Aleksander Czcheidze

Aleksander Czcheidze

ალექსანდრე ჩხეიძე

Płk Aleksander Czcheidze w 1914
generał brygady
Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1873 Kutniki, gubernia kutaiska
Data i miejsce śmierci	1941 Moskwa
Przebieg służby
Lata służby	1893–1931
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Demokratycznej Republiki Gruzji Wojsko Polskie
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna gruzińsko-radziecka
Odznaczenia

Aleksander Czcheidze (gruz. ალექსანდრე ჩხეიძე; ros. Александр Давидович Чхеидзе; ur. 23 czerwca^?/ 5 lipca 1873 w Kutnikach, gubernia kutaiska, zm. 1941 w Moskwie) – oficer kontraktowy Wojska Polskiego, generał brygady, z pochodzenia Gruzin.

Pochodzenie i rodzina

Urodził się 5 lipca 1873 roku we wsi Kutniki^[1]. Ojciec generała Dawid, pochodził ze starej szlacheckiej rodziny, dosłużył się stopnia pułkownika w guberni kutaiskiej, był spokrewniony ze znanym działaczem mienszewickim Nikolozem Czcheidze^[2].

Służba w armii rosyjskiej

Po ukończeniu Tyfliskiego Korpusu Kadetów, Czcheidze wstąpił 1 września 1892 roku do 3 Wojskowej Aleksandryjskiej Szkoły w Petersburgu. Po jej ukończeniu 7 sierpnia 1893 został mianowany ppor. i rozpoczął służbę w 16 Grenadierskim Mingrelskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Dymitra Konstantynowicza^[3], gdzie od 13 kwietnia 1894 roku służył jako dowódca pułkowego pododdziału myśliwskiego, a od 5 marca 1897 roku był zarządzającym bronią w pułku (zbrojmistrz?)^[4]. W latach 1914-1917 służył – podobnie jak późniejszy gen. Aleksander Zachariadze – w 15 Grenadierskim Tyfliskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Konstantina Konstantowicza. Stopień pułkownika posiadał ze starszeństwem od 6 grudnia 1915 roku. Czcheidze był wyśmienitym strzelcem, wielokrotnie wyróżnianym za doskonałe wyniki podczas licznych konkursów strzeleckich. Za zajęcie pierwszego miejsca w dywizyjnych zawodach strzeleckich, 9 listopada 1896 roku został odznaczony srebrnym medalem upamiętniającym intronizację Imperatora Aleksandra III.

Służba w armii Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej i armii gruzińskiej

Po przewrocie bolszewickim w listopadzie 1917 roku, wstąpił na służbę do armii nowo powstałej Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej. Z chwilą proklamowania Gruzińskiej Republiki Demokratycznej w maju 1918 roku – powstałej w wyniku rozpadu Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej - rozpoczął pełnić obowiązki zastępcy komendanta Tyfliskiej Szkoły Junkrów (odpowiednik polskiej podchorążówki). Wówczas został mianowany do stopnia generała brygady. Po wkroczeniu w lutym 1921 roku sowieckiej 11 Armii, podczas krótkotrwałej obrony republiki, walczył na czele junkrów – już jako komendant szkoły – przeciwko oddziałom miejscowych bolszewików i Armii Czerwonej. Po upadku Gruzji wyemigrował do Turcji, do Konstantynopola^[5]. Stamtąd jesienią 1922 roku przybył do Polski.

Służba w Wojsku Polskim

Od listopada 1922 do lutego 1923 roku uczestniczył jako hospitant w III turnusie kursu dla dowódców pułku w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Jako opiekun grupy Gruzinów spędził rok w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Od 22 września 1923 roku uczęszczał jako hospitant na kurs w Głównej Szkole Jazdy w Grudziądzu. W latach 1924-26 odbywał staż w Oficerskiej Szkole Kawalerii i 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu. Od 11 kwietnia 1927 do 31 maja 1931 dowódca piechoty dywizyjnej w 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W tym czasie mieszkał na ulicy Matejki. Czcheidze od 31 maja do 31 sierpnia 1931 pozostawał w dyspozycji dowódcy Dowództwa Okręgu Korpusu VII, następnie został zwolniony z Wojska Polskiego, w wyniku nieodnowienia kontraktu.

Dalsze losy i rodzina

Po przejściu w stan spoczynku zamieszkał we Lwowie^[6], gdzie po wkroczeniu Rosjan we wrześniu 1939 roku został aresztowany przez NKWD jako „wróg ludu” i osadzony we lwowskim więzieniu nr 1 przy ulicy Sapiehy. W czerwcu 1940 roku przewieziono go do wewnętrznego więzienia NKWD w Kijowie, gdzie przedstawiono mu akt oskarżenia. Przestępstwa jakie mu zarzucano - służba w armii mienszewickiej Gruzji i walka przeciwko Armii Czerwonej, służba w armii polskiej oraz aktywny udział w Komitecie Gruzińskim działającym w Warszawie - były ścigane z paragrafów 54-13 Kodeksu Karnego Ukraińskiej SRR. Ostatni ślad dotyczący gen. Czcheidze to pokwitowanie dowódcy konwoju z ukraińskiego NKWD Griniewicza z 16 grudnia 1940 roku „Więźnia Czcheidzego A.D. przyjąłem. Pod specjalnym konwojem zostanie on przetransportowany do Moskwy”^[7]. Należy sądzić, iż w pierwszych miesiącach 1941 roku wyrokiem tzw. „trójki” – kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRR – w Moskwie został skazany i rozstrzelany.

Gen. Czcheidze był żonaty z Zofią, córką płk. Iwana Kwinitadze, jego szwagier gen. Arkadiusz Kwinitadze był głównodowodzącym armii gruzińskiej^[8]. Syn Jerzy Dawid urodzony 2 stycznia 1902 roku, por. kontraktowy WP, służył w 7 Pułku Strzelców Konnych. Zmarł na serce, w wyniku komplikacji po przebytej grypie, 8 września 1927 roku. Został pochowany w Poznaniu na cmentarzu wojskowym, grób nr 1069.

Odznaczenia

• Order Świętego Włodzimierza III klasy (4 września 1917)^[9]
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy (8 maja 1915)^[9]
• Order Świętej Anny II klasy (6 grudnia 1913)^[9]

Przypisy

Bibliografia

• Z. G. Kowalski, Pamięci gen. Aleksandra Czcheidze w sześćdziesiątą rocznicę śmierci, „Rocznik Przemyski”, 2002, t. XXXVIII, z. 3, s. 101-107.
• Z. G. Kowalski, Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, (Eng. The biggest minority. Georgians, Azeris and other representatives of Caucasian nations in the Polish Army in the interwar period) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, zbiór studiów pod red. Z. Karpusa i W. Rezmera, Toruń 2001, s. 177-201.