Aktinidiowate

Aktinidiowate
Ilustracja
Owoce aktinidii chińskiej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

aktinidiowate

Nazwa systematyczna
Actinidiaceae Hutch.
Fam. Fl. Pl. 1: 177. Feb-Mar 1926, nom. cons.

Aktinidiowate (Actinidiaceae Hutch.) – rodzina pnączy z rzędu wrzosowców. Należy do niej około 355 gatunków z trzech rodzajów[2]. Rośliny te występują w Ameryce subtropikalnej, wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz wyspach Oceanii, sięgając na południu po wyspy Fidżi i Queensland w Australii. Szeroko rozpowszechniony jest rodzaj Saurauia, do którego należy najwięcej, bo aż ok. 300 gatunków. Rodzaj aktinidia Actinidia (36 gatunków) pochodzi z umiarkowanej i subtropikalnej wschodniej Azji, a rośliny z rodzaju Clematoclethra (25 gatunków) są endemitami Chin[3]. Duże znaczenie ekonomiczne ma aktinidia chińska, której owoce pod komercyjną nazwą kiwi uprawiane są w różnych regionach świata (rozpowszechnione zostały przez hodowców z Nowej Zelandii – stąd nazwa nawiązująca do ptaka kiwi)[4]. Uprawiane i jadalne są także inne gatunki aktinidii[3].

Kwiat aktinidii chińskiej
Saurauia zahlbruckneri
Saurauia montana

Morfologia

Pokrój
Drzewa, krzewy i pnącza, z młodymi pędami często owłosionymi[4].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze, na brzegach piłkowane lub całobrzegie[4], bez przylistków[3] lub z drobnymi przylistkami[5].
Kwiaty
Rzadko pojedyncze[5], zwykle zebrane w kwiatostany wyrastające w kątach liści, u niektórych przedstawicieli rodzaju Saurauia liczące do pół tysiąca kwiatów. Kwiaty są obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, promieniste i zazwyczaj pięciokrotne. Działki kielicha i płatki korony są wolne (czasem płatki są zrosłe), zazwyczaj w liczbie 5, czasem od 3 do 9. Płatki są zazwyczaj białe, rzadziej czerwone lub brązowo-żółte. Pręcików jest 10, 15 lub wiele (do ok. 240[3]). Zalążnia jest górna, składa się z 3 do 5, rzadziej wielu owocolistków[4]. Szyjek słupka jest tyle, ile owocolistków lub wszystkie zrośnięte są w jedną[3].
Owoce
Jagody, rzadziej podzielona na komory, skórzasta torebka[3]. Zwykle zawierają liczne nasiona[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Aktinidiowate stanowią jedną z wielu rodzin zaliczanych do rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Umieszczane są w relacji filogenetycznej z rodzinami obejmującymi rośliny mięsożerne – tuliłezkowatymi i kapturnicowatymi, chociaż dowody dla takiej pozycji nie są mocne[3]. Dawniej rodzina uznawana była na podstawie samych kryteriów morfologicznych za spokrewnioną z ukęślowatymi Dilleniaceae i herbatowatymi Theaceae[3].

wrzosowce


Marcgraviaceae




Balsaminaceaeniecierpkowate



Tetrameristaceae







Polemoniaceaewielosiłowate



Fouquieriaceaeokotijowate




Lecythidaceaeczaszniowate





Sladeniaceae



Pentaphylacaceae





Sapotaceaesączyńcowate




Ebenaceaehebankowate



Primulaceaepierwiosnkowate





?

Mitrastemonaceae



Theaceaeherbatowate




Symplocaceaesymplokowate




Styracaceaestyrakowate



Diapensiaceaezimnicowate







Sarraceniaceaekapturnicowate




Actinidiaceaeaktinidiowate



Roridulaceaetuliłezkowate






Clethraceaeorszelinowate




Cyrillaceaezwichrotowate



Ericaceaewrzosowate









Wykaz rodzajów[2]
  • Actinidia Lindl.aktinidia
  • Clematoclethra (Franch.) Maxim.
  • Saurauia Willd.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-15] (ang.).
  3. a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 503–504. ISBN 978-1-842466346.
  4. a b c d e Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 25-26. ISBN 1-55407-206-9.
  5. a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 12. ISBN 978-1-107-11502-6.

Media użyte na tej stronie

Actinidia chinensis - Austins Ferry.jpg
Autor: JJ Harrison (https://www.jjharrison.com.au/), Licencja: CC BY-SA 3.0
Kiwifruit (Actinidia chinensis) on a branch, Austin's Ferry, Tasmania, Australia
Kiwi-Flower, male.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Saurauia montana (9502698563).jpg
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0

Native from Honduras to Panama. The genus goes by names such as Moco and Moquillo. Photo from near Boquete, Panama.


In context at www.dixpix.ca/meso_america/Flora/ericales/index.html
Saurauia zahlbruckneri, the Butterscotch Bush (9505496390).jpg
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0

Native to southern Mexico. Photo from San Francisco Botanical Gardens.


In context at www.dixpix.ca/meso_america/Flora/ericales/index.html