Aleksander Hertz (socjolog)

Aleksander Hertz
Data i miejsce urodzenia

3 grudnia 1895
Warszawa

Data i miejsce śmierci

16 maja 1983
Nowy Jork

Zawód, zajęcie

socjolog

Aleksander Hertz (ur. 3 grudnia 1895 w Warszawie, zm. 16 maja 1983 w Nowym Jorku)[1] – polski socjolog, sympatyk PPS, współtwórca warszawskiego Klubu Demokratycznego, członek loży wolnomularskiej w Warszawie w czasach II Rzeczypospolitej[2].

Życiorys

Był synem powstańca styczniowego, wywodził się z rodziny żydowskiej o tradycjach patriotycznych. Sam od młodzieńczych lat tradycje te kontynuował[3]. Zajmował się głównie historią doktryn socjologicznych i socjologią stosunków politycznych. W jego dziełach socjologiczno-politycznych analiza służyła obywatelskiej przestrodze; popularnonaukowe miały upowszechnić wiedzę o społeczeństwie obywatelskim[4].

Od 1940 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Za granicą wydał kilka prac w języku angielskim: The Rise of Peasant Democracy i The Case of an Eastern European Intelligentsia. Był prekursorem socjologii teatru. Pracę naukową (był wykładowcą Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej i Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej) łączył z działalnością popularyzatorską – współpracował z Polskim Radiem, publikował w miesięczniku „Wiedza i Życie”[5].

W miarę wzrostu wpływów nacjonalistycznych w II Rzeczypospolitej coraz ostrzej odczuwał to, że jest uważany za Żyda. Po latach emigracji, kiedy przeżył wewnętrznie Zagładę Żydów, napisał książkę Żydzi w kulturze polskiej, którą uważał za najbardziej osobistą[4].

W PRL informacje na temat Aleksandra Hertza podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”[6]. Jego twórczość pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.

Był pierwszym mężem Izabeli „Czajki” Stachowicz[7].

Prace

  • Klasycy socjologii (wyd. 1933)
  • Militaryzacja stronnictwa politycznego (wyd. 1935)
  • Socjologia współczesna (wyd. 1938)
  • Zagadnienia socjologii teatru (wyd. 1938)
  • Amerykańskie stronnictwa polityczne (wyd. 1957)
  • Żydzi w kulturze polskiej (wyd. 1961) → wyd. 2003: Biblioteka Więzi, ISBN 83-88032-56-9.
  • Wyznania starego człowieka (wyd. 1979)

Przypisy

  1. ↑ Hertz Aleksander, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-11-22].
  2. ↑ Ludwik Hass, Ambicje, rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, Warszawa 1984, s. 232.
  3. ↑ Czajka, Król węży..., wyd. II, s. 217 i nast.
  4. ↑ a b Antykwariat. Żydzi w kulturze polskiej.
  5. ↑ Onet.pl Wiem.
  6. ↑ Tomasz Strzyżewski 2015 ↓, s. 88.
  7. ↑ Czajka, Król węży i salamandra, wyd. II, Warszawa 1960.

Bibliografia

  • Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 88. ISBN 978-83-61344-70-4.
  • Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1962-1969)
  • Czajka (Izabela Stachowicz), Król węży i salamandra, wyd. II; Warszawa 1960.