Aleksander Romanow (1866–1933)

Aleksander Michajłowicz Romanow

Алекса́ндр Миха́йлович Романов
Wielki książę Rosji
Dynastia	Romanowowie
Data i miejsce urodzenia	1 kwietnia 1866 Tbilisi
Data i miejsce śmierci	26 lutego 1933 Roquebrune-Cap-Martin
Ojciec	Michał Nikołajewicz Romanow
Matka	Olga Fiodorowna (Cecylia Augusta badeńska)
Żona	Ksenia Romanowa
Dzieci	Irena, Andrzej, Fiodor, Nikita, Dymitr, Rościsław, Wasyl
Rodzeństwo	Mikołaj, Anastazja, Michał, Jerzy, Sergiusz, Aleksy
Odznaczenia

Aleksander Michajłowicz Romanow (ros. Алекса́ндр Миха́йлович Романов; ur. 1 kwietnia (13 kwietnia) 1866 w Tbilisi, zm. 26 lutego 1933 w Roquebrune-Cap-Martin, Francja) – wielki książę Imperium Rosyjskiego.

Dzieciństwo i lata wczesne

Był wnukiem cesarza Mikołaja I, czwartym synem wielkiego księcia Michała Mikołajewicza i jego żony Olgi Fiodorowny (Cecylii Augusty Badeńskiej), córki Leopolda Badeńskiego. W dzień po narodzinach 2 kwietnia 1866 roku został pułkownikiem 73 Pułku Piechoty, oficerem 4 batalionu strzelców Rodziny Cesarskiej, oficerem Brygady Artylerii Gwardii i oficerem Kaukaskiej Dywizji Grenadierów^[1]. Ojciec Aleksandra, Michał Mikołajewicz Romanow, był generalnym inspektorem rosyjskiej artylerii i namiestnikiem Kaukazu Południowego.

Wielki książę był wychowywany w duchu wojskowym, surowej dyscyplinie i poczuciu obowiązku. W wieku siedmiu lat został wraz z braćmi, Mikołajem (1859–1919) i Jerzym (1863–1919), oddany pod opiekę nauczycieli. Wstawał wcześnie rano, odmawiał modlitwę, jadł śniadanie. Po śniadaniu miał lekcje gimnastyki i fechtunku,a następnie pod surowym okiem preceptorów uczył się religii, historii Cerkwi prawosławnej, rosyjskiej gramatyki i literatury, historii Rosji, Europy, Azji, geografii, matematyki, języka francuskiego, angielskiego i niemieckiego oraz muzyki^[2].

W 1878 roku wyraził gotowość do wstąpienia na służbę do marynarki wojennej. Rozpoczął przygotowania do tej służby pod nadzorem nauczyciela specjalisty. Przyswajał sobie astronomię, oceanografię, teorię i praktykę artylerii, teorię budowy okrętów, teorię nawigacji, ekonomię polityczną oraz historię marynarki rosyjskiej. Trzy miesiące każdego lata w ramach zajęć praktycznych spędzał na krążowniku^[3]. We wrześniu 1885 roku został awansowany do stopnia miczmana. 1 kwietnia 1886 roku został ogłoszony pełnoletnim. W obecności cesarza Aleksandra III (1845–1894) złożył tekst przysięgi na wierność i posłuszeństwo prawom zasadniczym Imperium^[4].

Wielki Książę Aleksander Michajłowicz Romanow

Dalsze lata

Od 1886 roku odbywał rejsy ćwiczebne i szkoleniowe. Między innymi do Brazylii, południowej Afryki, Chin, Archipelagu Filipińskiego, Indii czy Australii. Widział Moluki, wyspę Fidżi, Cejlon i Dardżyling w Himalajach. W 1889 roku był już ponownie w Europie. Odwiedzał siostrę w Monte Carlo. W 1893 roku uczestniczył w paradzie morskiej w porcie nowojorskim. Podziwiał flotę Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch, Austro-Węgier i Argentyny^[5].

W 1896 roku uczestniczył w koronacji nowego cara Mikołaja II^[6]. Był świadkiem tragedii na Chodynce w czasie festynu ludowego towarzyszącego koronacji^[7], strajków generalnych w Petersburgu, Moskwie i na prowincji w latach 1897–1901, zabójstwa ministra spraw wewnętrznych Sipiagina (1853–1902)^[8] oraz wielu innych wydarzeń z lat 1914–1917, z rewolucją włącznie.

Swój czas poza służbą dzielił na życie rodzinne i spotkania z przyjaciółmi. Rozbudowywał posiadłość Aj-Todor położoną w pobliżu Pałacu Liwadyjskiego. Sadził nowe drzewa, pracował w winnicy. Nadzorował sprzedaż wyhodowanych owoców, win i kwiatów^[9].

W 1900 roku został awansowany do stopnia kapitana I rangi i mianowany dowódcą pancernika Floty Czarnomorskiej „Rościsław”^[10]. Decyzją Mikołaja II został mianowany naczelnikiem Głównego Zarządu Żeglugi Handlowej w randze ministra. 6 grudnia 1902 roku został awansowany do stopnia kontradmirała. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej 1904–1905 roku z zadaniem zorganizowania tzw. wojny krążowniczej, której celem było ściganie kontrabandy dostarczanej do Japonii. Wojna krążownicza została oprotestowana przez mocarstwa europejskie. Mikołaj II wydał rozkaz o zaprzestaniu jej stosowania.

Pionier Sił Powietrznych (z 1910 roku).

Aleksander Michajłowicz rok 1903

I wojna światowa

Lato 1914 roku spędzał z rodziną w Londynie. W chwili wybuchu wojny przedostał się do Sewastopola, a następnie został skierowany przez wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do sztabu IV Armii w charakterze zastępcy dowódcy^[11]. Walczył przeciwko Austriakom. Wielokrotnie na przestrzeni lat 1914–1915 zmieniał miejsce postoju. Z nastaniem 1916 roku przeniósł się do Kijowa i przygotowywał się do współdziałania z dowódcą Frontu Południowo-Zachodniego, generałem Brusiłowem (1853–1926). Na początku lutego 1917 roku otrzymał propozycję pracy w komisji z udziałem przedstawicieli mocarstw sojuszniczych, która rozwiązać miała problemy zaopatrzeniowe armii rosyjskiej^[12]. Po wybuchu rewolucji lutowej zostaje zmuszony do złożenia przysięgi na wierność Rządowi Tymczasowemu. W przeciwieństwie do braci Mikołaja (1859–1919) i Jerzego (1863–1919), którzy zginęli rozstrzelani przez bolszewików w twierdzy Pietropawłowskiej, ocalił życie. Przebywał w areszcie domowym w swojej posiadłości Aj-Todor. W marcu 1919 na pokładzie krążownika HMS Foresight przedostał się do Anglii, a potem do Francji^[13][a].

Na wygnaniu

Wielki książę po ucieczce z Rosji mieszkał we Francji, w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Podróżował po świecie^[14]. Dużo pisał. W 1932 roku wydał w Nowym Jorku książkę pod tytułem Once a Grand Duke, w której opisał między innymi świat petersburskiej arystokracji, wpływ demonicznego Rasputina, germanofilię Protopopowa czy domniemaną zdradę Strümera^[14]. Zmarł 26 lutego 1933 roku w Roquebrune-Cap-Martin, w departamencie Alpy Nadmorskie i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Małżeństwo i potomstwo

Ksenia Aleksandrowna

6 sierpnia 1894 Aleksander poślubił swoją ukochaną od czasów dzieciństwa – wielką księżnę Ksenię Aleksandrowną, córkę cara Aleksandra III i księżniczki duńskiej Dagmary (czyli carycy Marii Fiodorowny). Para miała 7 dzieci, które nie nosiły tytułu wielkich książąt Rosji, tylko książąt Rosji (nie Ich Cesarskich Wysokości, tylko Ich wysokości):

• Irina (1895–1970), żona Feliksa Jusupowa od 1914 roku;
• Andrzej (1897–1981), ożenił się w 1918 roku z księżniczką Elżbietą Ruffo-Sasso. Po raz drugi ożenił się w 1942 roku z Nadine McDougall;
• Fiodor (1898–1968), ożenił się w 1923 z księżniczką Ireną Paley, córką wielkiego księcia Pawła Aleksandrowicza i Olgi Karnowicz;
• Nikita (1900–1974), ożenił się z Marią Woroncow-Daszkow w 1922 roku;
• Dymitr (1901–1980), był dwukrotnie żonaty, jego pierwszą żoną była Marina Goleniszczew-Kutuzow-Tołstoj (1931 rok), drugą zaś Sheila McKellar-Chisholm (1954);
• Rostislaw (1902-1978), jego pierwszą żoną była księżniczka Aleksandra Galicyn (1928 rok), drugą Alice Baker (1945 rok), a trzecią Hedwiga von Chappuis (1954 rok);
• Wasili (1907–1989), w 1930 roku ożenił się z Natalią, księżniczką Galicyn.

Dzieła

W 1933 roku Aleksander Romanow opublikował po rosyjsku swoje wspomnienia zatytułowane Kniga wospominanij (ros. Книга воспоминаний). Polskie wydanie Byłem wielkim księciem : (koniec dynastii) w przekładzie Krzysztofa Tura ukazało się nakładem Studia Wydawniczego Unikat w 2004 roku w Białymstoku (302 str.).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Aleksander Michajłowicz Romanow: Byłem Wielkim Księciem. Koniec dynastii. Białystok: Unikat, 2004. ISBN 83-89231-03-4.
• Andrzej Andrusiewicz: Carowie i Cesarze Rosji: Szkice biograficzne. Warszawa: 2001. ISBN 83-7311-126-3.
• Jan Sobczak: Mikołaj II – ostatni car Rosji. Pułtusk / Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR / Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11639-9.
• Nicholas V. Riasanovsky, Mark D. Steinberg: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. ISBN 978-83-233-2615-1.