Aleksander Majkowski

Aleksander Majkowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 lipca 1876
Kościerzyna

Data i miejsce śmierci

10 lutego 1938
Gdynia

Miejsce spoczynku

Kartuzy

Zawód, zajęcie

lekarz medycyny, pisarz kaszubski

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Wawrzyn Akademicki

Aleksander Majkowski (kasz. Aleksander Majkòwsczi, ur. 17 lipca 1876 w Kościerzynie, zm. 10 lutego 1938 w Gdyni) – kaszubski pisarz, dziennikarz, poeta i dramaturg, przywódca Towarzystwa Młodokaszubów, prezes Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów, działacz społeczny, kulturalny, polityczny, doktor medycyny i lekarz.

Życiorys

Aleksander Jan Alojzy Majkowski urodził się 17 lipca 1876 r. w Kościerzynie i był synem gospodarza. Miał czworo młodszego rodzeństwa. W Kościerzynie ukończył szkołę ludową, a w latach 1885–1890 uczęszczał do niemieckiego progimnazjum. Otrzymywał stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie. W 1891 r. przeniósł się na dalszą naukę do gimnazjum w Chojnicach, gdzie mieszkał w konwikcie. Tu zetknął się z polską literaturą i historią. W 1895 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Miał studiować teologię i zostać księdzem, ale zapisał się na uniwersytet w Berlinie i w 1897 r. zaczął studiować medycynę. Wciągnął się też w pracę społeczną i wygłaszał wykłady dla Polaków. W 1898 r. uczestniczył w uroczystości odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1899 r. opublikował wiersz „Pielgrzymka Wejherowska” i satyrę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë abò Piãc kawalerów a jednô jedinô brutka”.

W 1900 r. przeniósł się na studia do Greifswaldu (Gryfii). Tam zapoznał się z przeszłością tych terenów, działał w kole „Zet” i towarzystwie studenckim „Adelphia”, próbował też zakładać organizację polityczną. W 1901 r. został za to relegowany z uniwersytetu. Kontynuował studia w Monachium, gdzie rozwijał się kulturalnie, działał w Towarzystwie Studentów Polaków i założył Towarzystwo „Vistula”. W 1903 r. uzyskał absolutorium i udał się do Zurychu w Szwajcarii, gdyż uzyskał stypendium Muzeum Polskiego w Rapperswilu. W Zurychu napisał pracę doktorską z medycyny, którą obronił u prof. Johannesa Rückerta w Monachium. We wrześniu 1904 r. otrzymał tytuł doktora i pod koniec roku wrócił na Kaszuby. Odbył roczną praktykę lekarską w szpitalu w Gdańsku. Z wielką energią zaczął też pracę kulturalno-społeczną.

W 1905 r. został redaktorem naczelnym „Gazety Gdańskiej” i jej dodatku „Drużba. Pismo dlö polscich Kaszubów”, a w Poznaniu wydał zbiór poezji kaszubskich „Spiewe i frantówci”. Przygotował wznowienia poematów H. Derdowskiego „Jasiek z Knieji” i „Kaszubi pod Widnem”. W 1906 r. przeniósł się do Kościerzyny, otworzył prywatną praktykę lekarską i działał na polu kulturalno-społecznym, m.in. w spółce „Dom Kaszubski” i Towarzystwie Czytelni Polskiej, które był założycielem, a także Towarzystwie Wyborczym, Towarzystwie Śpiewaczym „Halka” i Związku Młodych Kupców. Współpracował z I. Gulgowskim i F. Lorentzem oraz niemieckim Kaszubskim Towarzystwem Ludoznawczym i studiował folklor regionalny. W latach 1905-1908 był członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Kościerzynie. Nadal publikował też w „Gazecie Gdańskiej”.

Od listopada 1908 r. wydawał w Kościerzynie (a od 1911 r. w Gdańsku) miesięcznik „Gryf. Pismo dla spraw kaszubskich”. Tworzył też program kulturalno-polityczny i skupiał wokół siebie inteligencję kaszubską. Uczestniczył w wielu działaniach kulturalnych dla popularyzacji regionu Kaszub. Zorganizował wystawę kaszubsko-pomorską i wydał przewodnik po niej. Wiele też pisał, sporo podróżował i fotografował. Często kontaktował się ze środowiskiem studenckim, organizował wycieczki po Kaszubach. Na początku 1912 r. zamieszkał przy Seestraße 23 (obecnie ul. Bohaterów Monte Cassino) w Sopocie, gdzie pracował w zawodzie lekarza.

Po kilku latach starań w czerwcu 1912 r. w Gdańsku założył Towarzystwo Młodokaszubów dla pracy „nad podniesieniem kulturalnym, ekonomicznym i politycznym Kaszub”. We wrześniu 1913 r. założył Muzeum Kaszubsko-Pomorskie w Sopocie (Seestrasse 28) i towarzystwo dla jego prowadzenia oraz napisał przewodnik po Kaszubach pt. „Zdroje Raduni. Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej”. Spotkał się z opozycją części działaczy społecznych oraz kleru. Wygrał proces o zniesławienie przez redakcję pisma „Pielgrzym”.

W sierpniu 1914 r. został wcielony do armii pruskiej jako lekarz. Pełnił służbę na terenie Polski, Rumunii i Francji. Prowadził w tych latach pamiętnik, pisał szkice z dziejów Kaszub oraz powieści „Pomorzanie” i „Żëcé i przigòdë Remùsa”. Pierwsza, pełna autobiograficznych odniesień, młodopolska w charakterze, pozytywistyczna w wymowie i miejscami pesymistyczna w podtekście, pozostała we fragmentach, druga – stała się najgłębszym utworem literatury kaszubskiej.

W lipcu 1918 r. Majkowski wrócił do Sopotu i włączył się w działalność polityczno-wojskową, m.in. jako członek Rady Ludowej. W 1919 r. założył w Gdańsku Koło Demokratyczne na Prusy Królewskie i Warmię, został naczelnym redaktorem „Dziennika Gdańskiego” i działał w uniwersytecie ludowym. Otrzymał polski stopień wojskowy kapitana, później awansował na pułkownika. W 1920 r. działał w komisji dla wytyczenia granicy polsko-niemieckiej i Radzie Pomorskiej – Towarzystwie Ochrony Polskości na Pomorzu (jako prezes). Przez ok. 2 lata mieszkał w Grudziądzu, choć wiele podróżował po kraju. W Grudziądzu poznał swoją przyszłą żonę, Aleksandrę Starzyńską. Zorganizował tam też Wystawę Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich, którą otworzył Józef Piłsudski 7 czerwca 1921 r. Majkowski kontynuował działalność polityczną i kulturalną na rzecz Kaszub. Organizował teatr w Toruniu, został prezesem Stowarzyszenia Artystów Pomorskich w Grudziądzu i redaktorem naczelnym pisma „Pomorzanin”, którą to funkcję pełnił w latach 1921–1923. Przez 2 lata wydawał znów „Gryfa”, kontynuował prace literackie, współpracował z różnymi czasopismami i z radiem w Toruniu. W „Gryfie” opublikował pierwsze fragmenty swej książki „Żëcé i przigòdë Remùsa”.

6 października 1921 r. w Warszawie ożenił się z Aleksandrą Komorowską (primo voto Starzyńską) (1891–1982) i osiadł w Kartuzach, w willi Erem. Miał czworo dzieci: Damrokę (1922–1979), Mestwina (1924–1944), Barbarę (1928–1983) i Witosławę (1929–1955). W wolnych chwilach zbierał znaczki i pocztówki, czytał kryminały albo chodził na grzyby. Niekiedy organizował też seanse spirytystyczne.

W Kartuzach pracował jako lekarz na kilku etatach, głównie na kolei, działał społecznie i pisał. Leczył biednych, często za darmo, więc sam żył w pewnym niedostatku, nie był też przykładem tzw. zdrowego stylu życia – wszystko to odbiło się na jego zdrowiu. Wyjeżdżając do pacjentów na wieś, zbierał przykłady sztuki ludowej i fotografował życie Kaszubów. Pomagał mu sekretarz Feliks Marszałkowski. Z rąk prezydenta Stanisława Wojciechowskiego otrzymał w 1923 r. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski „za zasługi położone dla Rzeczypospolitej na polu pracy społecznej na Pomorzu”. Rok później wydał przeredagowany „Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej”, a w 1925 r. jeden numer „Gryfa”. Jego działalność była też ponownie obiektem krytyki z różnych źródeł. Zarzucano mu separatyzm i bolszewizm, posądzano o niemoralność, przestępstwa i zły wpływ na społeczeństwo.

Z powodu recesji, niepowodzeń i problemów zdrowotnych A. Majkowski odsunął się od życia publicznego i skupił na pracy literackiej. Patronował poczynaniom młodych działaczy kaszubskich, Aleksandra Labudy i Jana Trepczyka, którzy w 1929 r. założyli w Kartuzach Zrzeszenie Regionalne Kaszubów z Majkowskim jako prezesem na czele. Później współpracował z ich pismem „Zrzesz Kaszëbskô”. Wstąpił do Związku Obrony Kresów Zachodnich (późniejszego Polskiego Związku Zachodniego), współpracował z Instytutem Bałtyckim.

W październiku 1931 r. znalazł się w komitecie redakcyjnym ponownie wskrzeszonego „Gryfa”, ale w jego pracach nie uczestniczył. Na łamy prasy wrócił w 1934 r., a w październiku 1935 r. opublikował pierwszą część powieści „Żëcé i przigòdë Remùsa”. W 1935 r. otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Literatury – Srebrny Wawrzyn Akademicki „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej” (dyplom dla „Aleksandra Maykowskiego” podpisali Leopold Staff, Wacław Sieroszewski i Juliusz Kaden-Bandrowski). Równocześnie Majkowski w swej willi (ob. ul. Majkowskiego 31 w Kartuzach) zorganizował wystawę zbiorów folklorystycznych.

W latach 1936–1937 pisał m.in. „Gramatykę kaszubską” i „Historię Kaszubów”. W 1936 nakładem Wydziału Powiatowego wydał ponownie „Przewodnik po Kaszubskiej Szwajcarii”. Przerobił swoją satyrę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë...” na scenę jako „Strachë i zrãkowinë”. Wiele publikował w prasie.

Zmarł na niewydolność serca 10 lutego 1938 r. w szpitalu Sióstr Miłosierdzia Św. Wincentego à Paulo w Gdyni, a 14 lutego został uroczyście pochowany w Kartuzach na cmentarzu przy tamtejszej kolegiacie.

Grób Aleksandra Majkowskiego

Kilka miesięcy po śmierci autora wydano jego „Historię Kaszubów” oraz całość powieści „Żëcé i przigòdë Remùsa”. Wznowiono ją kilkakrotnie po wojnie, a w 1964 r. Lech Bądkowski przetłumaczył książkę na język polski. Ukazały się też jej tłumaczenia na niemiecki, francuski i angielski. Wydano ponownie „Historię Kaszubów” (w opracowaniu prof. Gerarda Labudy), ukazała się też większość utworów literackich i fragmentów autorstwa Majkowskiego, jego wspomnienia, listy oraz Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914.

Aleksander Majkowski został zapamiętany jako czołowa postać w ruchu kaszubskim, któremu dał podstawy historyczne i intelektualne. Stworzył sumę kulturalnej ideologii kaszubskiej w postaci Remusa. Pracował nad pisownią kaszubską, ochroną zabytków i folkloru regionalnego, tworzył społeczne i gospodarcze instytucje kaszubsko-pomorskie, reprezentował też Kaszubów na forum krajowym i słowiańskim. Jego wielostronna działalność objęła całość życia społecznego Kaszub i Kaszubów i jest nadal żywa, a postać Majkowskiego upamiętniana szeroko i przy różnych okazjach. Wiele ulic na Kaszubach nosi imię Majkowskiego, np. w Chojnicach, Gdyni, Lęborku, Luzinie, Kościerzynie, Pucku, Rumi, Wejherowie, Sopocie i Kartuzach, gdzie są też m.in. szkoła i szpital jego imienia oraz stojący przed nim okazały pomnik. W Kościerzynie imię Majkowskiego nosi prywatna apteka, a w parku przy ul. Szopińskiego znajduje się popiersie pisarza. W Wejherowie znajduje się park jego imienia i biblioteka im. Majkowskiego, a na centralnym deptaku miasta, niedaleko dawnej siedziby biblioteki, wmurowano płaskorzeźbę z piaskowca z twarzą pisarza. W Rumi jest szkoła podstawowa numer 6 imienia Aleksandra Majkowskiego.

Rok 2008 został na Kaszubach ogłoszony Rokiem Aleksandra Majkowskiego. W jego ramach odbyło się kilkadziesiąt imprez, wystaw, konkursów i promocji, wydano jego biografię, wznowiono powiastkę Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë... i opublikowano angielskie tłumaczenie Życia i przygód Remusa.

Twórczość

  • Pielgrzymka wejherowska, Gdańsk 1899, Gdynia 1992,
  • Jak w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka. W osem spiewach..., Gdańsk 1899[1], Gdańsk-Kościerzyna 2008,
  • Zur Frage nach der klinischen Bedeutung der punktierten Erythrocyten bei chronischem Saturnismus, Monachium 1904 (praca doktorska),
  • Spiewe i frantówczi, Poznań 1905[2],
  • Przewodnik po wystawie ludoznawczej kaszubsko-pomorskiej w Kościerzynie 1911 roku od 25 czerwca do 23 lipca, Komitet Wystawowy w Kościerzynie, Kościerzyna 1911,
  • Zdroje Raduni. Przewodnik po tak zw. Szwajcarii Kaszubskiej z mapą i 22 ilustracjami, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1913[3],
  • Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1924[4],
  • Przewodnik po Kaszubskiej Szwajcarii, Wydział Powiatowy pow. kartuskiego, Kartuzy 1936[5],
  • Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji, Toruń 1938, Powieść w internecie w kaszubskiej pisowni z lat 30.,
  • Historia Kaszubów, Stanica, Gdynia 1938[6],
  • Wiersze i frantówci, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1957,
  • Pomorzanie. Powieść, Gdańsk 1973,
  • Strachë i zrękovjinë. Frantówka w trzech aktach, Gdańsk 1976,
  • Remus w Zwadze, Gdańsk 1987,
  • Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, Wejherowo–Pelplin 2000.

Odznaczenia

Przypisy

  1. Aleksander Majkowski, Jak w Koscérznie koscelnyego obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  2. Aleksander Majkowski, Spiewe i frantówci, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  3. Aleksander Majkowski, Zdroje Raduni : przewodnik po tak zw. Szwajcaryi Kaszubskiej, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  4. Aleksander Majkowski, Przewodnik po Szwajcarji Kaszubskiej, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  5. Aleksander Majkowski, Przewodnik po Kaszubskiej Szwajcarji, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  6. Aleksander Majkowski, Historia Kaszubów, polona.pl [dostęp 2021-01-22].
  7. M.P. z 1923 r. nr 100 Dekret z 24 kwietnia 1923 r.
  8. M.P. z 1930 r. nr 33, poz. 55
  9. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 306

Bibliografia przedmiotowa

  • Józef Borzyszkowski, Aleksander Majkowski (1876–1938). Biografia historyczna, Gdańsk: Instytut Kaszubski; Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2000, ISBN 83-89079-10-0 oraz ISBN 83-911638-9-X.
  • Wiktor Pelpliński, Aleksander Majkowski jako twórca „Gryfa” oraz Towarzystwa Młodokaszubów (1908–1912), [w:] Literatura kaszubska – książka, twórca i biblioteka, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2000, ISBN 83-914815-1-4.
  • Augustyn Klemens Hirsz, Kronika życia i twórczości Aleksandra Majkowskiego, Banino 2008

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Wawrzyn Akademicki BAR.svg
Baretka: Wawrzyn Akademicki.
Zdroje Raduni - Aleksander Majkowski - portret.jpg
Ilustracja z książki „Zdroje Raduni“ - portret Aleksandra Majkowskiego
POL Krzyż Zasługi (1923) BAR.svg
Baretka: Krzyż Zasługi – Polska (II RP).
Aleksander Majkowski Grave, Kartuzy Polska, July 2011.jpg
(c) Kaszubian z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Grave of the Kaszubian physician, activist, and author Aleksander Majkowsky. Kartuzy, Poland, July 2011.