Albert Emil Nüscke

Albert Emil Nüscke
Data i miejsce urodzenia6 października 1817
Szczecin
Data i miejsce śmierci24 września 1891
Grabowo
Zawód, zajęciemistrz budowy statków, przemysłowiec

Albert Emil Nüscke (ur. 6 października 1817 w Szczecinie, zm. 24 września 1891 w Grabowie) – niemiecki mistrz budowy statków, potomek starego rodu Nüscke, od połowy XVII wieku zawodowo związanego z tym rzemiosłem, w drugiej połowie XIX w. właściciel stoczni w Grabowie (należącej później do Nüscke & Co. AG).

Przodkowie Alberta Emila Nüscke oraz tło historyczne

3 marca 1650 roku prawa obywatelskie miasta Szczecina otrzymał Hans Nüscke, cieśla z Nowego Warpna (niem. Neuwarp), leżącego wówczas na terenie księstwa pomorskiego (dynastia Gryfitów). W Grabowie i okolicach osiedlili się też inni członkowie rodziny Nüscke, którzy przyjechali z dzisiejszych miejscowości Nowe Warpno, Wołogoszcz, Stepnica, Wolin, Police, Międzyrzecz. Krewni byli również cieślami stoczniowymi, rybakami i kapitanami statków, m.in. rybak Martin (1675), rybak Gottfried (ur. 1700), rybak Martin (1715), mistrz-cieśla okrętowy Martin (1722), kapitan statków i pilotów Samuel (ok.1755–ok.1830). Mistrzami ciesielstwa okrętowego byli też kontynuatorzy tradycji rodziny Nüscke, noszący imię Michael: Michael I (1721–1787) i Michael II (1750–1826). Następcami Michaela II byli bracia Michael III Nüscke (1778–1855, kapitan statków i pilotów, ojciec Alberta Emila) i Johann Christian Nüscke (1780–1857, mistrz-cieśla okrętowy)[1].

Łasztownia w XVI w.[a]
Most Długi (1890–1900) – widok z Łasztowni[b]

Gdy w 1722 roku cieśla Martin Nüscke przybył z Wolina do Szczecina, znajdował się on od roku w granicach Prus. Martin Nüscke dołączył do cechu budowniczych łodzi na Łasztowni[c], odrzańskiej wyspie, połączonej z miastem – niegdyś stolicą księstwa pomorskiego – drewnianym mostem z przepustami dla statków.

W XVIII w. członkowie rodziny Nüscke byli już znani z budowy statków. Początkowo prowadzili działalność systemem rzemieślniczym, w małej stoczni, położonej niedaleko Mostu Kłodnego. Produkowali jednostki o pojemności 1–150 łasztów. W następnych latach zatrudniono mistrzów z Holandii i zaczęto budować trójmasztowce z nowym takielunkiem. Od 1765 roku budowano fregaty handlowe[1]. Statki były sprzedawane do Francji i Holandii[4].

Znaczną rolę w działalności rodziny Nüscke odgrywał Michael Nüscke I (1721–1787) – starszy Cechu Cieśli Okrętowych, który w 1782 zbudował 45 statków[d]. W 1797 roku został zwodowany „Der Gott Mars” – jednostka uznana za szczyt ówczesnej techniki (136 stóp długości, 35 stóp szerokości, ładowność 400 łasztów, 30 otworów armatnich)[1][4].

Michael Nüscke I zmarł 22 czerwca 1787 roku[1]. Rosnące zapotrzebowanie na statki skłoniło jego następców do rozbudowy firmy[1]. W roku 1815 rozpoczęto działalność w Grabowie oraz w Górnym Wiku[5].

1
Łasztownia, Grabowo i mosty, Kłodny i Długi,
na XIX-wiecznej mapie Szczecina
2
Szczecin w połowie XIX wieku – ilustracja z „Romantische Reise durch den historischen Deutschen Osten” (1989)

Albert Emil Nüscke

Po śmierci Michaela Nüscke I stocznię przejął jego syn, Michael Nüscke II (1750–1826), który został również mistrzem w cesielstwie okrętowym. Miał dwóch synów, którzy zostali[1]:

  • starszy, Michael Nüscke III (1778–1855) – kapitanem statku i pilotów,
  • młodszy, Johann Christian Nüscke (1780–1840) – mistrzem ciesielstwa okrętowego, który uruchomił stocznię w Górnym Wiku[1][e], a w stoczni w Grabowie (zajmującej już wówczas powierzchnię 50 arów) rozpoczął w 1815 roku budowę szkunerów; od 1814 roku był członkiem Komisji Kontrolnej Budowniczych Statków.

Albert Emil Nüscke, urodzony 9 października 1817 w Szczecinie, był synem Michaela Nüscke III. Uczył się budowy statków od stryja, Johanna Christiana, a następnie w Anglii[6], gdzie stocznie istniały od początku XV wieku (zob. np. Newcastle upon Tyne[7], Kingston upon Hull, Chatham[8]). Do Prus wrócił w roku 1840 i w wieku 23 lat rozpoczął pracę jako mistrz[6].

W roku 1845 (rok śmierci stryja) został właścicielem stoczni w Grabowie, gdzie w tymże roku ukończył rozpoczętą budowę pięciu małych jednostek. W 1848 roku uzyskał zamówienie pruskiej marynarki wojennej na budowę serii kanonierek. Znaczenie stoczni rosło; najszybszy rozwój miał miejsce w latach 50. i na początku lat 60. XIX w. Od roku 1850 jednostki w niej wodowane stanowiły ok. 30% wszystkich wodowanych w Szczecinie i Grabowie. Budowano rocznie ok. 20 statków o konstrukcji drewnianej i przeciętnej nośności 70 ton[9].

W latach 1848–1891 wybudowano np.[1][6][9]:

  • wojenne kanonierki „Germania”, „Concordia”, „Salamander”, „Schwalbe” i in. (zamówienia admiralicji z roku 1848)
  • fregatę „Ferdinand Nies” (1856)
  • bark „Der Ost” (1857)
  • frachtowiec „Margarethe” (1891)

Albert Emil Nüscke nie ograniczał się do pracy w firmie, w której pełnił funkcję dyrektora. Był również[6]:

  • członkiem Rady Miejskiej Grabowa (1863)
  • członkiem zarządu Miejskiej Komisji Szkolnej (1864)
  • rzeczoznawcą przy Sądzie Handlowo-Morskim w Szczecinie (1867)

Zmarł w Szczecinie 24 września 1891 roku. Jego następcą został syn, Johan Michael Friedrich Nüscke, który przejął stocznię w roku 1890. W lipcu tegoż roku zawarł układ z O.C. Prussem o utworzeniu spółki handlowej Nüscke & Co. Schiffswerft, Kesselschmiede und Maschinenbauanstalt (Nüscke i Spółka. Stocznie Budowy Statków, Kotłów i Maszyn Parowych S.A.)[1][9].

Zatarte ślady

Widok z Hakenterrasse na Odrę zachodnią i Łasztownię (przełom XIX/XX w.)

We współczesnym Szczecinie ślady działalności Alberta Emila Nüscke i jego rodziny są niemal niezauważalne. W wyniku bombardowań Szczecina w końcu II wojny światowej zostały zniszczone stocznie szczecińskie (zob. stocznie przed zakończeniem wojny) oraz zabudowania Łasztowni, Grabowa[10], Górnego Wiku i innych dzielnic (Śródmieście, Stare Miasto i in.). Ocenia się, że łącznie zniszczono około 80% portu, 93% przemysłu metalowego (głównie stocznie), 80% urządzeń energetycznych, 90% przemysłu chemicznego, 67% mieszkań[11][12].

Nadające się do wykorzystania elementy wyposażenia stoczni i innych szczecińskich zakładów przemysłowych były wywożone przez Rosjan[f]. Trosce o świadectwa historii rozwoju techniki w Szczecinie nie sprzyjał też niechętny emocjonalny stosunek powojennych mieszkańców Szczecina do tych zabytków; usprawiedliwia to tęsknota za utraconymi w wyniku wojny stronami rodzinnymi, podobna do żalu z powodu konieczności wyjazdu z Grabowa jego dawnych mieszkańców (długo żywili nadzieję, że miasto zostanie po stronie niemieckiej)[10]. W tym świetle obiecujący jest fakt, że na wyspie Łasztownia działa Stara Rzeźnia – Centrum Kultury Euroregionu. Odbywają się tam imprezy kulturalne, w których uczestniczy również młodzież niemiecka. Rzadko podkreśla się, że miejska rzeźnia (obecnie obiekt zabytkowy) została wybudowana w latach 1886–1898 na terenie wcześniejszej cieślarni miejskiej oraz składów drewna i smoły dla cieśli okrętowych[14].

Liczne zakłady przemysłowe powojennego Szczecina powstały na ruinach zakładów przedwojennych. Grabowo, Drzetowo, Golęcin – części miasta, związane z historią powojennego przemysłu stoczniowego. Grabowo jest rzadko wspominane jako miejsce, w którym książęta pomorscy więzili Sydonię von Borck, a po wielu latach Albert Emil Nüscke budował statki.

Uwagi

  1. ↑ Fragment Civitates orbis terrarum – na ilustracji m.in. składy towarów i budynki celników, Most Długi, Droga Łasztowa i most nad Parnicą oraz Kościół św. Gertrudy.
  2. ↑ Na Łasztowni obok mostu zlokalizowano na początku XX w. Hauptzollamt Stettin – gmach Izby Celnej, wybudowany w latach 1905–1908 w stylu neorenesansu północnoniemieckiego[2][3] (zob. też historyzm w Niemczech).
  3. ↑ Nazwa wyspy pochodzi od łaszt (niem. Last) – dawna miara objętości towarów sypkich.
  4. ↑ Pojęcie „statek” nie jest jednoznaczne. Bywa stosowane w odniesieniu do wszelkiego rodzaju urządzeń pływających, w tym np. łodzi rybackich. Prawdopodobnie określenie liczby statków, wyprodukowanych w 1782 roku (zastosowane w Encyklopedii Szczecina[1]) obejmuje przede wszystkim jednostki o małej wyporności.
  5. ↑ Górny Wik – okolice stacji Szczecin Główny, zob. nazwy przystanków linii tramwajowej nr 3 w latach 1897–1945).
  6. ↑ W maju 1945 roku Rosjanie narzucili stronie polskiej porozumienie, zgodnie z którym poniemieckie urządzenia przemysłowe, które nie mieściły się w granicach II RP, a znalazły się w granicach powojennej Polski zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej, stają się współwłasnością ZSRR i Polski w proporcjach 70:30. W praktyce udziały te były zróżnicowane w różnych zakładach (były negocjowane). Zawierając porozumienie nie brano pod uwagę sytuacji w zrujnowanych stoczniach szczecińskich (przebieg granicy Polski nie był uzgodniony). Po ich zajęciu Rosjanie uznawali zachowany majątek tych zakładów za swoją wyłączną własność (mienie z ich strefy okupacyjnej)[13].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Bogdan Frankiewicz: Nüscke. W: Encyklopedia Szczecina A–O. op.cit, 1999, s. 666. ISBN 83-87341-45-2.
  2. ↑ Środa z historią Szczecina: Izba Celna. W: Strona internetowa Muzeum Narodowego [on-line]. Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2015-10-21. [dostęp 2016-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-01)].
  3. ↑ Marek: Szczecin. Gmach Izby Celnej. W: Zachodniopomorskie zp.pl [on-line]. 2013-02-27. [dostęp 2016-09-25].
  4. ↑ a b Dieter Engel: Nüscke & Co Schiffswerft (niem.). W: Maritime historische Wertpapiere [on-line]. www.dieter-engel.com. [dostęp 2016-09-26].
  5. ↑ Jan Iwańczuk: Nowe Miasto – historia. W: Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl [on-line]. [dostęp 2016-09-26].
  6. ↑ a b c d Dariusz Dmowski: Albert Emil Nüscke. W: red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. A–O. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 667. ISBN 83-87341-45-2.Sprawdź autora:1.
  7. ↑ Joanna Więcław-Michniewska, Newcastle upon Tyne – przemysł, nauka i rewitalizacja, wyd. 4, t. 4, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, 2009, s. 107–114 [dostęp 2017-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-27].
  8. ↑ Zabytkowa stocznia w Chatham (Chatham historic dockyard). W: Wirtualny przewodnik po świecie [on-line]. Navtur.pl. [dostęp 2016-09-27].
  9. ↑ a b c Edward Włodarczyk: Nüscke und Co. Schiffswerft, Kesselschmiede und Maschinenbaunastalt AG. W: Encyklopedia Szczecina, A–O. op.cit., 1999, s. 667–670. ISBN 83-87341-45-2.
  10. ↑ a b Elżbieta Lipska: Grabowo – miasto nad Odrą. W: wSzczecinie (ISSN 1689-5983); recenzja książki Bogdany Kozińskiej i Bogdana Twardochleba „Szczecin – Grabowo” [on-line]. wSzczecinie.pl, 2012-04-09. [dostęp 2016-09-27].
  11. ↑ Galeria fotografii Zburzone Stare Miasto i inwentaryzacja z lat 1945/1946, wykonana przez biuro pierwszego prezydenta Szczecina. „Wyborcza.pl”. Agora SA. 
  12. ↑ Gross Stettin. W: Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2008-12-11, s. 142–145, seria: Magiczne czasy magicznych miast. [dostęp 2017-05-16]. (pol.)
  13. ↑ Jan Dudziak (Gdańsk): Rys historyczny polskiego przemysłu okrętowego (pol.). W: Zeszyty Problemowe, ISSN 0860-6366 [on-line]. Centrum Techniki Okrętowej S.A., Gdańsk, listopad 2005. [dostęp 2016-09-27].
  14. ↑ Historia budynku. W: Strona internetowa Centrum Kultury Euroregionu "Stara Rzeźnia" [on-line]. [dostęp 2016-09-27].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Szczecin - Stettin - Map (1879) - 2.svg
Tereny stoczni nad Jeziorem Dąbie (1879)
Stettin Lange Brucke (1890-1900).jpg
Most Długi w Szczecinie.
Szczecin Widok z Wałów Chrobrego a.jpg
Szczecin na starej fotografii
DammscherSee - Stocznie.svg
Historia szczecińskich stoczni
Ansicht Stettin um 1850.jpg
Historische Ansicht von Stettin in Pommern (heute Szczecin in Polen). Stahlstich.
Alten Stettin (part 3).jpg
Fragment mapy. Najstarszy zachowany widok Szczecina "Alten Stettin", oryginalny ręcznie kolorowany miedzioryt z 1630 roku. Grafika z pracy Georga Brauna & Fransa Hogenberga „Civitates Orbis Terrarum” t. IV z 1581 roku; miedzioryt pochodzi z późniejszego wydania – Bleau, Amsterdam 1630 r.; wymiar arkusza: 540 mm x 400 mm, wymiar płyty: 475 mm X 330 mm. Dodatkowy opis: Na odwrocie widoku opis miasta w jęz. łacińskim. Rycina przedstawia Szczecin z lotu ptaka. Znajdują się na niej Zamek Książąt Pomorskich, ratusz miejski, Kościoły NMP, św. Jakuba, św. Jana oraz św. Mikołaja. Poza murami widoczne są przedmieścia Górny i Dolny Wik oraz podmiejskie ogrody. Przedstawiono nabrzeża portowe, a także mosty Długi i Kłodny. Autorzy szczegółowo opisali szczecińskie ulice, place oraz ważniejsze obiekty. Z lewej strony arkusza umieszczono legendę. W oddali schematycznie zaznaczono m. in. Stargard, Dąbie, Podjuchy oraz Gryfino.