Alchemik Sędziwój
 | |
| Autor | Jan Matejko |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | olej na desce |
| Wymiary | 73 × 130 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Lokalizacja | |
Alchemik Sędziwój, in. Alchemik Sędziwój i Zygmunt III[1] – obraz Jana Matejki z 1867, przedstawiający scenę przemiany monety w złoto przez alchemika Michała Sędziwoja w jednej z wawelskich komnat. Od 1939 obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi.
Powstanie i historia obrazu
Obraz Jana Matejki koncentruje się na osobie znanego w całej XVI- i XVII-wiecznej Europie polskiego alchemika i lekarza Michała Sędziwoja. Zasłynął on m.in. rzekomą umiejętnością przemiany metali nieszlachetnych w złoto. W 1595 został mianowany przez króla Zygmunta III Wazę osobistym sekretarzem; odtąd badania prowadził na Wawelu[2][3]. Matejko prace nad obrazem rozpoczął w 1866, po powrocie z Wystawy Światowej w Paryżu. Zostały one na krótko przerwane w okresie Wielkanocy w 1867 w związku z narodzinami córki artysty. Pierwszy pokaz dzieła odbył się 26 kwietnia 1867 w siedzibie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Krakowie. W późniejszym czasie był wystawiany w Wiedniu oraz w Warszawie w siedzibie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych[4].
Sekretarz malarza, Marian Gorzkowski, pisał, że przyczyną powstania obrazu było przeświadczenie Matejki o wadze tematu i opinia, że „w odrodzeniu rzemiosł dostrzegał on pożytek i postęp kraju”. Dochody ze sprzedaży biletów inauguracyjnej wystawy zostały przeznaczone na cele pomocy czeladzi rzemieślniczej. W czasie prac nad obrazem Matejko znajdował się w trudnej sytuacji materialnej i osobistej. Rosnące długi, choroba matki i oczekiwanie na kolejnego potomka wymusiły na nim szukanie nowych źródeł dochodów. Alchemik Sędziwój i Zygmunt III znalazł nabywcę w 1881[4]. Do 1939 znajdował się w rękach prywatnych, w roku tym łódzki przedsiębiorca Karol Eisert przekazał go do miejskiego muzeum w Łodzi[2].
Opis obrazu
Obraz Jana Matejki ukazuje scenę po udanej transmutacji metalu w złoto. Umieszczony na centralnym planie alchemik Sędziwój pokazuje królowi Zygmuntowi III Wazie przemienioną w bryłkę złota monetę, tuż po wyciągnięciu jej z rozpalonego kominka. Uważnie przyglądającemu się władcy towarzyszy jego świta. Po jego lewej stronie z lupą w ręku pochyla się marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski, wspierający prywatnie badania Sędziwoja. W futrzanym płaszczu tuż za królem stoi wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech. Zza królewskiego fotela wyłania się błazen. Po prawej stronie siedzi ksiądz (według niektórych może to być Piotr Skarga)[2][3][4], z różańcem w dłoniach. (Marian Gorzkowski, sekretarz Matejki, opisuje tę postać jako kapelana a nie Piotra Skargę, tym bardziej, że Skarga nie był nigdy spowiednikiem króla Zygmunta III - spowiednikiem był Stanisław Pstrokoński). W drzwiach komnaty znajduje się jedna z dam dworu, dla wizerunku której pierwowzorem była żona malarza, Teodora. Scenerię dla wydarzenia stanowi jedna z królewskich komnat zwana „Alchemią” na pierwszym piętrze Zamku na Wawelu[2][4].
Przypisy
- ↑ Matejko : obrazy olejne : katalog pod redakcją i ze wstępem Krystyny Sroczyńskiej. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo „Arkady”, 1993, s. 94. ISBN 83-213-3652-3.
- ↑ a b c d Alchemia w malarstwie Jana Matejki. nazdrowie.pl, 2008. [dostęp 2010-04-23]. (pol.).
- ↑ a b Wojciech Giermaziak: Michał Sędziwój prawda i legenda. bezrecepty.pl. [dostęp 2010-04-23]. (pol.).
- ↑ a b c d Sędziwój Alchemik – pokaz obrazu Jana Matejki. O.pl news, 29 sierpnia 2005. [dostęp 2010-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-09)]. (pol.).
