Aleksander Czawczawadze

Książę Aleksander Czawczawadze, gruz. ალექსანდრე ჭავჭავაძე, ros. Александр Герсеванович Чавчавадзе (ur. w 1786, zm. 6 listopada 1846) – gruziński arystokrata, poeta, działacz społeczny i wojskowy, generał w służbie rosyjskiej. Uważany za „ojca gruzińskiego romantyzmu”.

Młodość

Aleksander Czawczawadze pochodził z arystokratycznego rodu wyniesionego do książęcej godności przez gruzińskiego króla Konstantego II w 1726. Urodził się w 1786 w Petersburgu, gdzie jego ojciec, książę Garsewan Czawczawadze, przebywał jako ambasador króla Herakliusza II. Matką chrzestną księcia Aleksandra została cesarzowa Katarzyna II.

Wychowywał się w Rosji, a ojczystą Gruzję zobaczył dopiero w wieku 13 lat, kiedy jego rodzina wróciła do Tyflisu po zaanektowaniu przez Rosję wschodniej Gruzji (1801). W wieku 18 lat Aleksander Czawczawadze przyłączył się do rebelii księcia Parnaoza skierowanej przeciwko rosyjskim rządom (1804). Po stłumieniu powstania został na krótko aresztowany, w więzieniu stworzył swoje pierwsze prace literackie, m.in. pierwszy radykalny poemat społeczny po gruzińsku Żałość dla tego świata i jego dzierżawców (ვაჰ, სოფელსა ამას და მისთა მდგმურთა). Wiersz szybko zyskał popularność i przyniósł niezwykłą sławę młodemu autorowi. Jego liryki miłosne i protestacyjne, utrzymane w duchu twórczości XVIII-wiecznego poety gruzińskiego Besiki czy też oświeceniowego myśliciela Jana Jakuba Rousseau, śpiewano w Tbilisi i w całej Gruzji.

Książę Aleksander Czawczawadze w huzarskim mundurze

Po rocznym wychodźstwie w Tambowie Czawczawadze pogodził się z nowo nastałym reżimem i wstąpił do huzarskiego regimentu. Jak na ironię walczył w rosyjskich szeregach pod dowództwem markiza Paulucciego, kiedy w 1812 wybuchła następna antyrosyjska rebelia w Kachetii. W tym samym roku ożenił się z gruzińską księżniczką Salome Orbeliani z wybitnej rodziny arystokratycznej, spokrewnionej z królewską dynastią Bagrationich. Podczas wojny Napoleona z szóstą koalicją (1813-14) służył jako adiutant rosyjskiego dowódcy Barclaya de Tolly i został ranny w nogę podczas walk o Paryż 31 marca 1814. Jako oficer rosyjskiej ekspedycji został w Paryżu dwa lata. Odrestaurowana dynastia Burbonów wynagrodziła jego służbę Legią Honorową.

Czawczawadze był otwarty na nowe idee, szczególnie na wczesny francuski romantyzm. Pozostał pod wrażeniem Lamartine’a, Hugo, ale także Racine’a i Corneille’a, którzy weszli dzięki niemu do gruzińskiej literatury.

Kariera wojskowa i polityczna

W 1817 książę Czawczawadze został pułkownikiem rosyjskiej armii. W roku 1826 awansowany na generała majora. Jego kariera wojskowa rozwinęła się podczas wojny prowadzonej przez Rosję przeciwko Persji i imperium osmańskiemu pod koniec lat 20. XIX wieku. Odegrał ważną rolę w wyzwoleniu ormiańskiego Erywania spod władzy Persów w roku 1827. W roku 1829 otrzymał rozkaz przenoszący go w charakterze administratora wojskowej rady mieszczącej się w prowincji Kachetia, jego stronach rodzinnych.

Po powrocie do Gruzji Czawczawadze zdobył niebywałą popularność w szeregach szlachty oraz ludności. Był szanowany zarówno przez oficerów rosyjskich, jak i gruzińskich. Równocześnie był najbardziej dystyngowanym, najlepiej wykształconym i najbogatszym szlachcicem dziewiętnastowiecznej Gruzji. Posługiwał się płynnie kilkunastoma językami używanymi w Europie i Azji i był w przyjaznych stosunkach z członkami arystokracji rosyjskiej i gruzińskiej, którzy odwiedzali jego salon w Tyflisie. Z jego szesnastoletnią wówczas córką, Niną, ożenił się sławny rosyjski dyplomata i dramaturg Aleksandr Gribojedow, uprzednio udzielając jej podczas swojego pobytu w Tyflisie lekcji muzyki. Kolejna z jego córek, Katarzyna, poślubiła Dawida Dadiani, księcia Megrelii, wywołując u Nikoloza Barataszwili nieodwzajemnioną miłość, która sprawiła, że stał się on największym poetą gruzińskiego romantyzmu.

W utrzymanym we włoskim stylu letnim domu w mieście Tsinandali często przebywali goście z zagranicy, których zabawiał muzyką, dowcipem, a przede wszystkim wyrobami należącej do domu winnicy (o nazwie marani). Znając europejskie zwyczaje, Czawczawadze wybudował najstarszą i największą w Gruzji winnicę, gdzie łączył europejskie oraz obowiązujące od wieków w Gruzji tradycje wyrobu win. Nadal jest tam produkowane wysoko cenione białe wytrawne wino „Tsinandali”.

Mimo lojalności w stosunku do cara Rosji Czawczawadze czuł nostalgię za utraconą przez Gruzję niepodległością, monarchią i autokefalicznym kościołem. Popchnęło go to jeszcze raz do buntu, w wyniku którego w roku 1832 dołączył do organizacji konspiracyjnej mającej zorganizować wielkie powstanie przeciwko rosyjskiej hegemonii. Nieudany przewrót przyniósł straty w świecie gruzińskiej literatury: większość wierszy napisanych przez Czawczawadzego w latach 1820-1832, inspirowanych patosem romantyzmu i egalitaryzmem, spalił sam autor, bojąc się, że twórczość ta może stać się dowodem przeciwko niemu. Został skazany na pięcioletnie wygnanie do Tambowa, lecz car potrzebujący jego talentów w toczonej właśnie wojnie kaukaskiej ułaskawił go. Czawczawadze chętnie dołączył do wyprawy przeciwko zbuntowanym północnokaukaskim góralom. Podobnie jak wielu z pozostałych gruzińskich szlachciców, była to dla niego szansa odegrania się za organizowane przez ludność północnego Kaukazu plądrowanie terenów Gruzji.

W roku 1841 uzyskał awans na pułkownika broni, kontynuując swoją służbę w rejonie Kaukazu, krótko (w latach 1842-1843) sprawując urząd nadzorcy administracji cywilnej. W roku 1843 uczestniczył w swojej ostatniej wojnie, prowadząc wyprawę mającą ujarzmić zbuntowane plemiona Dagestanu. Po tej akcji został mianowany członkiem Rady Administracyjnej Kaukazu Południowego.

W roku 1846 Aleksander Czawczawadze padł ofiarą wypadku, którego okoliczności nie zostały wyjaśnione: wracając nocą konno do pałacu w Tsinandali, został zaatakowany przez nieznaną osobę, która wyłoniła się z pobliskiego lasu i oblała wrzątkiem konia i jeźdźca. Czawczawadze stracił panowanie nad wierzchowcem i wpadł do przydrożnego rowu, ginąc na miejscu od ciężkich obrażeń głowy. Mimo że tragedia była najprawdopodobniej dziełem przypadku, rozeszły się pogłoski jakoby Czawczawadze padł ofiarą rosyjskich zamachowców. Pochowano go w klasztorze Szuamta, w gruzińskim regionie Kakheti, niedaleko miasta Telawi.

Czawczawadze pozostawił po sobie syna, Dawida, również pułkownika broni w służbie rosyjskiej w czasach wojen kaukaskich, oraz trzy córki: Nino, Katarzynę i Zofię.

Twórczość

Czawczawadze tworzył głównie liryki wokół tematów zaczerpniętych z historii kraju z elementami folkloru tyfliskiego. Przekładał na język gruziński dzieła klasyków literatury światowej.

Bibliografia

• Александр Марков: Грузинский князь Александр Чавчавадзе (ros.). W: Международная Лермонтовская Ассоциация [on-line]. 2006. [dostęp 2022-09-12].

Linki zewnętrzne

• Wiersz „O dalekie, pełne światła lata!” w polskim przekładzie