Aleksander Walerian Jabłonowski

Aleksander Jabłonowski
Ilustracja
1859
Imię i nazwisko urodzenia

Aleksander Walerian Jabłonowski

Data i miejsce urodzenia

19 kwietnia 1829
Goźlin

Data i miejsce śmierci

22 sierpnia 1913
Liman Kujalnicki

Przyczyna śmierci

zapalenie płuc

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 209–VI–24)

Zawód, zajęcie

historyk, etnograf i podróżnik

Rodzice

Piotr Jabłonowski, Marianna z Piotrowskich

Krewni i powinowaci

Julian Jabłonowski, Władysław Jabłonowski (bracia),
Władysław Jabłonowski bratanek

Aleksander Jabłonowski (1890)
Grób Aleksandra Jabłonowskiego na Powązkach; Warszawa, 2008

Aleksander Walerian Jabłonowski herbu Prus I (ur. 19 kwietnia 1829 w Goźlinie koło Garwolina[1], zm. 22 sierpnia 1913[1] w Limanie Kujalnickim koło Odessy) – polski historyk, etnograf i podróżnik. Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[2].

Brat Juliana, odeskiego lekarza oraz Władysława Jabłonowskiego, lekarza i etnografa.

Życiorys

Był synem Piotra Jabłonowskiego herbu Prus I, ziemianina, i Marianny Piotrowskiej herbu Junosza. Gimnazjum ukończył w 1847 w Białymstoku. W latach 1848–1849 studiował na Uniwersytecie w Krakowie i w Dorpacie. W latach 1859–1860 przebywał na studiach slawistycznych i historycznych w Berlinie, Londynie, Brukseli (poznał tam Joachima Lelewela), Paryżu, Pradze, Wiedniu (poznał tam m.in. Vuka Karadžicia), Rzymie, Atenach i Konstantynopolu. Sześć następnych lat spędził na Ukrainie. Pracował jako nauczyciel. Był uczestnikiem prac konspiracyjnego Związku Trojnickiego oraz powstania styczniowego. Jesienią 1862 został wybrany członkiem komitetu prowincjonalnego Komitetu Centralnego Narodowego „Czerwonych”. (tzw. Wydział Wykonawczy Rusi). Za udział w tej organizacji w 1867 został zesłany do Kiereńska[3] w guberni penzeńskiej, gdzie poświęcił się badaniu plemienia Mordwinów[4]. W 1868 na mocy amnestii uzyskał zezwolenie na stałe osiedlenie się w Warszawie, gdzie oddał się pracy naukowej jako współwydawca (z Pawińskim) Źródeł dziejowych oraz współpracownik wielu pism, przede wszystkim Ateneum. W 1870 wyruszył w podróż do dzisiejszego Iraku, Iranu i Syrii, gdzie spotkał się ze swym bratem Władysławem i odbył z nim kilka wypraw krajoznawczych.

W latach 1879–1892 zwiedził Wschód muzułmański, Cylicję, Palestynę, Syrię, Kurdystan, Indie, Egipt, Bałkany, Krym i Zadnieprze. Zwiedził ruiny Niniwy koło Mosulu, a także Babilon i Karbalę. Wrażenia z podróży zawarł m.in. w studiach Ustęp z pamiętnika podróży po muzułmańskim Wschodzie odbytej w 1870 r. oraz Wschód muzułmański. Pod koniec życia, nie mogąc już ze względu na zdrowie podróżować, powrócił do Warszawy, gdzie kontynuował pracę publicystyczno-naukową oraz organizował życie naukowe.

Mimo braku afiliacji w żadnej instytucji naukowej, cieszył się rozpoznawalnością i uznaniem w środowisku naukowym. W 1897 otrzymał nagrodę fundacji śp. Probusa Barczewskiego krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1912 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego[5].

Aleksander Jabłonowski zmarł na zapalenie płuc. Spoczywa wraz ze swoim bratankiem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 209–VI–24)[6].

Podróże na Bałkany

W 1860 odbył pierwszą podróż do Chorwacji, gdzie zawarł znajomość z bp. Josipem Jurajem Strossmayerem, która wywarła na duży wpływ na jego zainteresowanie Bałkanami. W 1872 trafił do Hercegowiny, gdzie od roku pracował jego brat[7]. Kolejny raz na Bałkany trafił w 1878 oraz, po raz ostatni, w 1894. Uważał, że tamtejsi Słowianie powinni uniezależnić się od Turcji i zacząć się modernizować na wzór państw zachodnich.

Relacje Jabłonowskiego wyróżniają się na tle innych podróżników z epoki. Dzięki przygotowaniu i znajomości języka, unikał schematycznego i stereotypowego opisywania Bałkanów. Jego wspomnienia mają stanowić „przykład recepcji Bałkanów przez osobę dobrze wykształconą, posiadającą szerokie horyzony, która nie tylko znała, ale przede wszystkim rozumiała problemy, z jakimi borykali się mieszkańcy tych terenów”[8].

Dzieła

Ogłosił drukiem wiele dzieł, z których znaczna część poświęcona jest dziejom południowo-wschodnich ziem Polski (Wołynia, Podola, Ukrainy i Wołoszczyzny). Opublikował dużą liczbę opracowań oraz artykułów zamieszczanych w czasopismach. Część jego prac zebrana jest w wydaniu zbiorowym Pisma t. 1–7 (Warszawa 1910–1913). W latach 1876–1915 wraz z Adolfem Pawińskim współredagował Źródła dziejowe bardzo ważne wydawnictwo materiałów źródłowych dotyczące polskiej historii XVI i XVII wieku. W cyklu tym napisał wiele tomów:

W drugiej serii pt. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opublikował:

Wydał także:

  • Akademia Kijowsko-Mohilańska (Kraków 1899/1900),
  • Historia Rusi południowej (Kraków 1912)

Członkostwo w organizacjach naukowych

Upamiętnienie

W 170 rocznicę urodzin Jabłonowskiego, 10 października 1999, w Mariańskim Porzeczu odsłonięto obelisk oraz tablicę pamiątkową ku jego czci.

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 161.
  2. ↑ Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886-1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 7.
  3. ↑ Kiereńsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 45.
  4. ↑ Wiesław Bieńkowski, Aleksander Walerian Jabłonowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. X, 1962-1964, s. 214.
  5. ↑ Wiesław Bieńkowski: Aleksander Walerian Jabłonowski. W: Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. 1962-64. [dostęp 2019-07-24].
  6. ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
  7. ↑ Relacja z tamtej podróży została przetłumaczona na bośniacki i w 2021 wydana w Sarajewie.
  8. ↑ Aleksander Jabłonowski: Kroz Hercegovinu. Tomasz Jacek Lis, Enes Omerović (red.). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Institut za historiju, 2021, s. 28–36. ISBN 978-9958-649-48-6. (bośn.)

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezesi Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
XX wiek
XXI wiek

Seal of the Warsaw Scientific Society 1907.jpg

Media użyte na tej stronie

Współpracownicy "Kłosów" Pisarze Jabłonowski Aleksander (78198).jpg
Współpracownicy "Kłosów" : Pisarze : Jabłonowski Aleksander
Seal of the Warsaw Scientific Society 1907.jpg
Seal of the Warsaw Scientific Society, established 1907
Nagrobek aleksander jablonowski.JPG
Grób Aleksandra Jabłonowskiego i Władysława Jabłonowskiego na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim