Al-Chansa

Al-Chansa, rysunek Dżubrana Chalila Dżubrana

Al-Chansa, arab. الخنساء, Al-Khansāʾ, w pełnym brzmieniu Tumadir bint Amr ibn al-Hars ibn asz-Szarid as-Sulamijja, تماضر بنت عمرو بن الحرث بن الشريد السلمية (ur. ok. 575[1], zm. VII w.) – arabska poetka okresu przedislamskiego, uważana za najwybitniejszą poetkę w historii literatury arabskiej[2][3].

Życiorys i twórczość

Tumadir, znana szerzej pod przydomkiem Al-Chansa, żyła na przełomie VI i VII w. Pochodziła z plemienia Banu Sulajm[3]. Fakty z jej życia nie są pewne i opierają się na tradycji i legendarnych przekazach[4].

Tradycja arabska przypisuje jej wyjątkową urodę, co być może odzwierciedla jej przydomek, możliwy do przetłumaczenia jako „krótkonosa”, ale także „gazela”[1]. Z tego powodu pragnął się z nią ożenić Durajd ibn as-Simma, znacznie od niej starszy słynny wojownik z plemienia Hawazim (również poeta)[3]. Dziewczyna, od młodości zajmująca się poezją i odnosząca sukcesy na konkursach poetyckich w Ukazie[3], odrzuciła jednak propozycję małżeństwa, a jej ojciec uszanował ten wybór. Następnie zaaranżował małżeństwo córki z Amrem ibn Abd al-Uzzą, również członkiem plemienia Banu Sulajm. Związek ten nie okazał się udany; mąż dwukrotnie doprowadzał rodzinę do ruiny, przez co Tumadir musiała prosić o środki do życia swojego brata Sachra[1]. Małżeństwo to trwało krótko, nie wiadomo jednak, czy zakończyło się śmiercią Amra ibn Abd al-Uzzy, czy też rozwodem. Tumadir wyszła wówczas po raz drugi za mąż za Mirdasa, z którym miała czterech synów i córkę. Drugie małżeństwo poetki zakończyło się śmiercią męża. Gdy zginął, Al-Chansa stworzyła na jego cześć elegię[1].

W historii literatury arabskiej zapisała się jako autorka elegii (risa lub marsijja), jakie stworzyła po śmierci braci, Mu’awii i Sachra (zabitego trzy lata później), w walkach międzyplemiennych[3]. Al-Chansa ułożyła 84 elegie na cześć Sachra i dwanaście poświęconych Mu’awii. Wiersze te stworzyła na przestrzeni około piętnastu lat. Najprawdopodobniej żyła wówczas w całkowitej nędzy, gdyż po śmierci Sachra nie miała żadnego dorosłego męskiego krewnego, który mógłby zapewniać jej utrzymanie[1].

Utwory Al-Chansy poświęcone braciom uważane są za najdoskonalszą realizację gatunku arabskiej elegii (risa lub marsijja). Poetka ukazała w nich obraz idealnego wojownika beduińskiego: łagodnego i dobrego w kontaktach z braćmi, wspaniałomyślnego i dobrze wychowanego, gościnnego i hojnie obdarowującego podróżnych oraz potrzebujących, znakomicie przemawiającego, walecznego i gwałtownego podczas konfliktów. Wiersze podkreślają, że zasłużeni zmarli zapisują się w pamięci ludzkiej, opiewani w poezji. Elegie Al-Chansy zawierają również obszerne opisy tła, na którym przedstawiane są postacie jej braci[5]. Chociaż utwory zostały skonstruowane w oparciu o obowiązujące konwencje i wzorce gatunkowe[3], wyraźnie widoczne jest w nich szczere uczucie rozpaczy, jaką poetka przeżywała po śmierci Sachra i Mu’awii[6][3].

Al-Chansa dożyła okresu rozprzestrzeniania się islamu[3]. Według tradycji około r. 629 spotkała się z Mahometem i przyjęła islam[1]. Wyraźne odniesienia do wiary są jednak obecne tylko w trzech wierszach, jakie następnie ułożyła; słownictwo i świat przedstawiony w jej utworach pozostały analogiczne, jak w dziełach z okresu, gdy nie była muzułmanką[1], stąd zalicza się ją do ostatniego pokolenia wybitnych twórców arabskiej poezji okresu przedislamskiego (dżahilijji[1][3]).

Do Al-Chansy porównywana była XX-wieczna poetka palestyńska Fadwa Tukan, która podobnie jak słynna twórczyni poświęciła szereg utworów ukochanemu zmarłemu bratu, Ibrahimowi[7].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h R. Farrin, Abundance from the Desert: Classical Arabic Poetry, Syracuse University Press, 2011, s.72-75
  2. ↑ Esat Ayyildiz, El-Hansâ’ Bint ‘Amr: Eski Arap Şiirinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım, „Mütefekkir”, 7 (13), 2020, s. 201–224, DOI: 10.30523/mutefekkir.757993, ISSN 2148-8134 [dostęp 2020-07-23] (tur.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 46-47, ISBN 978-83-63778-01-9.
  4. ↑ R. Farrin, Abundance from the Desert: Classical Arabic Poetry, Syracuse University Press, 2011, s. 91
  5. ↑ Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 26, ISBN 978-83-63778-01-9.
  6. ↑ Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 33, ISBN 978-83-63778-01-9.
  7. ↑ J. Bielawski, K. Skarżyńska-Bocheńska, J. Jasińska, Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX w. Literatura arabskiego Wschodu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s.395-396.

Media użyte na tej stronie

Al-Khansa.jpg

رسم مُتخيل للخنساء

Al-Khansa’, Drawing by Kahlil Gibran, al-Funun 2, no. 10 (March 1917)

al-Khansa’ known as “the gazelle” or “the snub-nosed one” was the sobriquet of Tumadir bint ‘Amir of the Arab tribe Sulaym and the clan Sharid. She lived during the years immediately preceding the advent of Islam and arrived in Madinah ca. 629 with a deputation from her tribe to embrace it.

She was famous as a poet of which her elegies for her two brothers killed in skirmishes with rival tribes obtained the highest esteem. Her poetry developed and perfected the previously rough poetic form of the eulogy before her time. She enriched it with new expressions that promoted not so much the linguistic aspect of Arabic poetry—though her technique was superb, but the imagery one. She felt that her poetry was most striking for its intensity in projecting a sense of feeling, both violent and tender, to her audience.

Though she converted to Islam and encouraged her children to fight for their new faith, her poetry exhibits an undeniable pagan feeling to it.

Al-Khansa’ and her poetry offered Nasib the ability to highlight a well-respected Arab poetess who used poetry not to display her technical aptitude as much as to express herself. Her picture above appeared in al-Funun alongside an anonymous essay titled “Dhikra al-Khansa’,” which is believed to have been written by either Nasib or Gibran.