny jej programowi i świadom bezpośredniej grozy sprzymierzonych na zgubę mas ludowych i socjalizmu - reakcji i faszyzmu - przyrzekam moją gotowość i stawiennictwo w każdej potrzebie Partii oraz pełne posłuszeństwo zarządzeniom Partii i kierownictwa AS. Wam zaś współtowarzysze w szeregu walczących oddziałów AS moje koleżeńskie przywiązanie i braterstwo[3]

W marcu 1935 na terenie Warszawy funkcjonowało 400 członków AS, 50 instruktorów, i trzydziestoosobowy oddział kobiecy pod dowództwem Anieli Bełzówny. W czerwcu 1939 AS w Polsce liczyła 11 300 członków[4]. Poza ewidencją było 400 kobiet i 300 członków sekcji sanitarnych[1].

28 listopada 1937 roku członkowie Akcji Socjalistycznej zaatakowali wiec RNR-Falanga, odbywający się w warszawskim Cyrku Staniewskich[5][6].

Od czerwca 1939 za zgodą Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, członkowie AS we współpracy z Oddziałem II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego przygotowywali grupy dywersyjne na wypadek wojny. Utworzono bataliony „Okrzeja-Odra” (kierowany przez Aleksego Bienia) i „Baron-Berlin” (kierowany przez Edmunda Chodyńskiego). We wrześniu 1939 członkowie AS uczestniczyli w tworzeniu Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, a następnie w konspiracji min. Gwardii Ludowej WRN i Milicji Robotniczej WRN.

Symbolika i uzbrojenie

Jako organizacja paramilitarna Akcja Socjalistyczna posiadała własne umundurowanie składające się z drelichowej kurtki, koszuli i okrągłej czapki z daszkiem koloru granatowego (razem z materiałem miał symbolizować robotniczy charakter AS), do tego czerwonego krawatu, czarnych spodni oraz pasa z koalicyjką. Komplet umundurowania wynosił 25 złotych przez co w 1935, w Warszawie, zaledwie połowa członków AS była umundurowana. Naszywki na rękawie oznaczały funkcję w organizacji: jeden czerwony trójkąt – szeregowy, dwa – dowódca plutonu, trzy – komendant dzielnicy[7].

Akcja Socjalistyczna była formacją formalnie nieuzbrojoną, choć według niejawnych sprawozdań posiadała 753 pistolety i 214 karabinów[8]. Swoje godło organizacja zapożyczyła od niemieckiego Frontu Żelaznego, tj. Trzy Strzały na czerwonym tle, do AS-owskiej symboliki zaliczany był także salut zaciśniętą pięścią i hymn skomponowany przez Zygmunta Szymańskiego[7].

Przypisy

  1. a b c d Andrzej Czystowski. Antyfaszystowskie przygotowania wojenne polskich socjalistów. „Dzieje Najnowsze”. 1, s. 197, 1985. 
  2. Józef Żarnowski: Polska Partia Socjalistyczna 1935-1939. Kielce: Książka i Wiedza, 1965, s. 371.
  3. Józef Ławnik: Polska Partia Socjalistyczna w województwie kieleckim w latach 1918–1939 w świetle materiałów administracji państwowej. Stan organizacyjny. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996, s. 14.
  4. Piotr Matusak: Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1983, s. 107.
  5. Wspomnienie o Akcji Socjalistycznej | Lewicowo.pl, lewicowo.pl [dostęp 2019-11-03].
  6. Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2019-11-03].
  7. a b Trzy strzały. Paramilitarne struktury PPS w latach 1934–1939 | Lewicowo.pl, lewicowo.pl [dostęp 2020-02-29] (pol.).
  8. Andrzej Czystowski. Antyfaszystowskie przygotowania wojenne polskich socjalistów. „Dzieje Najnowsze”. 1, s. 193, 1985. 

Bibliografia

  • Andrzej Czystowski. Antyfaszystowskie przygotowania wojenne polskich socjalistów. „Dzieje Najnowsze”. 1, 1985. 
  • Aleksandra Tymieniecka, Warszawska organizacja PPS 1918-1939, Warszawa 1982 ISBN 83-01-04204-4.
  • P.P.S.: wspomnienia z lat 1918–1939, Tom 2 Warszawa 1987

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Akcja Socjalistyczna, Gdynia przed 1939.jpg
Członkowie Akcji Socjalistycznej w Gdyni przed 1939
Aspps.JPG
Autor: Jirew, Licencja: CC BY-SA 3.0
ubiór funkcjonariusza Akcji Socjalistycznej