Aleje Ujazdowskie w Warszawie
| Śródmieście | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Aleje Ujazdowskie, widok w kierunku północnym | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość | 1,6 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°13′09,0″N 21°01′31,0″E/52,219167 21,025278 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aleje Ujazdowskie – ulica w śródmieściu Warszawy stanowiąca fragment Traktu Królewskiego.
Przebieg
Aleje Ujazdowskie zaczynają się skrzyżowaniem z ulicą Bagatela, a kończą na placu Trzech Krzyży. Znajdują się w komunikacyjnym ciągu następujących ulic: Aleje Ujazdowskie – Nowy Świat – Krakowskie Przedmieście.
Obecnie na całej swojej długości jest to szeroka aleja o dwóch pasach ruchu w każdą stronę, rozdzielonych podwójną linią ciągłą. Wzdłuż całej alei wytyczona jest droga dla rowerów.
Historia
Pierwsze wzmianki o ulicy prowadzącej do Ujazdowa (Jazdowa) pochodzą z 1659[1]. W latach 1722–1732 z polecenia króla Augusta II przez pola uprawne wytyczona została tzw. Droga Kalwaryjska, prowadząca od dzisiejszego placu Trzech Krzyży do Grobu Chrystusa niedaleko Zamku Ujazdowskiego[2]. Stanowiła ona naturalne przedłużenie trasy prowadzącej ze Starego Miasta przez Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat do Wilanowa[3]. Wzdłuż drogi wzniesiono 28 murowanych kaplic zaprojektowanych przez Joachima Daniela Jaucha[4]. Droga miała długość ok. 2 km i szerokość 14 metrów[5]. Była obsadzona lipami i przecinały ją drogi narolne (późniejsze ulice)[6].
W drugiej połowie XVIII wykonane z nietrwałych materiałów kaplice uległy zniszczeniu, a Droga Kalwaryjska przekształciła się w Aleje Ujazdowskie[4]. W latach 1767–1768 po obu stronach ulicy wykopano rowy odwaniające i ustawiono ławki[7].
W roku 1827 powstała Dolina Szwajcarska, szybko stając się popularnym miejscem spotkań i imprez masowych. W 1857 przy ulicy zainstalowano pierwsze latarnie gazowe, jednak wskutek niewłaściwego ułożenia rur ulatniający się gaz doprowadził do zniszczenia drzew rosnących przy ulicy[8]. W 1863 rury gazowe ułożono pośrodku ulicy i zabroniono ich układania w pobliżu drzew[8].
W 1879 rozpoczęto kanalizowanie Alej. W latach 1893–1896 po wschodniej stronie ulicy, pomiędzy ul. Piękną i placem Na Rozdrożu, urządzono park Ujazdowski[9].
Druga połowa XIX wieku to początek zabudowy willowej i pałacowej w Alejach – powstały wówczas liczne siedziby arystokracji i przemysłowców. Po I wojnie światowej przy ulicy znalazło swoją siedzibę wiele poselstw i ambasad.
W 1881 poprowadzono Alejami linię tramwaju konnego, a w 1908 – tramwaju elektrycznego. Cechą charakterystyczną Alej Ujazdowskich był nietypowy dla Warszawy sposób ułożenia torowiska[10]. Pomimo szerokości jezdni wynoszącej 14 metrów na całej długości Alej ułożono je nie pośrodku jezdni, ale przy chodnikach[11].
5 października 1939 Adolf Hitler przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich[12]. Trybunę honorową dla kanclerza III Rzeszy ustawiono na wysokości wylotu ulicy Chopina (po stronie parku Ujazdowskiego)[13]. Była to jedyna wizyta Adolfa Hitlera w okupowanej Warszawie[13].
W czasie okupacji rejon Alej Ujazdowskich znalazł się w obrębie dzielnicy niemieckiej, co spowodowało konieczność przekwaterowania stamtąd polskich mieszkańców przez Zarząd Miejski do innych części miasta[14]. Dwukrotnie zmieniano nazwę ulicy. W maju 1940 Aleje zostały przemianowane na Lindenallee (aleję Lipową)[15], a 6 października 1940 na Siegesstrasse (ulicę Zwycięstwa)[16]. Nazwa nawiązywała do niemieckiego zwycięstwa nad Polską w 1939[17]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski[15]. Zmianie nazwy ulicy towarzyszyła defilada oddziałów Wehrmachtu, SS i policji, odebrana przez generalnego gubernatora Hansa Franka i feldmarszałka Wilhelma Lista[16]. Niektóre budynki znajdujące się w Alejach Ujazdowskich zostały zajęte przez niemiecką administrację m.in. w kamienicach dochodowych Bohdanowicza pod nr 9 (obecnie 11 – siedziba Ministerstwa Sprawiedliwości) i ul. Koszykowej 6 i 6a miała swoją siedzibę Kriminalpolizei (Kripo)[18], w willi Gawrońskich (nr 23) mieściła się siedziba dowódcy SS i Policji na dystrykt warszawski[19], a pod nr 31 – warszawska siedziba NSDAP[20]. Aleje Ujazdowskie były jedną z reprezentacyjnych ulic, po których na podstawie zarządzenia Ludwiga Leista w lipcu 1940 zabroniono chodzenia Żydom[21]. W kwietniu 1942 ulicą zaczęła kursować przeznaczona wyłącznie dla Niemców nowo uruchomiona okólna linia tramwajowa „O” łącząca najważniejsze punkty Śródmieścia[22].
1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich miał miejsce udany zamach na Dowódcę SS i Policji na dystrykt warszawski, Franza Kutscherę[23].
Zabudowa ulicy uległa poważnym zniszczeniom w czasie powstania warszawskiego. Po 1945 zachowała jednak swój charakter szerokiej, zadrzewionej ulicy z pałacami i wysokimi kamienicami[24]. Jeden z zachowanych budynków został jednak zburzony pod budowę Ambasady Stanów Zjednoczonych[24].
Fragment ulicy między placem Trzech Krzyży a placem Na Rozdrożu uchwałą z 5 marca 1945 przemianowano na Aleję im. Marszałka Józefa Stalina[25]. Dawną nazwę przywrócono w 1956[26][27].
Od 1951 roku w Alejach Ujazdowskich organizowano kiermasz książkowy pod nazwą Dni Oświaty, Książki i Prasy, przeniesiony później pod Pałac Kultury i Nauki[28].
W związku z budową w latach 1971–1974 Trasy Łazienkowskiej pod ulicą przebito tunel o długości 46 metrów[29].
W 1994 Trakt Królewski w Warszawie wraz z historycznym zespołem miasta i Wilanowem został uznany za pomnik historii[30].
Ważniejsze obiekty
- Belweder
- Pomnik Józefa Piłsudskiego
- Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (nr 1)
- Łazienki Królewskie
- Pomnik Fryderyka Chopina
- Pomnik Henryka Sienkiewicza
- Ogród Botaniczny (nr 4)
- Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (nr 4)
- Centralne Biuro Antykorupcyjne (nr 9)
- Pomnik Wojciecha Korfantego
- Ministerstwo Sprawiedliwości (nr 11)
- Pałac Sobańskich – siedziba Klubu Polskiej Rady Biznesu (nr 13)
- Pomnik Stefana Roweckiego „Grota”
- Ambasada Węgier (ul. Chopina 2)
- Park Ujazdowski
- Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego
- Pałac Pod Karczochem w Warszawie – Ambasada Litwy (nr 14)
- Pałacyk Wielopolskich (nr 15)
- Kamienica Władysława Ławrynowicza (nr 22)
- Willa Gawrońskich, b. siedziba Ambasady Jugosławii oraz Serbii (nr 23)
- Pałacyk Śleszyńskich, b. siedziba Ambasady Jugosławii oraz Serbii (nr 25)
- Pałac Rembielińskiego (nr 6a)
- Kamienica pod Gigantami (nr 24)
- Pałacyk Wilhelma Ellisa Raua – Ambasada Szwajcarii wraz z przedstawicielstwem organizacji promocji eksportu Osec (nr 27)
- Ośrodek Rozwoju Edukacji (nr 28)
- Ambasada Stanów Zjednoczonych (nr 29/31)
- Pomnik Ronalda Reagana
- Pałacyk Dziewulskich – Ambasada Bułgarii i Bułgarski Instytut Kultury (nr 33/35)
- Pałacyk Karnickich, siedziba Niemieckiego Instytutu Historycznego (nr 39)
- Pałacyk Józefa Jurkiewicza (od 1878 własność Ignacego Bernsteina), siedziba m.in. Ambasady Czarnogóry (nr 41)
- Kamienica firmy Ericsson (nr 47)
- Kamienica Jana Kulikiewicza (nr 49)
- Dom Dochodowy, siedziba m.in. Ambasada Nowej Zelandii (nr 51)
- Trzy tablice pamiątkowe Tchorka (nr 21 oraz przy skrzyżowaniach z ulicami: Bagatela i Agrykola)
Obiekty nieistniejące
Przypisy
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 187. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Marek Kwiatkowski: Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990, s. 47. ISBN 83-06-02033-2.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 25.
- ↑ a b Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 200. ISBN 83-213-2958-6.
- ↑ Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 85. ISBN 83-88372-19-X.
- ↑ Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 86. ISBN 83-88372-19-X.
- ↑ Marek Kwiatkowski: Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990, s. 48. ISBN 83-06-02033-2.
- ↑ a b Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 91. ISBN 83-88372-19-X.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 619. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 78. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 292.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 28.
- ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 21. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Aleksander Władysław Zawadzki. Gospodarka budżetowa Warszawy w latach okupacji niemieckiej 1939–1944. „Rocznik Warszawski”. XV, s. 387–388, 1979.
- ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ a b Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 65. ISBN 978-83-62189-21-2.
- ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 68. ISBN 978-83-62189-21-2.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 99. ISBN 83-908950-8-0.
- ↑ Aleksander Kunicki: Cichy front. Ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu KG AK. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 119.
- ↑ Sebastian Pawlina. Czy Powstanie musiało wybuchnąć?. „Stolica”, s. 26, sierpień-wrzesień 2016.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 42. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Cz. II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 124. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 404. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 288. ISBN 83-01-02892-0.
- ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 258; Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 4 (9 (3 kwietnia 1948)), 1948, s. 1.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 911. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Jan Górski: Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów. Tom 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 261.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 266.
- ↑ Wszystko o Trasie „Ł”. Wywiad z Wiesławem Rososińskim. „Stolica”. 27, s. 3, 7 lipca 1974.
- ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
Linki zewnętrzne
- Archiwalne widoki ulicy w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Ikonka świateł na skrzyżowaniu
Crossroads with a major road ahead.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Al. Ujazdowskich 1/3
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Aleje Ujazdowskie w Warszawie, widok w kierunku północnym
Aleje Ujazdowskie w Warszawie
Aleje Ujazdowskie w Warszawie, widok w kierunku placu Trzech Krzyży
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1974-132-33A / Mensing / CC-BY-SA 3.0
