Alea iacta est

(c) Photograph by Rama, Wikimedia Commons, Cc-by-sa-2.0-fr
Rzymska kość do gry

Alea iacta est (z łac. „kostka została rzucona”) – słowa, które Gajusz Juliusz Cezar miał powiedzieć 10 stycznia 49 p.n.e., kiedy wraz ze swoją armią przekroczył rzekę Rubikon[1].

Przekroczenie Rubikonu było jednoznaczne z rozpoczęciem wojny domowej w republice rzymskiej przeciwko Pompejuszowi i optymatom. Zwrot po raz pierwszy zacytowany przez Swetoniusza w dziele Żywoty cezarów w formie iacta alea est. Obecnie w języku polskim zwrot funkcjonuje najczęściej w postaci kości zostały rzucone.

Znaczenie

Obecnie zwrot ten oznacza podjęcie nieodwołalnej decyzji, tak jak gracz w kości, który, gdy rzuci kośćmi, nie ma już odwrotu.

Forma

Plutarch w żywocie Pompejusza pisał:

Ἑλληνιστὶ πρὸς τοὺς παρόντας ἐκβοήσας, «Ἀνερρίφθω κύβος», διεβίβαζε τὸν στρατόν.
On [Cezar – przyp.] głośno krzyknął po grecku tym, którzy byli tam obecni: „Niech kostka będzie rzucona”, i przekroczył rzekę wraz z armią.

Zwrot Ἀνερρίφθω κύβος został najprawdopodobniej zaczerpnięty przez Cezara z komedii Menandra Arrephorus[2].

[B:] δεδογμένον τὸ πρᾶγμ'· ἀνερρίφθω κύβος
[B:] Sprawa zapadła już. Kości rzucone

[3][4]

W innym kontekście zwrot trzeba by tłumaczyć jako kość była (ewentualnie została) rzucona, chociaż niektórzy twierdzą[5], że zwrot ten należałoby tłumaczyć jako formę trybu rozkazującego: niech kości zostaną rzucone.

W czasach Cezara „alea” był to rzeczownik oznaczający wczesną formę tryktraka, chociaż kości były znane pod określeniem „cubus”, więc zwrot można by tłumaczyć również jako gra w tryktraka została rozpoczęta.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Inga Grześczak: Ścieżki śródziemnomorskie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2002, s. 162. ISBN 83-214-1284-X.
  2. ↑ Władysław Kopaliński: Koty w worku, czyli z dziejów pojęć i rzeczy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2004, s. 91. ISBN 978-83-7399-114-9.
  3. ↑ Menander, Wybór komedii i fragmentów, Arrefora albo Fletnistka 59 lin. 4. Przeł. Jerzy Łanowski, Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982 r.
  4. ↑ Fragmenta longiora apud alios auctores servata, ed. F.H. Sandbach, Menandri reliquiae selectae. Oxford: Clarendon Press, 1972
  5. ↑ Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, ālĕa, www.perseus.tufts.edu [dostęp 2017-11-21].

Media użyte na tej stronie

Roman dice IMG 4367.JPG
(c) Photograph by Rama, Wikimedia Commons, Cc-by-sa-2.0-fr
Dice. On display at Vidy Roman Museum