Aksamitka (roślina)

Aksamitka
	; Morfologia (aksamitka wzniesiona)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	aksamitka
	Nazwa systematyczna
	Tagetes L.; Sp. Pl. 887. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	T. erecta L.

Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta)

Aksamitka Lemonna (Tagetes lemmonii)

Aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula)

Aksamitka wąskolistna (Tagetes tenuifolia)

Aksamitka (Tagetes L.) – rodzaj roślin jednorocznych należący do rodziny astrowatych. Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajdują się 53 gatunki o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy kolejnych 29 taksonów ma status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych)^[4]. Występuje naturalnie od klimatu tropikalnego do umiarkowanego w Ameryce oraz Afryce^[5], największe zróżnicowanie osiągając na obszarze Meksyku^[6]. Gdzie indziej, także w Polsce niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Angiosperm Phylogeny Website adoptuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002^[7], z późniejszymi uzupełnieniami^[8]. Zgodnie z tym ujęciem rodzaj Tagetes należy do plemienia Coreopsideae Lindl., podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev. W systemie APG III astrowate są jedną z kilkunastu rodzin rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd astropodobne (Asteranae Takht.), rząd astrowce (Asterales Lindl), rodzina astrowate (Asteraceae Dumort.), podrodzina Tagetoideae (Cass.) Lindl., plemię Tageteae Cass., podplemię Tagetinae (Cass.) Dumort., rodzaj aksamitka (Tagetes L.)^[9].

Gatunki uprawiane (wybór)^[10]^[11]

aksamitka drobna (Tagetes minuta)
aksamitka Lemmona (Tagetes lemmonii A. Gray)
aksamitka lśniąca (Tagetes lucida)
aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula L.)
aksamitka wąskolistna (Tagetes tenuifolia Cav., syn. T. signata Bartl.)
aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta L.)

Lista gatunków^[4]

Tagetes apetala Posada-Ar.
Tagetes arenicola Panero & Villaseñor
Tagetes argentina Cabrera
Tagetes biflora Cabrera
Tagetes campanulata Griseb.
Tagetes caracasana Humb. ex Willd.
Tagetes congesta Hook. & Arn.
Tagetes coronopifolia Willd.
Tagetes daucoides Schrad.
Tagetes elliptica Sm.
Tagetes elongata Willd.
Tagetes epapposa B.L.Turner
Tagetes erecta L. – aksamitka wzniesiona
Tagetes filifolia Lag.
Tagetes foeniculacea Desf.
Tagetes foetidissima Hort. ex DC.
Tagetes hartwegii Greenm.
Tagetes iltisiana H.Rob.
Tagetes inclusa Muschl.
Tagetes lacera Brandegee
Tagetes laxa Cabrera
Tagetes lemmonii A.Gray – aksamitka Lemmona
Tagetes linifolia Seaton
Tagetes lucida Cav. – aksamitka lśniąca
Tagetes lunulata Ortega
Tagetes mandonii Sch.Bip. ex Klatt
Tagetes mendocina Phil.

Tagetes micrantha Cav.
Tagetes microglossa Benth.
Tagetes minima L.
Tagetes minuta L. – aksamitka drobna
Tagetes moorei H.Rob.
Tagetes mulleri S.F.Blake
Tagetes multiflora Kunth
Tagetes nelsonii Greenm.
Tagetes oaxacana B.L.Turner
Tagetes osteni Hicken
Tagetes palmeri A.Gray
Tagetes parryi A.Gray
Tagetes perezi Cabrera
Tagetes praetermissa (Strother) H.Rob.
Tagetes pringlei S.Watson
Tagetes pusilla Kunth
Tagetes riojana M.Ferraro
Tagetes rupestris Cabrera
Tagetes stenophylla B.L.Rob.
Tagetes subulata Cerv.
Tagetes subvillosa Lag.
Tagetes tenuifolia Cav. – aksamitka wąskolistna
Tagetes terniflora Kunth
Tagetes triradiata Greenm.
Tagetes verticillata Lag. & Rodr.
Tagetes zypaquirensis Bonpl.

Zastosowanie

Roślina ozdobna: niektóre gatunki uprawiane są w Europie na rabatach.
Roślina lecznicza: Naziemne części rośliny bywają wykorzystywane do produkcji leków. Aksamitka jest stosowana w problemach układu pokarmowego, w tym brak apetytu, wzdęcia, ból brzucha, kolki, helmintozie i czerwonce. Jest również stosowany na kaszel, przeziębienie, nagminne zapalenie przyusznic, czy ból oczu. Powoduje pocenie się^[12].
Sztuka kulinarna: jadalne kwiaty stosuje się do sałatek i do ozdabiania potraw. Ponadto aksamitka lśniąca (T. lucida) jest używany w kuchni jako substytut bardziej znanego estragonu^[13].
Roślina allelopatyczna – olejek eteryczny wykorzystuje się w ogrodnictwie, gdyż ogranicza rozwój chwastów i odstrasza zapachem szkodniki glebowe^[11]. Podobne działanie ma sadzenie tej rośliny pomiędzy innymi uprawami. Używa się go także w kosmetyce.

Uprawa

Rośliny łatwe w uprawie, mogą się dostosować do większości gleb ogrodowych. Preferują stanowiska w pełnym nasłonecznieniu. Konieczne jest podlewanie w okresach suszy. Większość gatunków aksamitki to rośliny tropikalne, które są bardzo wrażliwe na mróz. Jednak często są uprawiane w klimacie umiarkowanym jako rośliny jednoroczne^[13].

Rozmnażają się z nasion wysiewanych do rozsadników wczesną wiosną. Chcąc, by zakwitły wcześniej lepiej jest kupić gotowe sadzonki wyhodowane przez specjalistów pod osłonami. Rośliny mogą być atakowane przez ślimaki, a przy długotrwałych deszczach przez szarą pleśń (zapobiega się jej chemicznie, przez opryskiwanie preparatami grzybobójczymi).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Tagetes (ang.). Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2015-12-04].
↑ ^a ^b Tagetes (ang.). The Plant List. [dostęp 2015-12-04].
↑ D.J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 697. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.)
↑ Tagetes (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-04-29].
↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.
↑ B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].
↑ Tagetes (ang.). W: Crescent Bloom [on-line]. Compleat Botanica. [dostęp 2011-04-29].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Tagetes (ang.). 2005-2015 WebMD, LLC. [dostęp 2015-12-04].
↑ ^a ^b Tagetes spp. (ang.). Flori Data. [dostęp 2015-12-04].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[ing-3] Tagetes (ang.). Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2015-12-04].

[tpl-4] Tagetes (ang.). The Plant List. [dostęp 2015-12-04].

[mabberley-5] D.J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 697. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.)

[america-6] Tagetes (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-04-29].

[7] Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington.

[8] B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].

[9] Tagetes (ang.). W: Crescent Bloom [on-line]. Compleat Botanica. [dostęp 2011-04-29].

[checklist-10] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[E-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[12] Tagetes (ang.). 2005-2015 WebMD, LLC. [dostęp 2015-12-04].

[floridata-13] Tagetes spp. (ang.). Flori Data. [dostęp 2015-12-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Aksamitka (roślina)

Spis treści

Systematyka

Zastosowanie

Uprawa

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Morfologia (aksamitka wzniesiona)
Systematyka^[1]^[2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	aksamitka
Nazwa systematyczna
Tagetes L. Sp. Pl. 887. 1 Mai 1753^[3]
Typ nomenklatoryczny
T. erecta L.^[3]