Aksamitka wzniesiona

Aksamitka wzniesiona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

aksamitka

Gatunek

aksamitka wzniesiona

Nazwa systematyczna
Tagetes erecta L.
Sp. pl. 2:887. 1753
Aksamitka wzniesiona na rabacie

Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Inne jej nazwy: aksamitek wzniesiony, szarańcza wzniesiona, szarańcza wielkokwiatowa, tagetes wzniesiony. Pochodzi z Ameryki Środkowej i północnych obszarów Ameryki Południowej[3]. W wielu krajach świata jest uprawiana jako ozdobna roślina ogrodowa. Jej kwiaty są jadalne i dodawane jako ozdoba i dodatek aromatyzujący do sałatek[4].

Morfologia

Pokrój
Roślina roczna o wysokości 45-75 cm i wzniesionych, rozgałęzionych pędach.
Liście
Pierzastodzielne, o ząbkowanych brzegach.
Kwiaty
Żółte lub pomarańczowe zebrane w duży, pojedynczo osadzony na szypułkach koszyczek kwiatowy. U typowej formy ma on średnicę do 7 cm, u odmian ozdobnych do 10 cm. Kwitnie od lata do pierwszych jesiennych przymrozków.
Owoce
Niełupki z łuseczkami na szczycie.

Uprawa

Wymaga stanowisk w pełnym słońcu i żyznej oraz przepuszczalnej gleby. Rozmnaża się z nasion wysiewanych do rozsadników wczesną wiosną. Chcąc, by zakwitła wcześniej, lepiej jest kupić gotowe sadzonki wyhodowane przez specjalistów pod osłonami. Rośliny mogą być atakowane przez ślimaki, a przy długotrwałych deszczach przez szarą pleśń (zapobiega się jej chemicznie, przez opryskiwanie preparatami grzybobójczymi).

Związki czynne

Roślina podobnie jak wiele innych aksamitek zawiera α-Tertienyl jako jeden z podstawowych składników biologicznie czynnych, wydziela go także do gleby. Nadto w płatkach występują karotenoidy (w zmydlonym wyciągu 93% przyswajalnych barwników, z czego 88% stanowiły izomery trans i cis luteiny oraz jej estry, a 5% izomery trans i cis zeaksantyny; a produktów utleniania luteiny było mniej niż 0,3%[5], co czyni ten gatunek najbogatszym źródłem luteiny), flawonoidy (kwercetagetyna, kemferol; i ich glikozydy), w kwiatach i liściach występuje też olejek lotny o zmiennym składzie[6][7].

Znaczenie w hinduizmie

  • Aksamitka (sayapatri) jest uważana za kwiat święty. Nepalscy wyznawcy hinduizmu wierzą, że kwiaty aksamitki o barwie pomarańczowej zamieszkuje bogini Taledźu[8].
  • Kwiaty te służą do wyrobu girland stosowanych podczas festiwali religijnych w Nepalu[9].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
  4. ↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 610. ISBN 978-1-842466346.
  5. ↑ Light Hadden W., Watkins R.H., Lewy L.W., Regalando E., Rivadeneira D.M., van Breemen R.B., Schwartz S.J. „Carotenoid composition of marigold (Tagetes erecta) flower extract used as nutritional supplement.”, Journal of Agricultural and Foot Chemistry, tom 47, nr 10, str. 4189-4194, 1999.
  6. ↑ Perez Gutiérrez R.M., Hernandez Luna H., Hernandez Garrido S. „Antioxidant activity of Tagetes erecta essential oil.”, Journal of Chilean Chemical Society, tom 51, nr 2, str. 883-889, 2006.
  7. ↑ Sefidkon F., Salehyar S., Mirza M., Dabiri M. "The essential oil of Tagetes erecta L. occurring in Iran" , Flavour and fragrance journal , Tom 19, nr 6, str. 579-581, 2004.
  8. ↑ Gerhard Haase-Hindenberg: Bogini. Piotr Lewiński (tł.). Wyd. 1. Warszawa: Muaz SA, 2007, s. 291. ISBN 978-83-7495-145-6.
  9. ↑ www.explorehimalaya.com, tasteofnepal.blogspot.com (dostęp 2013-04-07)

Bibliografia

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  • Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
  • Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Media użyte na tej stronie

Aksifi.jpg
Autor: Merc777, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta)
Tagetes erecta 02.JPG
Autor: Sanja565658, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mexican marigold (Tagetes erecta). Found in Kauguri near Riga town, Latvia